NXB Giáo dục Việt Nam sẵn sàng tặng sách giáo khoa miễn phí cho học sinh vùng khó

Đủ nguồn lực và sẵn sàng tặng sách giáo khoa cho học sinh vùng khó, mong muốn được xuất bản không lợi nhuận các sách có giá trị lan toả tri thức, thúc đẩy học tập suốt đời cho cộng đồng nhưng vướng cơ chế là những trăn trở của Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng thành viên, Tổng giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam Nguyễn Tiến Thanh trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus nhân dịp kỷ niệm 68 thành lập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam 1/6/1957-1/6/2025.

Doanh thu dẫn đầu toàn ngành

- Ông có thể cho biết đâu là những dấu ấn nổi bật trong hành trình 68 năm hình thành và phát triển của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam?

Ông Nguyễn Tiến Thanh: Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là một đơn vị thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, được thành lập ngày 1/6/1957. Trải qua gần 70 năm xây dựng và trưởng thành, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tự hào là đơn vị luôn dẫn đầu ngành xuất bản nói chung, luôn cung cấp cho bạn đọc cũng như thầy cô giáo và học sinh những sản phẩm có chất lượng. Thương hiệu Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã đi vào lòng độc giả nhiều thế hệ.

Là doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam được Thủ tướng Chính phủ cho thực hiện thí điểm mô hình mẹ con từ rất sớm, cách đây hơn 20 năm. Mô hình đã phát huy được tính năng động, hiệu quả của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong xuất bản, cung ứng sách giáo khoa phục vụ sự nghiệp giáo dục và đó cũng là nét đặc thù rất khác biệt của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam so với những nhà xuất bản khác.

Trước năm 2017, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là đơn vị duy nhất được giao nhiệm vụ xuất bản sách giáo khoa. Từ sau năm 2017, thực hiện chủ trương đa dạng hóa sách giáo khoa, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là một trong 7 nhà xuất bản được được cấp phép xuất bản sách giáo khoa.

Chúng tôi tự hào là đơn vị đã tổ chức và thiết kế được hai bộ sách giáo khoa đang lưu hành. Đó là, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống tập trung phát hành chủ yếu phía Bắc, bộ Chân trời sáng tạo tập trung chủ yếu phát hành ở phía Nam. Đây là hai bộ sách có giá thành thấp nhất và có thị phần lớn nhất (chiếm khoảng 80%) so với các bộ sách giáo khoa trên thị trường. Các loại sách tham khảo, sách giáo dục khác của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cũng chiếm tỷ lệ tương ứng.

Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cũng tự hào là một đơn vị có một đội ngũ cán bộ, biên tập viên chất lượng cao, trong đó có rất nhiều biên tập viên là phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ trong các lĩnh vực, môn học; đồng thời có đội ngũ tác giả hùng hậu với hơn 1.000 tác giả, là những chuyên gia hàng đầu trên cả nước.

Xét về doanh thu và sản lượng sản phẩm, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là đơn vị dẫn đầu lĩnh vực xuất bản, chiếm khoảng 70% tổng sản lượng của toàn ngành xuất bản.

Tuy nhiên, doanh thu và lợi nhuận đến từ rất nhiều nguồn như các sách tham khảo, sách bài tập, khai thác hệ thống cơ sở vật chất, vốn góp vào các đơn vị thành viên và lợi nhuận từ các nguồn kinh doanh khác.

Về sách giáo khoa, chúng tôi mang tính phục vụ hàng đầu. Sách giáo khoa của Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam luôn tuân thủ đúng cơ cấu giá. Mặc dù giá thành luôn thấp nhất so với các bộ sách giáo khoa trên thị trường, nhưng trong năm học vừa qua, chúng tôi đã tiếp tục giảm được trên 10% giá sách giáo khoa.

Mỗi cuốn sách trĩu nặng công sức

- Chuyển từ độc quyền sang xã hội hóa sách giáo khoa, biên tập các bộ sách hoàn toàn mới theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 và phải cạnh tranh, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã phải nỗ lực như thế nào để có thể có hai bộ sách và giữ vững vị trí dẫn đầu, thưa ông?

Ông Nguyễn Tiến Thanh: Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tự hào là đơn vị xây dựng rất sớm tất cả kế hoạch và rất nỗ lực trong biên soạn sách giáo khoa để phục vụ chương trình giáo dục phổ thông mới theo chủ trương xã hội hóa. Đó là hành trình với nhiều gian khổ, từ viết bản thảo, thẩm định, thực nghiệm, tập huấn… đặc biệt là trong giai đoạn COVID-19.

