Cần khung pháp lý cho AI phát triển an toàn

Ngày 15/10 tại Hà Nội, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội và Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức hội thảo "Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI)". Sự kiện thu hút đông đảo các chuyên gia, học giả, giới luật sư, báo giới và cộng đồng doanh nghiệp tham dự và góp ý kiến xây dựng chính sách. Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo nhận được nhiều góp ý nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý, bảo đảm phát triển AI an toàn, linh hoạt và có trách nhiệm.

Trí tuệ nhân tạo (AI) đã có sự phát triển nhanh trong những năm gần đây, góp phần quan trọng tạo bước đột phá về năng lực sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy sự phát triển của nhiều thành phần kinh tế và nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Việc xây dựng cơ sở pháp lý vững chắc cho sự phát triển và ứng dụng AI tại Việt Nam là rất cấp thiết và đặc biệt quan trọng với kế hoạch dự kiến trình Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo tới Quốc hội để cho ý kiến vào Kỳ họp thứ 10 (tháng 10/2025).

Khai mạc hội thảo, ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết, trí tuệ nhân tạo (AI) được xác định là một trong những công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức. Việt Nam đặt mục tiêu trở thành một trong những nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI. Với sự phát triển nhanh chóng của AI như hiện nay đang đặt ra nhiều thách thức pháp lý, đạo đức và an toàn nên rất cần có một hành lang pháp lý phù hợp. Việc xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo là rất quan trọng, tạo nền tảng pháp lý để thúc đẩy nghiên cứu, phát triển và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm.

Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo được xây dựng trên nguyên tắc phát triển AI, đảm bảo phát triển bền vững, minh bạch và có trách nhiệm. Chính sách pháp luật về AI cần sớm được thiết lập để tạo hành lang pháp lý giúp đảm bảo quy định về dữ liệu, an toàn - an ninh mạng và bảo vệ quyền riêng tư của người dùng. Chính sách pháp luật về AI cũng cần phải phân loại và quản lý hệ thống AI theo cấp độ rủi ro; đồng thời, xây dựng được cơ chế thử nghiệm và kiểm soát ứng dụng AI; qua đó, giúp phát triển hạ tầng, nguồn nhân lực và hợp tác quản lý AI.

Ông Trần Văn Khải mong đợi, các đại biểu tham gia thảo luận, đóng góp ý kiến tập trung vào các vấn đề như quản lý bản quyền, trách nhiệm nội dung, cân bằng giữa quản lý và khuyến khích phát triển AI; đồng thời, có những đề xuất, kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định, chính sách trong dự thảo luật.

Đồng phát biểu khai mạc hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban pháp chế (VCCI) cho hay, trí tuệ nhân tạo đang trở thành một thành tố cốt lõi trong quản lý và chiến lược phát triển của các quốc gia, doanh nghiệp và các tổ chức toàn cầu. Việc Quốc hội và Chính phủ xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo là một bước quan trọng để tạo hành lang pháp lý cho sự phát triển và ứng dụng của công nghệ này. Liên quan tới dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo, cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao tinh thần cầu thị, tính khoa học và sự đổi mới trong dự thảo luật, mặc dù thời gian soạn thảo rất ngắn. Nhiều nội dung then chốt đã được tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế, như quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, đạo đức và quyền con người.

Ông Đậu Anh Tuấn bày tỏ kỳ vọng, dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo sẽ được góp ý trên tinh thần đảm bảo sự linh hoạt và thích ứng trong khung pháp lý, tránh quá cứng nhắc để không cản trở sự sáng tạo. Đồng thời, cần giảm bớt thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy trình đăng ký, công bố và triển khai. Bên cạnh đó, cần tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng dữ liệu và năng lực tính toán để không phụ thuộc quá nhiều vào bên ngoài; cũng như, xác định rõ trách nhiệm pháp lý, cơ chế bảo hiểm và phân bổ rủi ro hợp lý, đi đôi với việc tiếp thu các bài học quốc tế, nhưng vẫn giữ được những điểm đặc thù riêng của Việt Nam.

Việc xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam là một bước quan trọng để tạo hành lang pháp lý cho sự phát triển của công nghệ này. Dự thảo luật đã được cộng đồng doanh nghiệp và các chuyên gia đánh giá cao về tinh thần cầu thị và tính khoa học. Tuy nhiên, vẫn cần có những điều chỉnh và bổ sung để đảm bảo sự linh hoạt, giảm bớt thủ tục hành chính, tăng cường năng lực tính toán và xác định rõ trách nhiệm pháp lý. Quá trình xây dựng luật được thực hiện một cách nhanh chóng và cầu thị, thể hiện sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan và sự lắng nghe ý kiến rộng rãi từ các bên liên quan.

