Thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc đưa sầu riêng về quỹ đạo bền vững

“Để lấy lại niềm tin của người tiêu dùng và đưa ngành hàng sầu riêng trở lại quỹ đạo phát triển bền vững, cần thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc, tăng cường khâu kiểm nghiệm tại cơ sở sản xuất sầu riêng”, đó là chia sẻ của ông Đặng Phúc Nguyên – Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam tại Hội thảo Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng do báo Tiền Phong tổ chức sáng 10/6.

Ông Nguyễn Quang Hiếu – Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, sau khi sầu riêng bị cảnh báo nhiễm dư lượng cadimi, cục đã tiến hành điều tra quy mô lớn ở các khu vực có nguy cơ cao. Nguyên nhân chính là việc tích lũy trong quá trình canh tác; trong đó có thói quen sử dụng phân bón cao hơn nhiều so với khuyến cáo, đặc biệt khi sản xuất trái vụ.

Với vàng O, do là chất sử dụng sau thu hoạch nên việc kiểm soát thuận lợi và tỷ lệ sản phẩm nhiễm giảm nhanh. Riêng về cadimi phải thay đổi quy trình sản xuất nên sẽ cần nhiều thời gian hơn, ông Nguyễn Quang Hiếu chia sẻ.

Ông Đặng Phúc Nguyên – Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam chia sẻ, theo số liệu thống kê từ Cục Hải quan, 4 tháng đầu năm 2025, tổng giá trị mặt hàng sầu riêng xuất khẩu đạt 183 triệu USD, giảm 61% so với cùng kỳ năm ngoái. Sự sụt giảm của loại “trái cây vua”này, kéo sự sụt giảm của ngành hàng rau quả.

Từ nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng nhiễm cadimi được các cơ quan chuyên môn và chuyên gia xác định, ông Nguyên cho rằng, quá trình canh tác chạy theo năng suất, thiếu kiểm soát đầu vào đã vô tình đưa “chất độc” vào chuỗi sản xuất. 

Trước tình hình cấp bách, ông Nguyên cho rằng cần có các quy định, chế tài đủ mạnh để xử lý các hành vi vi phạm về chất lượng, an toàn thực phẩm và gian lận thương mại. Công khai danh tính các doanh nghiệp, cá nhân vi phạm để tạo tính răn đe và xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh.

Về lâu dài, cần quy hoạch vùng trồng tập trung và bền vững, kiểm soát tình trạng phát triển ồ ạt, tự phát dẫn đến phá vỡ quy hoạch và nguy cơ cung vượt cầu. Siết chặt quản lý và cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, đây được xem là "hộ chiếu" cho sầu riêng Việt Nam. Các địa phương cần tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ và đột xuất việc tuân thủ các quy định tại các mã số đã được cấp.

Đồng thời, kiểm soát chặt chẽ vật tư đầu vào thông qua tăng cường kiểm tra và ngăn chặn đưa ra thị trường các chế phẩm phân bón, hoặc thuốc bảo vệ thực vật có chứa cadimi, vàng O. Có thể sắp tới, Trung Quốc có thể đưa các mặt hàng khác vào tầm soát cadimi, vàng O...  nên cần khuyến cáo nông dân sử dụng các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc rõ ràng.

Với kinh nghiệm kinh doanh nông sản nhiều năm ở nhiều thị trường mà thị trường chính là Trung Quốc, bà Nguyễn Thị Thành Thực - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Công nghệ phần mềm Auto Agri cho rằng, các chỉ tiêu về cadimi hay vàng O hiện nay chỉ là một trong hàng nghìn tiêu chí về kỹ thuật mà các thị trường nhập khẩu có thể đưa ra.

Theo bà Nguyễn Thị Thành Thực, hai đơn vị chính có công cụ kiểm soát trong tay khi cấp "visa" cho lô hàng xuất khẩu đó là hải quan và bảo vệ thực vật. Riêng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật là đơn vị cấp Giấy kiểm dịch thực vật, quản lý các mã số vùng trồng. Do đó, cần nâng cao ý thức bảo vệ mã vùng trồng của người trồng để tránh rủi ro không đáng có. Bên cạnh đó, vùng trồng sầu riêng trọng điểm là Tây Nguyên cần có sự đầu tư về công nghệ: vi sinh, xử lý bảo quản sau thu hoạch và chế biến để xây dựng ngành hàng phát triển bền vững.

Chia sẻ tại hội thảo, ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng giám đốc Công ty Công nghệ Nông nghiệp Enfarm cho rằng, nếu biết khu vực nào nhiễm rủi ro cao thì cần nhanh chóng cải tạo đất, hạn chế cadimi nhiễm vào cây, trái. Qua kiểm tra của doanh nghiệp cho thấy, có đến 70% vườn nhiễm cadimi do bón thừa phân lân, 50% vườn bón gấp đôi số lượng cần thiết, một số vườn còn bón gấp nhiều lần số lượng cần thiết.

Ông Nguyễn Đỗ Dũng cũng cho biết, doanh nghiệp đã lập bản đồ đất đai rủi ro nhiễm cadimi, điều này sẽ giúp giảm 70% xét nghiệm mẫu sản phẩm. Hiện doanh nghiệp đang hỗ trợ miễn phí xét nghiệm đất nhiễm cadimi, đồng thời tư vấn hướng dẫn cải tạo đất.