Sau 7 năm, với sự nỗ lực của tập thể hơn 4.000 cán bộ, nhân viên, biên tập viên, sự hợp tác, ủng hộ, giúp đỡ của hơn 1.000 tác giả là những chuyên gia đầu ngành về tất cả các bộ môn, đến năm 2024, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã chính thức hoàn thành hai bộ sách giáo khoa mới đầy đủ các môn học.

Trong bối cảnh nhiều đơn vị tham gia xuất bản sách giáo khoa, ưu thế của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là có kinh nghiệm, có thương hiệu và có đội ngũ cán bộ, biên tập viên dày dạn kinh nghiệm, đầy đủ năng lực.

Tuy nhiên, chúng tôi cũng gặp rất nhiều khó khăn do các điểm nghẽn cơ chế. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là đơn vị 100% vốn Nhà nước nên trong tất cả các hoạt động sản xuất kinh doanh, chúng tôi phải tuân thủ nghiêm túc tất cả các quy định của pháp luật, đặc biệt là trong vấn đề mua sắm, sản xuất, đấu thầu trong khi vẫn phải đảm bảo được tiến độ cung ứng sách giáo khoa kịp thời trong mùa khai giảng.

Để thực hiện quy trình đấu thầu in sách giáo khoa, theo Luật Đấu thầu, chúng tôi phải thuê tư vấn thẩm định mất 90 ngày, sau đó thuê tư vấn lập dự toán 50 ngày, thuê tư vấn lập hồ sơ mời thầu mất thêm 50 ngày nữa. Tổng thời gian mất 7 tháng, chưa kể pháp luật về đấu thầu thay đổi thường xuyên, trong khi phải đến tháng 12 chúng tôi mới biết được sản lượng sách. Vì vậy, để hoàn thành được nhiệm vụ chính trị là cung cấp đầy đủ sách giáo khoa đến với từng trường học trước khai giảng nhiều khi như “nhiệm vụ bất khả thi”.

Luật Xuất bản quy định cấp số đăng ký sách theo năm, từ tháng 1/1 đến 31/12, nhưng sách giáo dục lại vắt năm theo năm học. Vì vậy, cứ ngày 31/12, khi đang in sách, chúng tôi sẽ phải đóng tất cả các nhà in, dỡ bản in xuống để thay đổi số đăng ký, rất vất vả.

Những điều đó gây thiệt thòi trong cạnh tranh với doanh nghiệp tư nhân, trong khi là doanh nghiệp Nhà nước, chúng tôi phải đảm bảo bảo toàn vốn, không được lỗ.

Nhìn quyển sách giáo khoa mỏng manh vậy thôi nhưng trĩu nặng công sức lao động của cả một tập thể.

Tích hợp AI là sản phẩm chiến lược

- Chuyển đổi số đang là xu hướng tất yếu trong mọi lĩnh vực, thậm chí là vấn đề mang tính chất sống còn với doanh nghiệp. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có những kế hoạch nào để không bị lạc hậu trong xu thế chung hiện nay, thưa ông?

Ông Nguyễn Tiến Thanh: Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đang là đơn vị dẫn đầu ngành xuất bản, nhưng đã có rất nhiều bài học về việc chậm đổi mới, ngủ quên trên chiến thắng sẽ lạc hậu rất nhanh.

Theo các dự báo và phân tích thị trường, sách giấy nói chung và đặc biệt là sách giáo khoa, sách giáo dục, nếu không chuyển đổi số thì chỉ trong vòng vài năm tới sẽ lùi vào dĩ vãng. Hàn Quốc đã bắt đầu bỏ sách giáo khoa giấy, ứng dụng sách giáo khoa điện tử.

Sách giáo khoa điện tử không phải là bản số của sách giáo khoa giấy mà khác hoàn toàn so với sách giáo khoa giấy. Sách điện tử có video, những tính năng tương tác khác của của công nghệ số để hỗ trợ học sinh, giáo viên trong dạy và học.

Chúng tôi có đội ngũ cán bộ, công nhân viên gắn bó lâu năm, có kỹ năng, có trình độ nhưng là trong sản xuất sản phẩm sách giáo dục truyền thống – đang là sản phẩm cốt lõi hiện nay. Nhưng để họ tiếp cận cái mới và đổi mới là cả một câu chuyện dài và vô cùng thách thức, gian nan. Chúng tôi đã mời nhiều công ty công nghệ lớn đến chia sẻ về chuyển đổi số để thay đổi nhận thức đội ngũ, từ lãnh đạo đến nhân viên.