Ở góc độ chuyên môn, bà Trần Vũ Hà Minh, Cố vấn Trưởng về Trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm của FPT Software chia sẻ, một khảo sát mới đây của Viện Công nghiệp phần mềm và nội dung số (thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông) đã chỉ rõ rằng, dữ liệu - yếu tố nền tảng của mọi hệ thống AI là một trong những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay.

Nhiều doanh nghiệp vẫn chưa coi dữ liệu là “tài sản chiến lược”, thiếu dữ liệu chất lượng, thiếu quy trình quản trị, lưu trữ và truy xuất dữ liệu chuẩn. Về chính sách pháp luật về lĩnh vực này, Việt Nam đã ban hành hướng dẫn “9 nguyên tắc nghiên cứu phát triển hệ thống AI có trách nhiệm” vào năm 2024 do Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ ký ban hành đã thể hiện nỗ lực đề ra các khung hướng dẫn AI có trách nhiệm.

Tuy nhiên, nội dung “AI trách nhiệm, quản trị AI, đảm bảo AI tuân thủ” đang gặp nhiều khó khăn để triển khai một cách đồng bộ do tính chất kỹ thuật phức tạp; thiếu nhân lực vừa hiểu về thuật toán, dữ liệu, vừa hiểu về quy định pháp luật, đạo đức, quản trị công nghệ. Ngoài ra, việc áp dụng luật hoặc các tiêu chuẩn quốc tế hay khung quản lý rủi ro AI như của Hoa Kỳ (NIST) thường là thách thức lớn ngay cả với các quốc gia có trình độ phát triển cao.

Vì thế, bà Trần Vũ Hà Minh khuyến nghị, Việt Nam hiện đang trong giai đoạn khởi đầu xây dựng và ứng dụng AI. Vì vậy, đây là cơ hội rất lớn để thiết kế hệ thống AI theo các tiêu chuẩn cao về quản trị và tuân thủ ngay từ đầu. Thị trường chatbot Việt Nam cũng đang cho thấy tiềm năng tăng trưởng mạnh. Nếu năm 2024, giá trị thị trường chatbot đạt khoảng 31,2 triệu USD thì dự báo sẽ tăng lên 207,1 triệu USD vào năm 2033 với tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) 18,50 %.

"Do đó, một trong những kiến nghị cấp thiết hiện nay là cần có hướng dẫn chuyển đổi số và chuyển đổi số theo đúng tiêu chuẩn, có trách nhiệm từ giai đoạn đầu triển khai. Cụ thể, khi doanh nghiệp mới bước vào AI, họ rất thường bắt đầu bằng chatbot hoặc các công cụ tương tác thông minh. Từ đây, Nhà nước nên sớm ban hành hướng dẫn cách triển khai chatbot hoặc các công cụ AI cơ bản sao cho tuân thủ các yêu cầu như minh bạch, bảo vệ dữ liệu, trách nhiệm giải trình", bà Trần Vũ Hà Minh nêu vấn đề.

Với các dự án rủi ro cao hoặc trọng điểm, cần có các chủ trương, quy định hoặc tiêu chuẩn chi tiết để doanh nghiệp yên tâm thực hiện mà không lo vướng rào cản pháp lý hay kỹ thuật. Nhà nước cần tiên phong trong việc ban hành các hướng dẫn thực thi (guideline), thiết lập sandbox thử nghiệm cho một số dự án cụ thể, kèm theo những bước đi thực tế như cử các chuyên gia quản trị AI/AI trách nhiệm đến hỗ trợ doanh nghiệp; đưa ra các guideline, framework, mẫu cụ thể để doanh nghiệp có thể làm theo dễ dàng hơn.

Trên hết vẫn là việc đào tạo - nâng cao nhận thức từ cấp cơ sở đến lãnh đạo cấp cao về khái niệm đạo đức AI, rủi ro AI, sử dụng AI đúng chuẩn; phổ cập kiến thức cho cộng đồng doanh nghiệp vừa và nhỏ; tổ chức các khoá đào tạo chuyên sâu cho các quản lý cấp cao, kỹ sư dữ liệu, chuyên gia pháp lý công nghệ...