Bảo vệ dải lụa bờ biển miền Trung - Bài 2: Cuộc chiến chưa hồi kết

Việc lựa chọn giải pháp, công nghệ phù hợp cũng như nguồn lực đầu tư hạn chế là những khó khăn mà các địa phương đang phải đối mặt để giải bài toán về sạt lở bờ biển hiện nay.

Tốc độ sạt nhanh hơn tốc độ “vá”

Những năm gần đây, tình trạng sạt lở bờ biển ở tỉnh Lâm Đồng vẫn diễn tiến nghiêm trọng, hầu hết các vị trí bị sạt lở đều bị mở rộng thêm, gia tăng mức độ nguy hiểm. Đơn cử tại bãi biển Đồi Dương (phường Phan Thiết), trước đây tỉnh Lâm Đồng đã cho thi công 1,6 km kè mềm để bảo vệ bờ biển theo công nghệ từ Hà Lan. Tuy nhiên, sóng biển vỗ vào bờ quá mạnh nên kè đang xây dựng đã bị sóng biển làm hư hỏng, túi vải chứa cát bị rách tả tơi...

Địa phương đành phải chuyển hướng xây kè bằng bê tông để bảo vệ bờ biển này. Do tác động của sóng biển khu vực này rất lớn nên nhiều đoàn kè bê tông hiện nay tại Đồi Dương thường xuyên bị hư hỏng, một số mái kè bắt đầu bị sụp lún. Còn tại nhiều điểm khu dân cư chưa có kè, phần lớn người dân vẫn phải hỗ trợ nhau đóng cừ tràm, đắp bao cát làm kè tạm để tự bảo vệ nơi ở.

Tại bờ biển Hàm Tiến (phường Mũi Né, tỉnh Lâm Đồng) trước đây được đầu tư ba đoạn kè với tổng chiều dài khoảng 3,8km. Còn lại 3 đoạn xen kẹp với tổng chiều dài khoảng 5,8km chưa đầu tư do nhu cầu kinh phí lớn, tại khu vực này một số cơ sở du lịch tư nhân do nhu cầu bức xúc để bảo vệ tài sản đã làm các công trình kè tạm với đa dạng về hình thức như: xây đá hộc dạng tường đứng, mái nghiêng; dùng túi cát để chắn sóng, làm mỏ hàn để giữ cát cục bộ...

Đại diện các doanh nghiệp du lịch ven biển Hàm Tiến cũng thẳng thắn nhìn nhận, các công trình ngăn xâm thực bằng túi cát hiện nay chỉ mang tính tự phát, tuổi thọ ngắn, không tạo được tính liên tục đồng bộ, bị đứt đoạn, cao thấp giữa các tuyến công trình với nhau, gây biến dạng đường bờ biển, làm mất mỹ quan khu vực, gây xói lở cục bộ.

Thời gian qua, tỉnh Quảng Ngãi đã quan tâm dành nhiều nguồn lực để “vá” những vị trí sạt lở bờ biển, tuy nhiên tình trạng này vẫn diễn biến phức tạp. Năm 2024 và các tháng đầu năm 2025, bờ biển tỉnh Quảng Ngãi đã xuất hiện thêm nhiều điểm sạt lở mới do biến đổi khí hậu, sóng biển, triều cường.

Cuối năm 2024, triều cường, sóng lớn sau bão liên tục “đánh úp” đã gây sạt lở 500m bờ biển từ Đồn Biên phòng Cửa khẩu cảng Dung Quất đến bờ biển Hòn Cóc (xã Vạn Tường). Sạt lở ăn sâu vào đất liền 15m cuốn theo nhiều đất, đá và cây rừng phòng hộ ra biển và có nguy cơ ảnh hưởng đến công trình tường bao của Đồn Biên phòng Cửa khẩu cảng Dung Quất và tuyến đường giao thông, khu dân cư sống dọc bờ biển. Chính quyền địa phương cùng lực lượng Biên phòng đã gia cố tạm thời khu vực sạt lở bằng bao cát và đá. Tuy nhiên, với sức công phá của sóng biển, việc gia cố tạm cũng không mấy hiệu quả.

Trước đó, tháng 10/2022, chỉ sau ba năm đưa vào sử dụng, kè chống sạt lở bờ biển tổ dân phố Thạnh Đức 1 (phường Sa Huỳnh) có chiều dài hơn 300m nhằm bảo vệ nhà ở cho hàng chục hộ dân cũng bị triều cường, sóng biển đánh sập hàng chục mét. Khu dân cư tiếp nối phía Nam kè Thạnh Đức 1 chưa được đầu tư kè bảo vệ cũng bị sóng biển bào mòn, sạt lở, làm sập nhiều nhà dân. Tháng 4/2023, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã phải quyết định đầu tư khẩn cấp dự án kè khắc phục hư hỏng, sạt lở bờ biển tổ dân phố Thạnh Đức 1 với mức đầu tư 52 tỷ đồng.

