Tăng hiệu quả cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước

Với mục đích hỗ trợ tiến trình cổ phần hóa và thoái vốn Nhà nước trong các doanh nghiệp cổ phần hóa, được sự hỗ trợ của Hiệp hội Thương mại Hoa Kỳ, CIEM đã tiến hành một nghiên cứu độc lập về thực trạng và nguyên nhân của những bất cập trong việc thu hút cổ đông chiến lược trong quá trình này. Từ đó đề xuất những giải pháp về mặt chính sách nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của hoạt động cổ phần hóa và thoái vốn trong các doanh nghiệp Nhà nước.

Phát biểu tại hội thảo, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM cho rằng, trong thời gian qua, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc đẩy nhanh và nâng cao hiệu quả tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước.

“Nhận thức được tầm quan trọng của những cổ đông chiến lược trong cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, chúng tôi đã thực hiện một nghiên cứu về vấn đề này nhằm tìm ra những giải pháp để thu hút các nhà đầu tư chiến lược và nâng cao hiệu quả của quá trình cổ phần hóa”, TS Cung nhấn mạnh.

Thời gian qua, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc đẩy nhanh và nâng cao hiệu quả tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước. Từ năm 1992 đến nay, Việt Nam đã thực hiện cổ phần hoá trên 4.500 doanh nghiệp Nhà nước nhưng chất lượng chưa cao. Một số mục tiêu chưa đạt được, trong đó có mục tiêu bán cổ phần cho các nhà đầu tư. Các nhà đầu tư chiến lược tham gia vào cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước với mức độ thấp hơn kỳ vọng.

Theo Báo cáo của Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước, kết quả bán cổ phần trên thực tế chưa đạt mục tiêu giảm vốn nhà nước và thu hút vốn đầu tư tư nhân. Đơn cử, doanh nghiệp thực hiện bán cổ phần lần đầu ra công chúng qua hình thức đấu giá (IPO) năm 2015 chỉ bán được khoảng 36% tổng số lượng cổ phần chào bán còn Nhà nước vẫn giữ 81% vốn. Tỷ lệ tham gia của các nhà đầu tư bên ngoài chỉ đạt 9,5% (kế hoạch là 16,7%), nhà đầu tư chiến lược là 7,3% (kế hoạch là 15,8%).

Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước trong giai đoạn này chủ yếu là các tập đoàn, tổng công ty có quy mô tương đối lớn về vốn, thị trường và năng lực sản xuất. Đây là những doanh nghiệp được đánh giá là có sức hấp dẫn lớn và có khả năng thu hút mạnh các nhà đầu tư chiến lược khi thực hiện cổ phần hoá.

Qua nghiên cứu của CIEM về 46 tổng công ty được phê duyệt phương án cổ phần hóa trong giai đoạn 2011 - 2016 cho thấy, tổng vốn điều lệ của 46 tổng công ty đạt 171.225 tỷ đồng; trong đó, vốn điều lệ do Nhà nước nắm giữ là 124.835 tỷ đồng, chiếm 73% vốn điều lệ; phê duyệt bán cổ đông chiến lược 28.369 tỷ đồng, chiếm 16.57% tổng vốn điều lệ.

Trong số 46 doanh nghiệp Nhà nước, có 14 doanh nghiệp chiếm 30,4% trong phương án cổ phần hóa không bán cho nhà đầu tư chiến lược; có 2 doanh nghiệp bán cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược với tỷ lệ cao hơn phương án được phê duyệt; 17 doanh nghiệp bán hết cổ phần cho cổ đông chiến lược theo tỷ lệ được phê duyệt; 9 doanh nghiệp không bán được cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược và 4 doanh nghiệp không bán hết số cổ phần được phê duyệt cho nhà đầu tư chiến lược.

Ông Phạm Đức Trung, Đại diện Ban Cải cách và Phát triển doanh nghiệp (CIEM) cho biết, trên thực tế, trong số 28.369 tỷ đồng được phê duyệt bán cho nhà đầu tư chiến lược, chỉ có 12.762 tỷ đồng được bán ra, đạt chưa đến ½ con số được phê duyệt. Trong khi đó, tỷ lệ bán được cho nhà đầu tư nước ngoài rất nhỏ chỉ chiếm 8,7% (4/46 tổng công ty). Trong đó, phần lớn các nhà đầu tư nước ngoài mua tỷ lệ cổ phần thấp (cao nhất là 20%).

