Xuất bản số - "mỏ vàng” khai thác chưa hiệu quả

Tại Diễn đàn Xuất bản số 2025 diễn ra ngày 24/6, các đại biểu cho rằng trước những thay đổi nhanh chóng của ngành xuất bản toàn cầu dưới tác động của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI), xuất bản số là cơ hội lịch sử để thúc đẩy văn hóa đọc mới, nâng cao năng lực cạnh tranh và kết nối tri thức toàn cầu.Trong bối cảnh đó, ngành xuất bản Việt Nam coi đây là lối mở quan trọng để thực sự chuyển đổi hướng đến mục tiêu xây dựng nền tảng xuất bản số quốc gia phát triển đồng bộ và hội nhập với thế giới.

* Xuất bản số - xu thế tất yếu

Trong kỷ nguyên số, xuất bản không còn đơn thuần là hoạt động in ấn, mà trở thành quá trình quản trị toàn diện vòng đời của nội dung – từ sáng tạo, xuất bản, phân phối cho đến tái cấu trúc và khai thác. Xuất bản số không chỉ giúp cắt giảm chi phí, rút ngắn chuỗi trung gian mà còn tạo điều kiện để mọi người tiếp cận tri thức dễ dàng hơn.

Chủ tịch Hội đồng quản trị Alpha Books Nguyễn Cảnh Bình cho rằng, một nội dung giờ đây có thể tồn tại ở nhiều định dạng và trải nghiệm khác nhau. Từ một cuốn sách có thể tạo ra ebook, audiobook, tóm tắt, khóa học trực tuyến (e-learning) và nhiều hình thức khác. Một nội dung gốc có thể tạo ra hàng chục phiên bản, từ sách nói với giọng miền Nam, miền Bắc, nam, nữ, đến ebook tiếng Anh, tiếng Việt hay các phiên bản tóm tắt, minh họa, video.

"Trước đây, một cuốn sách là một sản phẩm đơn lẻ, khép kín. Ngày nay, một nội dung có thể phát triển thành cả một hệ sinh thái. Điều này có nghĩa một cuốn sách là điểm khởi đầu cho một dòng sản phẩm – một chuỗi nội dung đồng bộ, có thể phát triển liên tục theo nhu cầu của người dùng", ông Nguyễn Cảnh Bình chia sẻ và nhấn mạnh, điều này đòi hỏi các nhà xuất bản phải thay đổi tư duy, không chỉ tạo ra sản phẩm mà còn kiến tạo trải nghiệm và giá trị cho cộng đồng.

Cùng quan điểm về số hóa nội dung, nhấn mạnh chuyển đổi số không chỉ là cách mạng công nghệ mà còn là bước chuyển trong tư duy tiếp cận tri thức, ông Lê Quốc Vinh, Phó Chủ tịch Công ty Cổ phần Fonos cho rằng điều quan trọng là dù ở dạng chữ, hình ảnh hay âm thanh, sách số vẫn giữ được cảm xúc nguyên vẹn như khi độc giả trải nghiệm sách in. Sách số không thể thay thế sách in mà sẽ là bệ đỡ, hỗ trợ lẫn nhau để cả hai cùng phát triển. Nhiều người sau khi nghe sách nói muốn sở hữu bản in để tham khảo hoặc ngược lại, mua sách nói để nghe khi di chuyển.

Theo ông Lê Quốc Vinh, việc đa dạng hóa nội dung sẽ giúp tri thức tiếp cận được cả những người vốn không yêu việc đọc. Nếu ngại đọc cuốn sách dày 800 trang, người đọc bây giờ có thể chọn rất nhiều các hình thức phù hợp hơn.

*Thiếu hụt nền tảng phân phối ebook bản quyền đa dạng

Các chuyên gia nhận định, xuất bản số đang là “mỏ vàng”. Trong năm 2024 thị trường xuất bản đạt khoảng 151 tỷ USD, trong đó ebook và audiobook chiếm tới 30% thị phần. Trung Quốc là thị trường nổi bật với doanh thu ebook và audiobook ước tính 10,7 tỷ USD. Hàn Quốc cũng bùng nổ ebook, đặc biệt là các tiểu thuyết và hình thức đọc sách theo chương.

Theo ông Nguyễn Thế Hùng, Giám đốc Công ty TNHH Điện tử Aki, hai thị trường này có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam nhưng tại Việt Nam ebook chỉ chiếm dưới 5% tổng doanh thu ngành xuất bản. Tại Việt Nam, “mỏ vàng” xuất bản số chưa được khai thác hiệu quả do vướng mắc về công nghệ, nhận thức và đặc biệt là vấn nạn xâm phạm bản quyền.

Ước tính Việt Nam hiện có khoảng 300.000 người dùng máy đọc sách, tốc độ tăng trưởng hàng năm khoảng 15%. Tuy nhiên, sự thiếu hụt một nền tảng phân phối ebook bản quyền đa dạng, thuận tiện và dễ tiếp cận khiến người dùng không thể mua sách bản quyền một cách dễ dàng. Hệ quả là hình thành thói quen đọc sách “lậu”, vi phạm bản quyền lan rộng. Vì lẽ đó, bạn đọc trẻ như Gen Z dù họ không muốn nhưng buộc phải quen dần với sản phẩm “lậu”.

Ông Nguyễn Thế Hùng nhận định, một hệ sinh thái hoàn chỉnh – nơi người dùng có thể tiếp cận tri thức một cách dễ dàng, hợp pháp và hiệu quả bao gồm thiết bị – nội dung – nền tảng phân phối. Nếu không nhanh chóng đổi mới tư duy, cởi mở hơn trong xuất bản số, ngành xuất bản Việt Nam sẽ bị tụt lại phía sau, bỏ lỡ cơ hội tiếp cận thế hệ độc giả trẻ.

Thông tin được các đại biểu chia sẻ tại Diễn đàn, quy mô thị trường xuất bản Việt Nam hiện chưa tương xứng với tiềm năng. Thị trường xuất bản đạt khoảng 4.000 - 5.000 tỷ đồng. Với dân số hơn 100 triệu dân, ngành xuất bản Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển lên mức 20.000 – 40.000 tỷ đồng.  Do đó, để nắm bắt được cơ hội này, các đại biểu cho rằng cần có sự chuyển mình đồng bộ – từ tư duy biên tập, công nghệ, phân phối cho tới chiến lược liên kết chuỗi giá trị để hình thành những nhà xuất bản lớn có tầm nhìn dài hạn và khả năng dẫn dắt hệ sinh thái. Nhà xuất bản cũng cần tự làm mới mình bằng những sản phẩm thực sự hữu ích, đáp ứng đúng nhu cầu của người đọc, dễ tiếp cận, có trải nghiệm tốt hơn nhờ sự hỗ trợ của công nghệ.

Bắt tay với công nghệ, từ một nội dung đơn lẻ, các nhà xuất bản có thể tạo ra hệ sinh thái nội dung khổng lồ. Khi đó tri thức trở thành sản phẩm hàng hóa đáp ứng đủ mọi nhu cầu của thị trường, có lợi cho tất cả các bên tham gia: nhà xuất bản mở rộng thị trường, tăng doanh thu; khách hàng có khả năng tiếp cận tri thức phù hợp, giá rẻ, hữu dụng.