Theo ông Nguyễn Viết Thanh, Chủ tịch UBND phường Sa Huỳnh, để ổn định nơi ở cho người dân, chính quyền địa phương đã xây dựng khu tái định cư, bố trí nơi ở mới cho người dân bị ảnh hưởng bởi triều cường. Trên địa bàn phường vẫn còn hai vị trí sạt lở nguy hiểm tại khối phố Châu Me, ảnh hưởng đến các hàng quán dọc biển và tuyến đê phía Nam cửa biển Sa Huỳnh đã đầu tư năm 2001 đến nay cũng đang bị hư hại nghiêm trọng. Mùa mưa bão sóng xâm nhập từ đê phía Nam kéo theo cát bồi lấp cửa biển Sa Huỳnh gây khó khăn cho các tàu, thuyền ra vào cửa biển.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Thiều Quang Tuấn, Trường Đại học Thuỷ lợi, xói lở xảy ra trên một dải bờ biển luôn theo một hệ thống tự nhiên; trong đó bao gồm nhiều quá trình chi phối có liên quan chặt chẽ với nhau. Chẳng hạn, như theo lưu vực các con sông cung cấp nguồn bùn cát hay dòng bùn cát ven bờ nuôi dưỡng đoạn bờ biển, mà không phân biệt vùng miền, địa phương theo địa giới hành chính. Như vậy, mặc dù các địa phương đã có nhiều nỗ lực trong triển khai các dự án bảo vệ phòng chống xói lở nhưng phần lớn chúng đều là xử lý cục bộ, không mang tính chỉnh thể cho toàn hệ thống. Chính vì thế, mặc dù bước đầu đã phát huy hiệu quả nhưng chỉ giới hạn cho đoạn bờ biển của địa phương được bảo vệ và vô tình làm nảy sinh hay làm trầm trọng hơn vấn đề xói lở ở các đoạn bờ biển lân cận của địa phương khác.

“Việc lạm dụng hay nói cách khác là sự yêu thích áp dụng các giải pháp công trình cứng và thậm chí là áp dụng sai giải pháp, chẳng hạn cứ xói là làm kè, cũng là những lỗi khá phổ biến ở các địa phương, không những làm lãng phí nguồn lực đầu tư mà còn làm vấn đề xói lở trở nên nghiệm trọng hơn”, Giáo sư, Tiến sĩ Thiều Quang Tuấn cho biết.

Hướng đến những giải pháp căn cơ

Thành phố Huế hiện còn khoảng 11,8 km bờ biển, trong tổng số 128km bờ biển bị sạt lở nặng, tập trung ở các khu vực như phường Phong Quảng, phường Thuận An; các xã Phú Vinh, Vinh Lộc đe dọa đến tính mạng và tài sản của hơn 1.000 hộ dân cũng như cơ sở hạ tầng, kinh tế - xã hội khu vực ven biển của thành phố. Đặc biệt, lũ lụt hàng năm thường xuyên gây xói lở và bồi lắng hai cửa biển Thuận An và Tư Hiền làm tăng nguy cơ mất ổn định tự nhiên khu vực này, ảnh hưởng đến dòng chảy thoát lũ, đến giao thông thủy, nhất là các tàu thuyền đánh bắt xa bờ ra vào cũng như tàu hàng.

Theo Chi cục Thủy lợi và Biến đổi khí hậu thành phố Huế, để có những giải pháp đồng bộ, xử lý kịp thời các điểm sạt lở bờ biển xung yếu, thành phố Huế cần có sự hỗ trợ từ ngân sách Trung ương. UBND thành phố Huế đề nghị Thủ tướng Chính phủ quan tâm hỗ trợ cho thành phố khoảng 300 tỷ đồng từ nguồn dự phòng ngân sách Trung ương để xử lý khẩn cấp khoảng 2km bờ biển sạt lở nặng và nguy hiểm đoạn qua phường Thuận An (dài khoảng 1,4 km) và xã Phú Vinh (dài khoảng 600m).

Với cùng nỗi lo còn nhiều vị trí sạt lở bờ biển đang có xu hướng diễn biến phức tạp trong khi nguồn lực địa phương còn hạn chế, tỉnh Quảng Ngãi cũng kiến nghị Chính phủ xem xét, ưu tiên hỗ trợ kinh phí khoảng 2.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2026 – 2030 để đầu tư khắc phục các điểm sạt lở bờ biển của tỉnh.

