Từ đánh bắt sang nuôi biển: Cuộc cách mạng xanh trong ngành thủy sản

Chuyển đổi xanh đang là hướng đi của các ngành kinh tế Việt Nam để hòa mình cùng thế giới, trong đó có ngành thủy sản. Ngoài hoạt động khai thác bền vững, sản xuất và nuôi trồng thủy sản bền vững, giảm tác động tiêu cực đến hệ sinh thái biển và sức khỏe của con người là hướng đi cho ngành thủy sản Việt Nam hiện nay.

Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) vừa đưa ra cảnh báo hồi đầu tháng 6/2025: có tới 35,5% quần thể cá biển trên thế giới đang bị khai thác quá mức, chỉ còn 64,5% duy trì ở mức bền vững. Đây là kết quả khảo sát trên hơn 2.570 quần thể cá với sự tham gia của 650 chuyên gia thuộc 90 quốc gia. Trước sự nguy cấp của các loài trên biển, nhiều quốc gia đã thay đổi tư duy, chuyển dần khai thác sang nuôi biển công nghiệp hóa, xa bờ với quy mô lớn, kiểm soát dịch bệnh và truy xuất nguồn gốc chặt chẽ, trong đó có Việt Nam.

Khảo sát của Ngân hàng Thế giới cho thấy, Việt Nam có nhiều vùng nước sâu có thể phát triển nuôi biển. Các vùng vịnh kín, nước sâu gần bờ ở Khánh Hòa, Phú Yên, Quảng Ninh, hay nhiều khu vực biển phía Nam như Bà Rịa - Vũng Tàu, Kiên Giang, Cà Mau, … đặc biệt phù hợp để nuôi các loài cá có giá trị xuất khẩu như cá bớp, cá chim, cá hồng, tôm hùm.

Ông Châu Công Bằng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Cà Mau cho biết, Cà Mau có chiều dài bờ biển trên 254 km và vùng đất ven biển được bao bọc bởi dải rừng ngập mặn, hình thành một khu đệm giữa biển và đất liền; khu vực ven biển của tỉnh có các bãi triều thích hợp để nuôi các loài nhuyễn thể. Các cụm đảo Hòn Khoai, Hòn Chuối, hòn Ðá Bạc phù hợp cho phát triển nuôi hải sản trên biển.

Thời gian qua, nuôi hải sản trên biển và ven biển cũng từng bước được quan tâm đầu tư.  Cụ thể, xung quanh đảo Hòn Chuối hiện có 33 hộ nuôi cá bớp với 75 bè; khu vực xã Ðất Mũi có khoảng 28 ha nuôi nghêu với sản lượng khoảng 400 tấn/năm. Ngoài ra, có khoảng 1.150 lồng nuôi hàu trên sông, rạch, ven biển, hằng năm cung cấp cho thị trường sản lượng từ 250-300 tấn.

Hiện nay, tỉnh Cà Mau tiếp tục điều tra các đối tượng hải sản như: nhuyễn thể, cá biển, cá nước lợ... sống trong tự nhiên tại khu vực ven biển và đảo có khả năng nuôi, để xác định đối tượng nuôi phù hợp, mở ra thêm nhiều đối tượng nuôi mới giúp ngư dân ven biển phát triển kinh tế cũng như bảo vệ nông lâm thủy sản bền vững.

Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu có tổng diện tích nuôi trồng thuỷ sản với hơn 7.600 ha, với trên 1.150 hộ và 41 doanh nghiệp trong và ngoài nước tham gia đầu tư phát triển nuôi thương phẩm và sản xuất giống thủy sản các loại. Ngoài nuôi trồng thuỷ sản trên sông, Bà Rịa - Vũng Tàu cũng đã phát triển nuôi biển với công nghệ lồng nuôi HPDE, tạo giá thể để phát triển nuôi hào, sử dụng hệ thống quan trắc tự động kiểm soát môi trường nuôi trồng thủy sản đã được áp dụng khá phổ biến. Nhờ đó, mặc dù diện tích nuôi trồng giảm, nhưng sản lượng vẫn tăng trưởng trung bình 11,4%/năm.

Bên cạnh đó, Bà Rịa - Vũng Tàu luôn giữ tốc độ tăng trưởng cao nhờ ngư dân không ngừng áp dụng khoa học kỹ thuật vào nuôi trồng, khai thác, chọn nghề khai thác có giá trị thương phẩm cao để hoạt động và nuôi những loại thủy sản phù hợp để gia tăng nguồn lợi. Các chính sách hỗ trợ ngư dân, người nuôi được triển khai hiệu quả, góp phần giúp ngư dân vươn khơi bám biển trong suốt 5 năm qua.

Theo Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) Tô Thị Tường Lan, xanh hóa toàn bộ chuỗi sản xuất, chế biến và tiêu thụ hàng hóa thủy sản là xu hướng chung toàn cầu trong thời gian tới, khi ngày càng nhiều quốc gia hướng đến bảo vệ môi trường, giảm phát thải trong các lĩnh vực sản xuất, xanh hóa sản phẩm nhập khẩu. Các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thuỷ sản cần sự minh bạch về thông tin sản phẩm nuôi biển, bộ tiêu chuẩn xanh chung, không có lộ trình chuyển đổi xanh thống nhất cho tất cả các loại hàng hóa xuất khẩu của doanh nghiệp.

Về công nghệ và nguồn giống thuỷ sản nuôi biển chất lượng, PGS.TS Võ Văn Nha, Viện trưởng Viện nghiên cứu - Nuôi trồng thuỷ sản III, Viện III có nhiều lợi thế về các đối tượng như giáp xác, thân mềm, da gai, cá biển, cung ứng cho hoạt động nuôi biển của ngư dân và các doanh nghiệp nuôi thương phẩm. Với chiến lược mở rộng nuôi biển của Việt Nam, Viện Nghiên cứu - Nuôi trồng thuỷ sản III sẽ đột phá mở rộng nghiên cứu các đối tượng nuôi quan trọng như ốc hương, hàu, trai ngọc, bào ngư, cá chẽm, cá mú, tôm hùm, ghẹ xanh, tôm tít, hải sâm,… để cung ứng giống cho nhu cầu phát triển nuôi biển của ngư dân và doanh nghiệp.

Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, với mục tiêu đặt ra đến năm 2030, diện tích nuôi biển đạt 300.000 ha, sản lượng 1,4 triệu tấn, kim ngạch xuất khẩu đạt 1,8-2 tỷ USD.

Theo đó, định hướng phát triển ngành nuôi biển của Việt Nam là phát triển nuôi biển công nghiệp với công nghệ tiên tiến, quy hoạch chặt chẽ, phương thức quản lý hiện đại; phát triển nuôi biển cả trong vùng ven bờ, trên vùng biển xa bờ, ngoài khơi xa, phát huy đa dạng sinh học của vùng nhiệt đới; tích hợp nguồn lực kinh tế kỹ thuật của các ngành dầu khí, đóng tàu, vận tải biển, bảo đảm phát triển bền vững...