Các dự án BOT, BT giao thông: Cần quan tâm đến mức phí và tính minh bạch

Toàn cảnh hội nghị. Ảnh: Quang Toàn/BNEWS

Theo Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Trương Quang Nghĩa, việc đánh giá chính xác hơn về các mặt được, chưa được của việc phát triển hạ tầng giao thông theo hình thức BOT, BT sẽ được thảo luận kỹ nhưng có thể khẳng định, các dự án hạ tầng giao thông khi đưa vào khai thác đã phát huy ngay hiệu quả kinh tế, đáp ứng nhu cầu vận tải, giảm thiểu ùn tắc và tai nạn giao thông, giảm ô nhiễm môi trường, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng dự án, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế nói chung, góp phần đảm bảo an ninh - quốc phòng. 

Tại hội nghị, nhiều ý kiến cho rằng quá trình đầu tư phát triển một dự án hạ tầng giao thông theo hình thức đối tác công – tư (PPP) là một quá trình phức tạp hơn rất nhiều phương pháp đầu tư công truyền thống. 

Đánh giá về kết quả đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông theo hình thức hợp đồng BOT (xây dựng - kinh doanh chuyển giao) và BT (xây dựng - chuyển giao) trong 5 năm qua, kết quả tính toán của đơn vị tư vấn độc lập cho thấy, các dự án vốn xã hội hóa đưa vào khai thác đã giúp các phương tiện tiết kiệm đáng kể thời gian lưu thông, tiết giảm chi phí tiêu hao nhiên liệu, khấu hao phương tiện,... so với khi công trình chưa được đầu tư xây dựng. 
Tuy nhiên, Bộ Giao thông Vận tải cũng cho rằng, một trong những vấn đề quan tâm nhất với các công trình BOT, BT là chất lượng công trình. Theo quy định, doanh nghiệp dự án và nhà đầu tư chịu trách nhiệm về chất lượng công trình trong thời gian xây dựng và vận hành. Tuy nhiên, một số dự án khi đưa vào khai thác đã bộc lộ tồn tại về chất lượng. Vì thế, Bộ Giao thông Vận tải đã xử lý bằng chế tài dừng thu phí hoặc yêu cầu nhà đầu tư phải tự bỏ chi phí khắc phục mà không được tính vào chi phí dự án. 
Về mức thu phí và lộ trình tăng phí, Bộ Giao thông Vận tải cho biết mức thu phí đã phù hợp với quy định tại Thông tư 159/2013/TT-BTC của Bộ Tài chính. Riêng lộ trình tăng phí chỉ là dự kiến sẽ được Bộ Giao thông Vận tải và Bộ Tài chính xem xét quyết định chính thức, có lấy ý kiến của địa phương các bộ, ngành. 
Dư luận hiện cho rằng mức phí qua các trạm BOT hiện nay quá cao, vượt khỏi sức chịu đựng của người dân và doanh nghiệp. Về vấn đề này, để có chính sách hợp lý, Bộ Giao thông Vận tải đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tài chính ban hành Thông tư quy định về quy trình nguyên tắc xác định trạm thu phí, mức phí và tham vấn người sử dụng để khắc phục các tồn tại này, bảo đảm tính công bằng, minh bạch thay vì xây dựng quy hoạch trạm thu phí vì chưa đủ cơ sở khoa học và thực tiễn. 
Ở khía cạnh về chi phí đầu tư của các dự án BOT, BT, ông Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nhận xét: “Về chi phí đầu tư, những thông số đầu tư đơn vị (chi phí xây dựng mua sắm thiết bị, lãi suất, chi phí dự phòng…) thì các dự án BOT của Việt Nam vẫn rất cao so với thế giới, cho dù chúng ta loại bỏ yếu tố giải phóng mặt bằng, đắp nền đường... Điều này khiến, tăng mức phí cao, khiến người dân và doanh nghiệp chịu thiệt”. 
Ông Trần Đình Thiên đề xuất: “Có lẽ sau khi thanh tra, kiểm toán công trình nếu suất đầu tư cao quá, nhà nước cần tham gia vào hỗ trợ nhà đầu tư, kéo dài thời gian thu phí để hạ mức phí -cước trên đường BOT. Nếu cần, có thể lấy ngân sách bù lãi suất, bù lỗ cho doanh nghiệp trong chừng mực nhất định để dung hòa lợi ích các bên". 
Còn theo ông Nguyễn Ngọc Bảo, Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương, công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực này còn nhiều bất cập, việc thực hiện nhiều dự án BOT mới nhìn trước mắt chứ chưa có quy hoạch vùng. Cần thay đổi cách thức về suất đầu tư, lập dự án và huy động vốn theo hướng thị trường. Phải quản lý chặt chẽ tổng mức đầu tư, mức giá dự phòng cần phải xem xét lại. 
Theo đánh giá của Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Nhật, trong khi khả năng cân đối từ nguồn vốn ngân sách chỉ đáp ứng khoảng 11%, việc tiếp tục kêu gọi đầu tư theo hình thức PPP là giải pháp tất yếu. Tuy nhiên, quá trình thực hiện còn nhiều khó khăn, vướng mắc như: Thể chế chưa hoàn thiện, nguồn vốn của Nhà nước để thực hiện chuẩn bị dự án và góp vào các dự án còn khó khăn, thị trường tín dụng dài hạn trong nước hạn hẹp trong khi cơ chế chính sách chưa cho phép tiếp cận nguồn vốn nước ngoài. 
Trước tình hình này, Bộ Giao thông Vận tải đã có một số kiến nghị lên Chính phủ về việc đầu tư theo hình thức PPP, lựa chọn và chủ trì thực hiện một số dự án thí điểm đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông. Từ đó làm cơ sở đánh giá, hoàn thiện cơ chế chính sách làm cơ sở để các bộ, ngành thực hiện. 

Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Quang Toàn/BNEWS

Phát biểu kết luận tại hội nghị, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng khẳng định, đối với các dự án BOT, BT việc xác định đúng chi phí, đúng giá sẽ nhận được sự đồng tình của nhân dân. Qua đánh giá, các dự án BOT hiện nay còn một số bất cập như: Việc bố trí các trạm thu phí có những trạm không hợp lý, thiếu quy hoạch tổng thể, hệ thống văn bản điều chỉnh về vấn đề này còn chưa hoàn chỉnh. 
Về giải pháp để tiếp tục huy động nguồn vốn ngoài ngân sách cho phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đề nghị Bộ Giao thông Vận tải tiếp tục rà soát phát triển hạ tầng gắn với tái cơ cấu ngành giao thông vận tải và cũng phải gắn với phát triển hài hòa các loại hình giao thông. 
“Trong thời gian tới cần tăng cường kiểm soát, bởi vì bản chất dự án BOT là đầu tư trả chậm, nên việc kiểm soát giống như dự án công. Cần phải minh bạch, phải xác định đúng tổng mức đầu tư, minh bạch trong lựa chọn nhà thầu. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác thanh tra dự án để kịp thời khắc phục các sai phạm. Đề nghị Bộ Tài chính nhanh chóng rà soát các dự án BOT để giảm phí…”- Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng chỉ đạo. 
Theo báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải, giai đoạn 2011-2015, Bộ Giao thông Vận tải đã huy động được khoảng 186.660 tỷ đồng để đầu tư 62 dự án, gồm 58 dự án BOT (tổng mức đầu tư 170.355 tỷ đồng) và 4 dự án BT (tổng mức đầu tư 16.305 tỷ đồng)./.