Chi cục trưởng Chi cục Quản lý tài nguyên nước và Thủy lợi thành phố Đà Nẵng, ông Phạm Quang Đông cho rằng, khó khăn khi triển khai các giải pháp ứng phó sạt lở bờ biển hiện nay chính là tình trạng biến đổi khí hậu ngày càng thể hiện rõ rệt, với mực nước biển dâng cao. Sự biến động tự nhiên, khó dự báo chính xác ở quy mô từng đoạn; chu kỳ gió mùa, sóng lớn, triều cường và các đợt bão làm thay đổi nhanh các đoạn bờ biển. Điều này khiến giải pháp tĩnh như xây dựng kè cứng có thể không phù hợp trên toàn tuyến. Bên cạnh đó, giải pháp kè cứng, kè ngắn có thể làm thay đổi vận chuyển bãi cát, gây xói lở khu lân cận nếu không được tính toán tổng thể. Ngoài ra, những công trình kè bảo vệ bền vững bờ biển đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lớn và ngân sách bảo trì lâu dài, trong khi ngân sách địa phương còn phải dành để thực hiện nhiều chương trình, mục tiêu khác.

Mới đây, thành phố Đà Nẵng đã nghiệm thu Đề tài cấp thành phố “Nghiên cứu xác định nguyên nhân gây xói lở bờ biển và đề xuất các giải pháp bảo vệ bờ biển thành phố Đà Nẵng” do Trường Đại học Thuỷ lợi chủ trì.

Kết quả nghiên cứu đã xác định được nguyên nhân và cơ chế gây xói lở cho bờ biển Đà Nẵng (phạm vi nghiên cứu từ phường Ngũ Hành Sơn ra hướng Bắc). Theo đó, có ba loại xói lở đang tồn tại một cách đồng thời trong những điều kiện thủy động lực khác nhau đó là xói mãn tính (diễn ra thường xuyên và lâu dài), xói cấp tính do tác động của bão và áp thấp nhiệt đới với sự gia tăng tác động của hiệu ứng công trình tường kè ven biển và xói dao động chỏm răng cưa trong thời kỳ gió mùa Đông Bắc. Trên cơ sở đó, đề tài đã đề xuất các phương án bảo vệ tổng thể được cấu thành từ các nhóm giải pháp mềm bảo vệ dựa vào tự nhiên như nuôi bãi, làm đê giảm sóng đỉnh thấp xa bờ, giải pháp hệ thống mỏ hàn.

Thành phố Đà Nẵng xác định, không gian biển không chỉ tạo nên cảnh quan, môi trường sống trong lành mà còn là động lực phát triển du lịch, dịch vụ, thương mại, logistics và giao thông hàng hải. Xói lở bờ biển không còn là hiện tượng tự nhiên đơn lẻ, mà đã trở thành thách thức đối với sự phát triển bền vững của Đà Nẵng trong thời gian tới.

Theo Chi cục Quản lý tài nguyên nước và Thủy lợi thành phố Đà Nẵng, hiện nay thành phố ưu tiên kết hợp giải pháp “xanh - mềm” trước, đồng thời kết hợp với giải pháp cơ học khi cần. Đó là khuyến khích ưu tiên các giải pháp phục hồi bãi cát, trồng dải cây chắn gió, rừng ngập mặn, giải pháp bờ mềm khi điều kiện cho phép, kết hợp với kè mềm hoặc kè bán cứng ở những điểm nhạy cảm. Việc này giúp giảm tác động môi trường và tăng khả năng thích ứng linh hoạt. Khi xảy ra xói lở cấp tính, thành phố sẽ triển khai ứng phó khẩn cấp bằng biện pháp tạm thời nhưng đồng thời khởi động nghiên cứu giải pháp bền vững lâu dài. Thành phố cũng thực hiện làm quy hoạch, kế hoạch hành động ứng phó với biến đổi khí hậu để đưa ra tiêu chí chọn giải pháp theo từng đoạn bờ, tránh các can thiệp cục bộ gây sạt lở lan truyền.

Giáo sư, Tiến sĩ Thiều Quang Tuấn, Trường Đại học Thuỷ lợi cho rằng, giải pháp căn cơ để bảo vệ bờ biển khỏi sạt lở phải đáp ứng được ba yêu cầu cơ bản. Thứ nhất, giải pháp đó phải dựa trên nguyên nhân và cơ chế gây xói lở, tức là phải “bắt bệnh” cho đúng để bốc thuốc chữa bệnh cho chuẩn xác. Thứ hai, giải pháp phải đồng bộ, nằm trong chỉnh thể của cả đoạn đường bờ biển, mỗi địa phương áp dụng theo cách khác nhau sẽ gây tác động bất lợi cho nhau. Thứ ba, giải pháp phải giảm thiểu tác động xấu đến môi trường sinh thái và các đoạn đường bờ biển lân cận.