Lý giải vấn đề này, ông Trung cho rằng, phần lớn tỷ lệ bán cho nhà đầu tư chiến lược được phê duyệt thường nhỏ. Đây có thể là một nhân tố làm giảm sự quan tâm của các nhà đầu tư chiến lược nói chung và các nhà đầu tư chiến lược nước ngoài. Từ kết quả trên cho thấy, nếu tỷ lệ sở hữu của cổ đông chiến lược cao thì sẽ dễ thu hút các nhà đầu tư chiến lược hơn.

TS Nguyễn Đình Cung thì cho rằng, nguyên nhân chính khiến cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước chưa thực sự thu hút các nhà đầu tư chiến lược, đặc biệt là các nhà đầu tư quốc tế; trong đó, có việc duy trì quy định hạn chế tỷ lệ sở hữu cổ phần của các nhà đầu tư nước ngoài trong một số ngành nghề và lĩnh vực. Ngoài ra, việc xác định giá trị doanh nghiệp và giá bán cổ phần tại các doanh nghiệp Nhà nước chưa phù hợp với thông lệ quốc tế, chưa phản ánh đúng giá trị thực của doanh nghiệp.

Cùng với đó, việc thiếu công khai, minh bạch trong tiến trình cổ phần hóa và thoái vốn cũng là một trong những nguyên nhân khiến các nhà đầu tư e ngại. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp Nhà nước cũng kém hấp dẫn đối với các nhà đầu tư do bộ lộ nhiều nhược điểm nội tại như đầu tư dàn trải vào nhiều lĩnh vực, quản trị kém, nợ đọng cao, thiếu năng lực chuyên môn; thủ tục cổ phần hóa phức tạp, kéo dài thời gian và nhiều yêu cầu khó khả thi cũng khiến nhiều nhà đầu tư quyết định không tham gia vào quá trình này.

Để tăng sức hấp dẫn và khuyến khích các nhà đầu tư chiến lược tham gia vào cổ phần hóa, TS Nguyễn Đình Cung cho hay, một trong những giải pháp để đạt mục tiêu và hiệu quả của cổ phần hóa nói chung cũng như nâng cao chất lượng quản trị doanh nghiệp cổ phần hóa nói riêng, là thu hút các nhà đầu tư chiến lược vào cổ phần hóa, đặc biệt là nhà đầu tư quốc tế. Bởi, các nhà đầu tư chiến lược không chỉ đem lại đem lại nguồn tài chính mới mà còn có những giá trị gia tăng cho doanh nghiệp. Chẳng hạn như công nghệ tiên tiến, kỹ năng quản trị, mạng lưới và thị trường mới, giúp doanh nghiệp tăng trưởng, đồng thời, đóng góp tích cực cho ngân sách Nhà nước và cho sự phát triển của ngành công nghiệp có liên quan. Đặc biệt, các thông tin về doanh nghiệp cổ phần hóa cần được công khai, minh bạch để các nhà đầu tư có đủ thời gian thẩm định thông tin và đánh giá giá trị của doanh nghiệp trước khi tham gia đấu thầu...

Nhiều các chuyên gia kinh tế cũng đưa ra một số khuyến nghị như: cần có quy định rõ ràng và minh bạch về những tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư chiến lược để loại bỏ những nhà đầu tư ngắn hạn hoặc không mang lại những giá trị gia tăng thực chất, phù hợp với hoạt động của doanh nghiệp. Nhà nước nên cần nhắc mở rộng các lĩnh vực, ngành nghề nhà đầu tư chiến lược nước ngoài được nắm giữ cổ phần chi phối, đặc biệt là những lĩnh vực, ngành nghề không ảnh hưởng trực tiếp đến đến an ninh và chủ quyền quốc gia. Việc định giá doanh nghiệp cần tiến hành độc lập; giá bán cổ phần phải dựa trên giá trị thực của doanh nghiệp./.