Tháo gỡ vướng mắc trong công nhận, lưu hành giống cây trồng

Sáng 26/12, Cục Trồng trọt và Văn phòng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Báo Nông nghiệp Việt Nam phối hợp tổ chức Diễn đàn “Thực trạng sản xuất, kinh doanh, đăng ký lưu hành và tự công bố lưu hành giống cây trồng nông nghiệp, giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng giống cây trồng Việt Nam”.

Ông Vương Huy Minh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu ngô đánh giá, những quy định của Luật Trồng trọt trong khâu công nhận lưu hành giống nói chung, giống ngô nói riêng đã giản lược được nhiều thủ tục, từ đó bớt thời gian, thủ tục, tiết kiệm chi phí cho các đơn vị nghiên cứu.

Tuy nhiên, về quy định số điểm khảo nghiệm, ông Vương Huy Minh cho rằng, quy định số, điểm khảo nghiệm theo vùng là cần thiết, nhưng một số giống đưa đi khảo nghiệm kết quả nhận về không đầy đủ số điểm khảo nghiệm. Trường hợp đó phải khảo nghiệm bù, có được ghi nhận đầy đủ trong hồ sơ đưa lên để được công nhận lưu hành hay không, thay vì đơn vị có giống cây khảo nghiệm lại phải tiến hành lại từ đầu rất tốn kém và mất thời gian.

Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu ngô cho rằng, tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) hiện có nhiều quy định tiêu chí rất cao, rất ít giống có thể vượt qua điều kiện đó. Ngay như quy định về giống đối chứng, hiện đang sử dụng rất nhiều các giống đối chứng của các tập đoàn khác. “Phương án phù hợp là cần thay đổi về quy định đối chứng để khắc phục những điểm hạn chế của Luật chưa được sửa chữa”, lãnh đạo Viện Nghiên cứu ngô kiến nghị.

Vướng mắc về quy trình đăng ký và công nhận giống cây trồng mang tính trạng cải tiến tại Việt Nam, bà Đặng Ngọc Chi, đại diện CropLife Việt Nam, các hướng dẫn khảo nghiệm hiện thiếu chỉ tiêu và phương pháp đánh giá công nhận các tính trạng cải tiến như: kháng sâu, chống chịu thuốc bảo vệ thực vật, kháng bệnh... Dẫn tới thiếu công cụ xác định tính khác biệt (đặc tính kháng) giữa giống mang tính trạng biến đổi gen với giống nền thường. Bên cạnh đó, không thể đăng ký đồng thời giống nền và giống biến đổi gen với tính trạng cải tiến.

Bà Đặng Ngọc Chi đề xuất, bổ sung chỉ tiêu và phương pháp đánh giá, công nhận đối với các tính trạng cải tiến vào hai tiêu chuẩn TCVN 13382-2:2021 và TCVN 13381-2:2021 đối với cây ngô.

Sản xuất cây ăn quả tại Việt Nam đã và đang là trụ cột quan trọng trong nền nông nghiệp, với sự gia tăng đáng kể về diện tích và sản lượng. Tuy có hệ thống cơ cấu chủng loại đa dạng, gồm khoảng 50 loại cây, ngành cây ăn quả đối mặt với nhiều thách thức lớn. “Cơ cấu giống chủ lực chủ yếu là cây địa phương, nhưng chỉ có 32 giống được công nhận từ năm 2008-2019. Mặc dù đã có sự tăng cường với 120 giống từ 2020-2022, nhưng nhìn chung, số lượng giống được công nhận còn rất ít”, ông Nguyễn Quốc Mạnh, Trưởng phòng Cây công nghiệp - Cây ăn quả (Cục Trồng trọt) thông tin.

Cùng với đó, tình trạng cây giống kém chất lượng, thiếu kiểm soát về chất lượng, và nghiên cứu chọn tạo giống cây ăn quả chưa có công nghệ đột phá đều là những thách thức lớn.

Đối mặt với những khó khăn này, ông Mạnh đề xuất, các nhân tố trong chuỗi ngành hàng cây ăn quả cần hợp tác chặt chẽ, nâng cao năng lực quản lý và đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển giống cây ăn quả để đảm bảo an toàn thực phẩm, nâng cao chất lượng và tăng cường hiệu suất sản xuất trong lĩnh vực này.

Trước xu hướng kinh doanh giống cây trên mạng, ông Trần Xuân Định, Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam đánh giá, đây là tất yếu nhưng đưa lại nhiều hậu quả, hệ lụy.

Một số cá nhân, nhóm lừa đảo đã tổ chức giới thiệu và quảng cáo trên mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok… các giống cây trồng mới, quả to, màu sắc đẹp, hấp dẫn, ship hàng đến tận nhà cho nông dân. Các giống lúa bán chạy, giống tốt được nông dân ưa chuộng, các thương hiệu lớn như ThaiBinh Seed, Vinaseed… bị các đối tượng mạo danh, bán giống giả qua mạng, bán theo kiểu “đa cấp”. Phần lớn những nông dân vùng xa, vùng sâu, vùng mà hệ thống bán lẻ, phân phối của các công ty chưa vươn tới trở thành nạn nhân.

Sản xuất, kinh doanh giống là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, được quy định khá chặt ở các văn bản luật và hướng dẫn luật. Tuy nhiên, hình thức bán qua mạng thì chưa có những quy định cụ thể và chế tài, đó là kẽ hở và cái khó cho quản lý với giống cây trồng nói riêng và nhiều hoạt động thương mại khác.

Theo ông Định, hệ thống sản xuất giống tuy nhiều nhưng năng lực hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực của sản xuất hàng hóa, hướng xuất khẩu. Khâu yếu nhất của Việt Nam với ngành hàng hạt giống đó là giống rau, hoa.

Ngoài ra, các quy định của pháp luật còn một số bất cập, thủ tục rườm rà, các văn bản hướng dẫn luật chậm ban hành và một số còn mâu thuẫn… Sự không đồng đều về hệ thống sản xuất và cung ứng giữa các vùng miền, số lượng doanh nghiệp tham gia ngành giống khá đông nhưng không thực sự mạnh.

Ông Trần Xuân Định kiến nghị, sửa Luật Trồng trọt và các nghị định, thông tư hướng dẫn để khả thi hơn, thực tế hơn tránh tình trạng mâu thuẫn nhau giữa các luật; có văn bản giải quyết các vướng mắc về tên giống tự công bố lưu hành với một loạt tên các giống rau, hoa của một số đơn vị đã phản ánh; sửa nhanh TCVN về khảo nghiệm giống ngô.

Bà Nguyễn Thị Mai Hiên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế khẳng định, sau 3 năm triển khai Luật Trồng trọt đã mở ra một cách nhìn mới, đưa ra các quy định mới trong quá trình công nhận giống cây trồng.

Tuy nhiên, có 4 nội dung cần tiếp tục nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện, gồm: công nhận tổ chức khảo nghiệm giống cây trồng; bổ sung hướng dẫn về phương pháp giải trình tự gen; điều kiện gia hạn giống cây trồng; hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn Việt Nam, quy chuẩn Việt Nam giống cây trồng chính.

Bà Nguyễn Thị Mai Hiên cho rằng, hiện nay có giống lúa, giống ngô đã hoàn thiện được toàn bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn quản lý, sử dụng, khai thác, sản xuất và kinh doanh. Thời gian tới cần ban hành đầy đủ các tiêu chuẩn Việt Nam, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với các giống cây trồng nông nghiệp chính là cà phê, cam, bưởi, chuối.