Dù mới chập chững những bước đi đầu tiên, chúng tôi đã tiến hành được những công việc mang tính chất chuyển đổi số rất mạnh mẽ. Chúng tôi có các sản phẩm học liệu số trên các nền tảng xã hội được học sinh, giáo viên sử dụng nhiều và đánh giá rất cao. Chúng tôi cũng đầu tư hàng trăm tỷ trong vòng 2-3 năm qua để làm được những sản phẩm sách số và rất nhiều sản phẩm khác mang tính tương tác mới, tính tiếp cận với thời đại; thành lập Ban chiến lược sản phẩm để tập trung nghiên cứu phát triển những sản phẩm mới. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam coi những sản phẩm chuyển đổi số, đặc biệt là những sản phẩm tích hợp AI là những sản phẩm chiến lược, đón đầu và thay thế cho những sản phẩm truyền thống.

Chúng tôi đặt mục tiêu trong 3 đến 5 năm tới, những sản phẩm đó sẽ hoàn toàn thay thế được một phần lớn trong cơ cấu doanh thu cũng như trong cơ cấu sản phẩm của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đối với thị trường.

Hướng tới phụng sự cộng đồng

- Bên cạnh việc thực hiện nhiệm vụ xuất bản, cung ứng sách giáo khoa, những năm qua, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cũng đã thực hiện rất nhiều hoạt động thiện nguyện, đặc biệt là hỗ trợ sách giáo khoa cho học sinh vùng sâu, vùng xa. Ông có thể chia sẻ về các hoạt động này?

Ông Nguyễn Tiến Thanh: Có thể nói dấu chân của những người làm phát hành sách của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã đặt chân đến mọi nẻo đường Tổ quốc, từ hải đảo xa xôi tới những vùng biên cương vô cùng gian khổ. Chúng tôi luôn luôn xác định không được để bất kể một học sinh, một giáo viên nào, một ngôi trường nào thiếu sách giáo khoa, dù có những trường chúng tôi phải vận chuyển sách đến bằng xe ngựa, xe thồ.

Chúng tôi cũng là nhà xuất bản duy nhất tặng tủ sách giáo dục miễn phí cho các trường. Trong hai năm 2023-2024, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã tặng tủ sách miễn phí trị giá hàng chục tỷ đồng, bên cạnh đó là các chính sách hỗ trợ khác.

Nếu quy định pháp luật cho phép một doanh nghiệp Nhà nước có thể sử dụng nguồn lực của mình để hỗ trợ cho công tác xã hội thì chúng tôi đủ nguồn lực để sẵn sàng tặng sách giáo khoa miễn phí cho tất cả học sinh ở vùng sâu, vùng xa, những vùng còn khó khăn. Tuy nhiên, theo quy chế hiện hành, chúng tôi không thực hiện được. Đấy cũng là một câu chuyện mà doanh nghiệp Nhà nước đang vướng.

Bên cạnh làm sách giáo dục, chúng tôi cũng có rất nhiều sản phẩm sách cung cấp tri thức phục vụ học tập suốt đời, rất có giá trị đến độc giả. Chúng tôi sẵn sàng đầu tư các bộ sách mang tính phục vụ, không lợi nhuận, thậm chí bù lỗ, nhưng cơ chế cũng không cho phép. Quy định đối với doanh nghiệp Nhà nước trong việc bảo toàn, phát triển vốn khiến chúng tôi phải cân nhắc khi đưa ra mỗi sản phẩm. Dù đó có thể là những sản phẩm tốt, thậm chí là những bộ sách lớn cả về quy mô lẫn nội dung, có giá trị cực lớn về thương hiệu và mang tính chất lượng cao, nhưng nếu không mang lại hiệu quả kinh doanh thì cũng rất khó được thông qua.

- Ông có thể chia sẻ những định hướng của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong giai đoạn tới?

Ông Nguyễn Tiến Thanh: Là một doanh nghiệp trong ngành giáo dục, chúng tôi luôn luôn đặt mục tiêu phục vụ lên trước. Chúng tôi phục vụ tốt cho xã hội bằng những sản phẩm có giá thành thấp nhất, có chất lượng tốt nhất, giảm những gánh nặng về chi phí đối với xã hội. Đảm bảo phải có doanh thu, lợi nhuận một cách chính đáng, cạnh tranh một cách lành mạnh trên thị trường, chúng tôi cũng luôn xác định trách nhiệm với xã hội.

Với tư cách đơn vị dẫn đầu trong lĩnh vực xuất bản, trong những năm tới, chúng tôi sẽ phải vươn ra khu vực và thế giới, trước hết đến với cộng đồng kiều bào người Việt. Hiện Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là nhà xuất bản duy nhất có các tủ sách phục vụ cộng đồng ở nước ngoài, kết hợp với Uỷ ban người Việt ở nước ngoài, đặc biệt là trong việc dạy và học tiếng Việt.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/nxb-giao-duc-viet-nam-san-sang-tang-sach-giao-khoa-mien-phi-cho-hoc-sinh-vung-kho-post1041781.vnp