Sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98: “Đòn bẩy” để siêu đô thị Thành phố Hồ Chí Minh bứt tốc

Tuy nhiên, sau một thời gian triển khai, đặc biệt trong bối cảnh Thành phố đã sắp xếp lại đơn vị hành chính và mở rộng không gian phát triển (hợp nhất với Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương cũ), các quy định hiện tại bộc lộ hạn chế về “độ mở”, chưa đủ linh hoạt để khai thác tối đa tiềm năng của siêu đô thị gần 14 triệu dân với GRDP ước đạt 3,03 triệu tỷ đồng, chiếm 23,5% GDP cả nước. Việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98 được đánh giá là yêu cầu cấp bách nhằm kịp thời khơi thông các điểm nghẽn thể chế, tạo nền tảng để Thành phố huy động nguồn lực và tăng sức cạnh tranh.

Áp lực vốn đầu tư khổng lồ

Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu tăng trưởng GRDP bình quân 10-11%/năm và cần huy động bổ sung từ 8 tỷ USD đến 12 tỷ USD mỗi năm trong vòng 5 năm tới. Tuy nhiên, theo đánh giá, nguồn lực ngân sách thành phố hiện chỉ đáp ứng được khoảng 30% tổng nhu cầu vốn.

Tiến sĩ Trần Quang Thắng, Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý Thành phố Hồ Chí Minh nhìn nhận, trong bối cảnh hiện nay, Thành phố cần cơ chế mới, rộng hơn, mạnh hơn để đáp ứng vai trò “siêu đô thị” với đóng góp 20–25% GDP và 30% ngân sách cả nước.

“Với những cơ chế hiện tại, Thành phố Hồ Chí Minh khó duy trì được vị thế dẫn dắt, thậm chí tụt hậu. Với quy mô dân số thực tế gần 20 triệu dân, nếu không có cơ chế đặc thù, Thành phố khó đảm bảo chất lượng dịch vụ công và phát triển bền vững”, Tiến sĩ Trần Quang Thắng nêu quan điểm.

Đồng quan điểm, Thạc sĩ Nguyễn Tuấn Anh, Chuyên gia Hành chính công cho rằng, Nghị quyết 98 hiện hành được xây dựng cho một Thành phố Hồ Chí Minh với quy mô và cấu trúc cũ. Trong khi Thành phố Hồ Chí Minh mới sau hợp nhất là một không gian thống nhất về đô thị - công nghiệp - cảng biển, với quy mô dân số, kinh tế, nhu cầu hạ tầng và vị trí chiến lược lớn hơn rất nhiều.

“Nghị quyết 98 đã tạo thêm dư địa nhất định cho đầu tư công của Thành phố Hồ Chí Minh, nhưng so với nhu cầu của một “siêu đô thị”, chừng đó là chưa đủ. Hạ tầng giao thông vùng, hạ tầng số, trường học, bệnh viện, nhà ở xã hội, chống ngập, thích ứng với biến đổi khí hậu đều cần đến nguồn vốn lớn, ổn định và dài hạn. Do vậy, nếu không có bước đột phá mới về cơ chế tài chính, thì rất khó kỳ vọng Thành phố Hồ Chí Minh có thể “tự lo được mình” và hỗ trợ mạnh mẽ cho vùng và cho cả nước”, Thạc sĩ Nguyễn Tuấn Anh phân tích.

Sau hơn một năm triển khai, Nghị quyết 98 đang cho thấy những hiệu ứng tích cực đối với tiến trình cải cách thể chế tại Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Huân, Giảng viên chính Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, điều quan trọng nhất không nằm ở số lượng cơ chế mới được trao quyền, mà ở cách Thành phố bắt đầu hình thành một “năng lực thể chế” mới với tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm và dám thử nghiệm những mô hình mà trước đây chưa từng có tiền lệ.

"Nghị quyết 98 dù tiến bộ, nhưng vẫn chưa đưa ra một khuôn khổ đầy đủ cho mô hình quản trị đại đô thị tương đương Tokyo, Seoul hay Greater London. Sự chênh lệch về trình độ phát triển giữa các khu vực nội đô và ven đô, sự phân mảnh trong quy hoạch, năng lực vận hành bộ máy và hạ tầng quản trị dữ liệu… là những điểm nghẽn lớn nếu quá trình hợp nhất diễn ra mà không có khung pháp lý mạnh hơn đi kèm", Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Huân nhận định.

Đột phá cơ chế tài chính

Việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98 trở thành yêu cầu cấp bách giúp Thành phố Hồ Chí Minh khơi thông các “điểm nghẽn” nhằm thu hút mạnh mẽ các nguồn lực để đầu tư cho hạ tầng xã hội, tạo lực đẩy mạnh mẽ để bứt tốc. Điều này không chỉ giải quyết vấn đề về áp lực vốn đầu tư khổng lồ mà là nhu cầu cấp thiết để nâng cao quyền tự chủ, tạo ra một khung khổ thể chế mới, giúp Thành phố tăng sức cạnh tranh so với các đô thị lớn trong khu vực châu Á.

Tiến sĩ Trần Quang Thắng đánh giá cao việc dự thảo sửa đổi Nghị quyết 98 tập trung vào năm nhóm vấn đề lớn, trong đó có việc đổi mới cơ chế phân bổ ngân sách, đặc biệt là cơ chế vốn hóa đất đai với việc cho phép Thành phố sử dụng 100% nguồn quỹ đất phát triển đô thị định hướng giao thông TOD để đầu tư giao thông công cộng.

