63 năm ngày truyền thống ngành Dầu khí Việt Nam: "Giếng tổ" của khí công nghiệp

Các Liên đoàn phó Liên đoàn 36: kỹ sư Đặng Của (bên phải) và kỹ sư Nguyễn Trọng Tưởng (bên trái), bên ống dẫn khí đang phun tại GK-61 (năm 1975). Ảnh: Petrovietnam

Đây là giếng khoan tìm kiếm dầu khí đầu tiên trên cấu tạo mỏ Tiền Hải C, đồng thời cũng là nơi phát hiện dòng khí công nghiệp đầu tiên ở miền Bắc Việt Nam. Sự kiện này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong công tác tìm kiếm và thăm dò dầu khí tại Việt Nam, sau hơn 15 năm lao động vất vả, tích lũy kinh nghiệm và nâng cao trình độ của thế hệ dầu khí đầu tiên.

Công tác tìm kiếm thăm dò dầu khí ở miền võng Hà Nội bắt đầu được tiến hành từ năm 1969 tại làng Khuốc, xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình với những mũi khoan đầu tiên. Ngày 23/9/1970, mũi khoan sâu đầu tiên cho giếng khoan sâu ký hiệu GK-100 của Việt Nam đã được thực hiện tại Thái Bình, mở ra mặt cắt địa chất, giúp lần đầu tiên ngành Dầu khí tìm ra cột địa tầng ở Đồng bằng sông Hồng.

Thái Bình trong tâm thức của nhiều người Việt Nam là một vùng đất nông nghiệp, với những cánh đồng 5 tấn mướt xanh. Và hẳn cũng rất ít người Việt Nam biết rằng, Thái Bình lại chính là cái nôi của ngành Dầu khí - một trong những khoan trường đầu tiên, nơi có nhiều giếng khoan dầu khí đã đi vào lịch sử.

Trong bút ký của nhà văn Nguyễn Duy Thinh có đoạn viết: “Hình như trong không gian của những hạt nước nhỏ như phấn hoa bay xiên xiên ấy, hình khối các khu nhà, các xe bơm tráng xi măng, xe cần cẩu hạng nặng, xe ka rô ta ge lỗ khoan... gần nhau hơn, chen chúc trong khung cảnh bề thế của một đoàn địa chất hiện đại”.

Sáu năm tiếp theo sau đó, Đoàn Địa chất 36 đã khoan 8 giếng trên 4 cấu tạo. Trong số đó, GK-61 đặt tại xã Đông Cơ, huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình là giếng khoan đầu tiên trên cấu tạo mỏ Tiền Hải C. Giếng được thi công khoan bằng bộ máy khoan BU-75 do Liên Xô sản xuất, công suất trục tời nâng 75 tấn, khoan đến chiều sâu 2.400 m. Toàn bộ thiết bị nặng hơn 600 tấn, tháp khoan cao 50 m.

GK-61 có kết quả khảo sát khả quan, các thông số địa chất, địa vật lý tốt chỉ ra vỉa có khả năng chứa dầu khí. Ngay sau đó, công tác thử vỉa giếng khoan trần (không có ống chống) được thực hiện nhằm phát hiện mức độ chứa dầu khí. Sự kiện được đích thân Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị xuống trực tiếp chỉ đạo.

Lịch sử ngành Dầu khí Việt Nam còn ghi lại, ngày đầu thử vỉa không thành công, hôm sau mọi người bắt tay làm tiếp, đó là ngày 18/3/1975. Chỉ đạo và theo dõi thử vỉa hôm đó có ông Nguyễn Ngọc Cư - Đoàn phó phụ trách địa chất và các cán bộ Phòng Kỹ thuật Đoàn địa chất 36, gồm các kỹ sư Nguyễn Xuân Nhự, Nguyễn Văn Biên, Nguyễn Xuân Đức, Nguyễn Công Mợi... Đúng 7 giờ sáng, bộ thiết bị được thả xuống giếng khoan. 9 giờ, van thử được mở. Tất cả trèo lên sàn khoan để quan sát. Hơn một tiếng sau không có biểu hiện gì. Cuộc thử kết thúc, khoảng 1/3 bộ cần khoan được kéo lên không có dấu hiệu nào. Với suy nghĩ cho rằng vỉa không có dầu khí, cả đoàn tạm lui về nghỉ ăn trưa.

Đang trong nặng nề thất vọng, bất chợt kỹ sư Mợi hét lên khi phát hiện dòng nước phun phủ kín cả tháp khoan, sau đó là tiếng rít xé tai như âm thanh của máy bay Mỹ bay thấp qua đầu. Ai nấy đều vui mừng khôn tả, buông bát bỏ mâm chạy ngay sang GK-61. Cứ luân phiên một đợt phun khí, một đợt phun nước, hình ảnh tạo cảm giác vô cùng kỳ lạ như bí ẩn của lòng đất sâu đang bừng thức giấc.

