Áp lực cải cách đặt kinh tế Nhật Bản vào bước ngoặt mới

Trong bối cảnh nền kinh tế Nhật Bản vừa trải qua đợt suy giảm trong quý III/2025 kỳ vọng lớn lại đặt lên Chính phủ mới, khi Thủ tướng Sanae Takaichi đang theo đuổi mục tiêu kép: kích thích tăng trưởng nhưng vẫn kiềm chế chi phí sinh hoạt – nhiệm vụ khó khăn từng khiến người tiền nhiệm Shigeru Ishiba mất ghế chỉ sau chưa đầy một năm nắm quyền.

Ngay từ khi nhậm chức hồi tháng 10/2025, bà Takaichi khẳng định tiếp tục chính sách Abenomics của cố Thủ tướng Shinzo Abe, gồm nới lỏng tiền tệ, chi tiêu tài khóa và cải cách cơ cấu, nhằm đưa Nhật Bản thoát khỏi tình trạng giá cả trì trệ kéo dài hàng thập niên.

*Hiệu quả từ gói kích thích hàng trăm tỷ USD

Tháng trước, Chính phủ Nhật Bản công bố gói hỗ trợ 22.000 tỷ yen (khoảng 140 tỷ USD), bao gồm trợ cấp tiền mặt cho hộ gia đình và hỗ trợ năng lượng để kích cầu tiêu dùng và giảm gánh nặng sinh hoạt.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng các biện pháp này khó tạo bước đột phá dài hạn. Giáo sư Werner Pascha từ Đại học Duisburg-Essen nhận định gói kích thích kinh tế có nguy cơ khiến áp lực lạm phát mạnh hơn, trong khi Chính phủ Nhật Bản nhiều lần chậm triển khai giải ngân.

Chuyên gia Margarita Estevez-Abe từ Đại học Syracuse cho rằng danh mục đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI), chip, sinh học, không gian hay hàng hải mới dừng ở mức "danh sách mong muốn", thiếu trọng tâm.

Theo bà, cốt lõi của vấn đề nằm ở cấu trúc kinh tế: dân số già hóa, đầu tư giáo dục công chưa đủ và vốn vẫn chảy vào các ngành kém hiệu quả. Bà nói: “Cho đến nay, tôi chưa thấy kế hoạch nào của Thủ tướng Takaichi trực tiếp xử lý những điểm này”.

Chính phủ kỳ vọng gói kích thích có thể đóng góp trung bình khoảng 1,4 điểm phần trăm vào tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) mỗi năm của Nhật Bản trong vòng ba năm tới, song hiệu quả cuối cùng phụ thuộc lớn vào tốc độ cải cách cơ cấu và niềm tin tiêu dùng – yếu tố hiện chưa quá mạnh khi tiền lương thực tế vẫn giảm khoảng 0,7% so với cùng kỳ năm ngoái.

Tuy nhiên, gói kích thích mới làm tăng thêm áp lực lên tài khóa. Nợ công của Nhật Bản hiện tương đương khoảng 250% GDP – cao nhất trong nhóm các nền kinh tế phát triển. Dù phần lớn trái phiếu phát hành bằng đồng yen và hơn 90% do nhà đầu tư trong nước nắm giữ, việc duy trì chi tiêu quy mô lớn vẫn khiến chính phủ khó cân đối ngân sách.

Giáo sư Franz Waldenberger mô tả Nhật Bản như “quốc gia giàu nhưng chính phủ nghèo”, bởi tài sản ròng của quốc gia vẫn thuộc nhóm cao nhất thế giới, nhưng ngân sách công lại hạn chế.

*Rủi ro từ lạm phát và lãi suất

Lạm phát Nhật Bản thời gian qua liên tục vượt mục tiêu 2% của Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ). Đồng yen yếu làm chi phí nhập khẩu tăng, đẩy giá tiêu dùng cao hơn. BoJ từ tháng 1/2025 đã nâng lãi suất từ 0,25% lên 0,5% rồi giữ nguyên tới hiện tại.

Giới phân tích kỳ vọng ngân hàng trung ương này có thể tăng lãi suất tiếp trong cuộc họp giữa tháng 12 nếu lạm phát chưa hạ nhiệt. Lợi suất trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 10 năm từng chạm mức 1,92% – cao nhất gần 20 năm, khiến chi phí vay nợ tăng lên đáng kể.

Trong nhiều năm, lãi suất thấp khiến nhà đầu tư quốc tế vay đồng yen giá rẻ để rót vốn sang các tài sản lợi suất cao hơn – gọi là chiến lược carry trade. Điều này góp phần đẩy giá cổ phiếu công nghệ, AI và cả tiền số đi lên. Thị trường tài chính đang đặt cược khoảng 90% khả năng BoJ nâng lãi suất lên gần 0,75% trong cuộc họp tháng 12, đánh dấu bước xoay trục quan trọng sau nhiều năm duy trì lãi suất cực thấp.

Nếu BoJ tăng lãi suất và đồng yen hồi phục, chiến lược carry trade có thể đảo ngược, khiến dòng vốn rút mạnh khỏi các thị trường rủi ro, kéo theo biến động toàn cầu. Chuyên gia Alicia Garcia-Herrero cảnh báo đây là “quả bom 20.000 tỷ USD”, ngụ ý về quy mô tiềm năng của các giao dịch carry trade toàn cầu hiện nay.

Điều này có nghĩa là khi xu hướng này đảo ngược, thị trường chứng khoán thế giới có thể mất 5–12% và lợi suất trái phiếu tăng thêm 0,2–0,4 điểm phần trăm. Giáo sư Pascha nhận định sự điều chỉnh có thể giúp thị trường trở nên lành mạnh hơn sau giai đoạn tăng nóng, nhưng một cú đảo chiều quá nhanh vẫn tiềm ẩn rủi ro gây mất ổn định tài chính.

*Kỳ vọng vào cân bằng chính sách trong giai đoạn mới

Từ gói kích thích kinh tế 22.000 tỷ yen đến bài toán nợ công, lạm phát và khả năng đảo chiều chính sách tiền tệ, Nhật Bản dưới thời Thủ tướng Takaichi đang đứng trước ngã rẽ quan trọng. Những quyết sách sắp tới của Chính phủ và BoJ sẽ không chỉ quyết định đà phục hồi của nền kinh tế, mà còn tác động rộng hơn lên thị trường tài chính toàn cầu, nhất là nếu chiến lược carry trade bị đảo chiều.

Xét về ngắn hạn, Nhật Bản kỳ vọng kích thích tiêu dùng sẽ tạo động lực tăng trưởng. Nhưng về dài hạn, thách thức lớn nhất vẫn là cải cách cơ cấu để xử lý gốc rễ vấn đề: dân số già, năng suất thấp ở nhiều ngành và khả năng cạnh tranh cần được tái tạo. Đây sẽ là phép thử thực sự đối với Chính phủ của bà Takaichi, khi phải cân bằng giữa hỗ trợ kinh tế, ổn định giá cả và duy trì niềm tin của thị trường vào triển vọng phục hồi.

Trong bức tranh toàn cầu nhiều biến động, sự thay đổi chính sách của Nhật Bản dù nhỏ vẫn có thể tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh. Với nền kinh tế đang tìm lối đi mới và chính sách tiền tệ ở thời điểm nhạy cảm, mọi bước đi của nước này đều mang ý nghĩa vượt ra ngoài biên giới quốc gia, trở thành yếu tố đáng chú ý với các nhà hoạch định chính sách và thị trường tài chính quốc tế.