Cải cách quản lý an toàn thực phẩm theo hướng nào?

 

Điều này đòi hỏi phải có một hệ thống quản lý an toàn thực phẩm chặt chẽ, hiệu quả và phù hợp với xu thế quốc tế. Liên quan đến việc xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm (ATTP), các chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng cần chuyển mạnh từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm" và áp dụng quản lý theo chuỗi cung ứng. Điều này giúp giảm bớt các thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả giám sát, đảm bảo an toàn thực phẩm và phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.

Quy mô ngành thực phẩm ngày càng gia tăng, cả về sản lượng, chủng loại và số lượng doanh nghiệp tham gia, yêu cầu hệ thống quản lý phải được cải tiến và đổi mới để đáp ứng nhu cầu thực tế. Ông Nguyễn Văn Chinh, Giám đốc Kim Sơn Farm, cũng là Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Thực phẩm minh bạch (AFT) khẳng định, chuyển sang hệ thống quản lý hiện đại là giải pháp tốt nhất, giảm thiểu rủi ro và thủ tục hành chính cho cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

Theo ông Nguyễn Văn Chinh, dự thảo sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP đang bỏ sót việc quản lý an toàn thực phẩm ở một số phân khúc của chuỗi thực phẩm. Các nhóm này đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng thực phẩm nhưng lại là nơi có tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn thực phẩm do thiếu kiểm soát và giám sát chặt chẽ. Đó là, thương lái (vựa) là nhóm kinh doanh rất quan trọng trong nền sản xuất phân tán nhỏ lẻ; thức ăn đường phố rất phổ biến ở Việt Nam, là một lợi thế thu hút du lịch; chợ đầu mối tại các cảng cá, tại các thành phố lớn. Hay các siêu thị cũng là đầu mối phân phối thực phẩm, bắt buộc phải áp dụng Hệ thống Phân tích mối nguy và Kiểm soát điểm tới hạn (HACCP) và chỉ được mua vào thực phẩm của các cơ sở sản xuất, thương mại thực phẩm đã được chứng nhận đạt tiêu chuẩn quy định.

Ở góc độ xuất khẩu, theo ông Nguyễn Văn Chinh, các nước EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản... hiện nay "không yêu cầu công bố hợp quy" mà quản lý bằng đăng ký cơ sở, tự tuân thủ và hậu kiểm. Chẳng hạn, Nhật Bản yêu cầu giấy phép kinh doanh với một số loại hình như nhà hàng, cơ sở chế biến; Trung Quốc "không yêu cầu công bố hợp quy cho tất cả sản phẩm" mà quản lý bằng việc cơ sở phải xin giấy phép sản xuất thực phẩm đặc thù như thực phẩm chức năng, thực phẩm trẻ em, nguyên liệu thực phẩm mới.

“Hậu kiểm, trong đó có kiểm tra truy xuất nguồn gốc, nhật ký sản xuất và canh tác là rất quan trọng để phát hiện vấn đề nếu có. Khi thông tin minh bạch, cơ quan quản lý, người tiêu dùng cùng giám sát chính là động lực khiến doanh nghiệp phải tuân thủ. Ví dụ thực tế của Kim Sơn Farm đã đạt chứng nhận hữu cơ của Hoa Kỳ luôn phải minh bạch thông tin, truy xuất nguồn gốc và ghi chép nhật ký sản xuất để được gia hạn giấy chứng nhận sau kiểm tra hàng năm”, ông Nguyễn Văn Chinh nhấn mạnh.

Ông Ngô Minh Phương – Giám đốc Công ty TNHH Việt Trường – một doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản tại Hải Phòng cho rằng, việc quản lý chất lượng sản phẩm cần bỏ quy định "công bố hợp quy" và chuyển sang quản lý theo quy chuẩn kỹ thuật như quốc tế. Chuyển từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm" theo nguyên tắc rủi ro để giảm thủ tục phiền hà cho doanh nghiệp. Không áp dụng quy định quản lý chất lượng nội địa lên hàng xuất khẩu.

Theo các chuyên gia, doanh nghiệp, Nghị định số 15/2018/NĐ-CP sửa đổi cần có cách tiếp cận mới phù hợp thông lệ quốc tế, phù hợp xu thế số hóa nên cần đổi mới cả về tổ chức lẫn phương thức quản lý, công cụ và giải pháp thực hiện để sau khi sửa đổi sẽ phát huy hiệu quả, đem lại lợi ích cho các doanh nghiệp mà vẫn đáp ứng được nhu cầu quản lý của cơ quan chức năng. Quản lý an toàn thực phẩm cần thực hiện theo cách tiếp cận hệ thống. Tổ chức sản xuất kinh doanh thực phẩm bắt buộc phải áp dụng và được chứng nhận đủ điều kiện bảo đảm an toàn thực phẩm (HACCP, GAP, hữu cơ….) và cần được cập nhật trên hệ thống điện tử an toàn thực phẩm quốc gia.

“Các cơ quan cấp chứng nhận doanh nghiệp, trang trại đạt tiêu chuẩn là các tổ chức chứng nhận độc lập. Cần coi họ là cánh tay nối dài của hệ thống quản lý an toàn thực phẩm của cơ quan quản lý nhà nước và cũng là đối tượng cần có quản lý, giám sát”, ông Nguyễn Văn Chinh đề xuất.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam Hoàng Vĩnh Long, việc sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP cần tập trung giải quyết các vấn đề nóng nhất hiện nay của quản lý an toàn thực phẩm. Do đó, cần quy định cụ thể về thực hiện chuyển đổi số trong quản lý, đặc biệt là thủ tục đăng ký, công bố thực phẩm phải được thực hiện trên môi trường điện tử.

Ông Hoàng Vĩnh Long cũng đề xuất, tăng cường hậu kiểm thay vì yêu cầu nhiều giấy tờ (tiền kiểm), chuyển từ quản lý theo sản phẩm (cấp phép) sang quản lý theo quy trình, nhằm đảm bảo thực phẩm sạch và an toàn. Việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm theo nguyên tắc quản lý rủi ro. Việc xây dựng tiêu chí đánh giá mức độ rủi ro dựa trên bản chất hàng hóa và mức độ tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp sẽ là cơ sở để đưa ra các quy định cụ thể, khả thi về phương thức quản lý, tần suất, nội dung hậu kiểm đối với việc công bố, tự công bố, chất lượng sản phẩm và quảng cáo.