Kết quả được báo cáo ngay về Đoàn trưởng Phan Minh Bích. Ông Bích nhanh chóng chỉ đạo mọi người báo cáo lãnh đạo tỉnh, khoan trường trở thành tâm điểm, rất đông các đoàn công tác, chuyên gia Liên Xô kéo về. Cuối cùng, phương án khắc phục sự cố khí phun được diễn ra an toàn. Sau đó, công tác khoan được tiếp tục tới chiều sâu 2.400 m. Công tác chống ống, trám xi măng hoàn thành, tiếp theo là thực hiện công tác nghiên cứu vỉa. Phương án thăm dò (ngày nay gọi là thẩm lượng) cấu tạo Tiền Hải C cũng lập tức được triển khai.

Tâm trạng của những người đang làm công tác tìm kiếm, thăm dò dầu khí sau khi phát hiện dòng khí đầu tiên rất bồi hồi, vui mừng khôn tả. Hoạt động thăm dò địa chấn dầu khí đầu tiên tại miền Bắc Việt Nam được bắt đầu từ thập niên 60 của thế kỷ trước. Ròng rã 15 năm sau mới phát hiện được dòng khí đầu tiên. Có những người bắt đầu theo các đoàn khoan từ khi mới hơn 20 tuổi, đến thời điểm đó đã gần 40. Có thể nói, cả tuổi trẻ, thời thanh xuân của họ gắn bó với công tác khoan, gắn bó với ước mơ tìm thấy dầu, khí. Vì vậy, tìm thấy khí, niềm vui của họ là không bút nào tả được.

Tháng 7/1975, Nhà văn Nguyễn Duy Thịnh đã viết bút ký với tựa đề “Ánh lửa màu da cam” đăng trên Báo Văn Nghệ ngày 25/10/1975: “... Không riêng gì các đồng chí lãnh đạo mà dường như tất cả cán bộ công nhân viên của Liên đoàn 36 đêm qua cũng không ngủ. Niềm vui chờ đợi từ lâu đến bất chợt quá...

... Thủ tướng đến thăm giàn khoan trong tiếng reo hò và những chiếc mũ thợ khoan tung lên trời tới tấp. Quên hết mọi thủ tục nghi lễ đã chuẩn bị trước, thợ khoan trong quần áo lao động đầy dầu mỡ, các cán bộ và chuyên gia bạn quây quần lại xung quanh Thủ tướng. Thủ tướng căn dặn mọi người phải thấy hết niềm vui vinh dự và trọng trách lớn lao của nghề đi tìm mỏ, làm giàu cho Tổ quốc...”

Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng cùng Tổng cục trưởng Tổng cục Dầu khí Nguyễn Văn Biên thăm giếng khoan 61, ngày 16/3/1976. Ảnh: Petrovietnam

*Thành quả từ dòng khí công nghiệp đầu tiên

Kể từ sau khi phát hiện dòng khí đầu tiên tại giếng khoan GK-61, việc khai thác khí tại mỏ Tiền Hải được tiếp tục và phát triển. Trong bối cảnh đất nước mới thống nhất và phải đối mặt với nhiều khó khăn, việc khai thác khí trở thành một nhiệm vụ quan trọng để đảm bảo nguồn năng lượng phục vụ cho sự phát triển đất nước.

Vào tháng 10/1977, Tổ khai thác dầu khí được thành lập để chuẩn bị cho công tác khai thác khí tại mỏ Tiền Hải. Tổng cục Dầu khí yêu cầu chuẩn bị các phương án để khai thác khí từ GK-61 phục vụ cho các tổ máy phát điện công suất 17 MW mỗi tổ, chuyển từ miền Nam ra. Đây là một nhiệm vụ nặng nề trong hoàn cảnh thiếu thốn vật tư, thiết bị và nhân lực.

Ngày 19/4/1981, dòng khí công nghiệp đầu tiên từ GK-61 đã được đưa vào buồng đốt turbine nhiệt điện công suất 10 MW tại huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình, để thử nghiệm phát điện. Chỉ trong năm đầu tiên, trạm xử lý đã cung cấp 16 triệu m³ khí cho turbine điện, sản xuất được 70 triệu kWh điện và tách được 380 m³ condensate. Đến năm 1986, lượng khí khai thác đã lên đến trên 120 triệu m³, phục vụ cho turbine phát điện và cung cấp khí cho các cơ sở sản xuất địa phương. Việc khai thác khí tại Tiền Hải đã mang đến một diện mạo hoàn toàn mới cho vùng quê lúa Thái Bình, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Giếng khoan GK-61 không chỉ là nơi phát hiện dòng khí đầu tiên của Việt Nam mà còn là biểu tượng của sự kiên trì, bền bỉ và “ngọn lửa” niềm tin của thế hệ đầu tiên trong ngành Dầu khí. Giếng 61 ngày hôm qua, hôm nay là di tích nằm trong Khu lưu niệm công trình dầu khí đầu tiên của Việt Nam; là nơi để bất cứ người dầu khí nào cũng có thể tìm về để biết, để nhớ và không quên đã từng có những năm tháng như thế, đã từng có những người tiên phong để ngành Dầu khí Việt Nam phát triển mạnh mẽ như ngày hôm nay.