“Đây là cách “lấy hạ tầng nuôi hạ tầng”, giá trị đất tăng nhờ tuyến metro, hoặc xe buýt nhanh… nguồn thu từ đất quý lại đầu tư cho chính hạ tầng đó. Việc sửa đổi này mang ý nghĩa chiến lược trong việc huy động vốn cho hạ tầng đô thị của Thành phố Hồ Chí Minh, hạ tầng giao thông quá tải. Nếu không có cơ chế TOD linh hoạt, Thành phố sẽ khó huy động đủ nguồn lực để hoàn thành mạng lưới giao thông công cộng theo quy hoạch”, Tiến sĩ Trần Quang Thắng giải thích.

Bên cạnh đó, để “hồi sinh nguồn vốn đang ngủ yên”, Nghị quyết 98 sửa đổi còn bổ sung các giải pháp tài chính nhằm xử lý dứt điểm nợ BT (xây dựng - chuyển giao) tồn đọng. Theo Tiến sĩ Trần Quý, Viện Trưởng Viện Phát triển Kinh tế số Việt Nam, với quy định Thành phố được mở rộng quỹ đất thanh toán cho nhà đầu tư và cho phép ký phụ lục hợp đồng để xác định lại quỹ đất đối ứng sẽ giúp Thành phố tháo gỡ bế tắc về vốn cho các dự án huyết mạch.

“Mục tiêu là làm cho nguồn vốn nhà nước trở thành “vốn mồi” để kích thích nguồn vốn xã hội, biến Nghị quyết 98 thành công cụ tái cấu trúc tài chính, tạo động lực phát triển nhanh, mạnh và bền vững cho siêu đô thị”, Tiến sĩ Trần Quý nhấn mạnh.

Kiến tạo “sân chơi” quốc tế

Một trong những nội dung đột phá nhất của việc sửa đổi Nghị quyết 98 là điều chỉnh mô hình chính quyền đô thị và áp dụng cơ chế “một cửa” trong Khu thương mại tự do (FTZ). Tiến sĩ Trần Quang Thắng cho đây là điểm nhấn quan trọng trong dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98.

“Với cơ chế này, Thành phố Hồ Chí Minh có thể cạnh tranh trực tiếp với các trung tâm thương mại - tài chính trong khu vực như Singapore, Bangkok, Kuala Lumpur. Mặt khác, chính sách “một cửa” giúp giảm thủ tục hành chính, tăng tốc độ phê duyệt dự án, tạo niềm tin cho các tập đoàn lớn muốn đặt trụ sở hoặc trung tâm R&D tại Thành phố Hồ Chí Minh. FTZ mở rộng ưu tiên danh mục sang logistics, y tế chuyên sâu, công nghệ cao, dịch vụ tài chính sẽ giúp Thành phố không chỉ dựa vào sản xuất truyền thống, mở rộng sân chơi quốc tế cho Thành phố”, Tiến sĩ Trần Quang Thắng nhận định.

Cùng với FTZ, theo các chuyên gia việc trao quyền cho Thành phố Hồ Chí Minh được chỉ định trực tiếp nhà đầu tư chiến lược nếu chỉ có một đơn vị đáp ứng yêu cầu và mở rộng lĩnh vực kêu gọi đầu tư là một bước tiến quan trọng. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Huân kỳ vọng, việc sửa đổi sẽ tạo ra một Nghị quyết 98 phiên bản 2.0 với tầm nhìn dành riêng cho một siêu đô thị, củng cố năng lực quản lý để dẫn dắt kinh tế Việt Nam.

Thạc sĩ Nguyễn Tuấn Anh kỳ vọng việc sửa đổi Nghị quyết 98 sẽ mở rộng thẩm quyền thực chất cho Thành phố Hồ Chí Minh trong công tác quy hoạch, quản lý nhân sự và đặc biệt là tuyển chọn cạnh tranh các vị trí công vụ then chốt về quy hoạch, tài chính, công nghệ, dữ liệu để phù hợp với quy mô và yêu cầu của một siêu đô thị quốc tế.

Bên cạnh đó, Tiến sĩ Trần Quý cho rằng việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98 cũng cần tạo ra một “không gian thể chế” (legal sandbox) đủ rộng để Thành phố Hồ Chí Minh thực sự trở thành “điểm thử” các mô hình quản trị mới, các chính sách khác luật, đi trước cả nước, nhất là trong lĩnh vực kinh tế số, trí tuệ nhân tạo và công nghiệp bán dẫn.

Tổng thể, việc Quốc hội xem xét, thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98/2023/QH15 là hành động mang tính “kiến tạo thể chế”, tạo “sân chơi” mới đột phá để Thành phố Hồ Chí Minh thực sự thoát khỏi sự “chật hẹp” của cơ chế cũ để bứt tốc, đạt mục tiêu tăng trưởng “hai con số” ngay từ các năm tiếp theo. Đây không chỉ là cơ hội của riêng Thành phố Hồ Chí Minh mà còn là trách nhiệm “đầu tàu” nhằm thúc đẩy sự phát triển lan tỏa cho vùng Đông Nam Bộ và cả nước.