Chuối Việt Nam với mục tiêu xuất khẩu tỷ đô

Sự kiện thu hút sự tham gia của các nhà quản lý, nhà khoa học và doanh nghiệp trong lĩnh vực trồng, chế biến và xuất khẩu chuối.

Dư địa phát triển

Chuối hiện là cây ăn trái chủ lực, đồng thời nằm trong nhóm trái cây xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam. Thị trường dành cho chuối Việt Nam đang ngày càng mở rộng, nhu cầu tiêu thụ tăng mạnh, trong khi trong nước có tiềm năng lớn về diện tích và sản lượng. Nhiều chuyên gia nhận định, nếu được tổ chức sản xuất và kiểm soát dịch bệnh hiệu quả, giá trị xuất khẩu chuối của Việt Nam hoàn toàn có thể chạm mốc 1 tỷ USD trong tương lai gần.

Là một trong những doanh nghiệp trồng và xuất khẩu chuối hàng đầu Việt Nam, chia sẻ bên lề diễn đàn, ông Phạm Quốc Liêm, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Nông nghiệp U&I (Unifarm) cho biết, ngành hàng chuối thế giới hiện có quy mô khoảng 15,3 tỷ USD (năm 2024) và được dự báo sẽ đạt 21 tỷ USD vào năm 2030. Việt Nam đã vươn lên xếp thứ 9 thế giới về sản lượng chuối, tuy nhiên giá trị xuất khẩu mới chỉ đạt khoảng 380 triệu USD, chiếm tỷ trọng còn rất khiêm tốn trong tổng quy mô toàn cầu.

Theo ông Phạm Quốc Liêm, riêng tại thị trường Trung Quốc, Việt Nam đã từng bước tiệm cận Philippines – đối thủ lớn nhất, song thị phần hiện mới đạt chưa tới 40%. Trong khi đó, tại Nhật Bản, dù chuối Việt Nam được người tiêu dùng đánh giá cao, thị phần vẫn chỉ khoảng 3%. Ở Hàn Quốc, dù có lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do và khoảng cách địa lý, thị phần chuối Việt Nam cũng chưa đạt 17%. Những con số này cho thấy dư địa tăng trưởng của chuối Việt Nam còn rất lớn, đặc biệt tại các thị trường châu Á trọng điểm như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Theo thống kê, đến năm 2025, diện tích trồng chuối cả nước ước đạt hơn 163.000 ha, với sản lượng khoảng 2,75 triệu tấn. Riêng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu chuối đạt gần 372 triệu USD, tiếp tục khẳng định vai trò là một trong những mặt hàng trái cây xuất khẩu chủ lực, đồng thời cho thấy tiềm năng tăng trưởng còn rất lớn.

PGS.TS Lê Quốc Doanh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam cho biết, Đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 đã xác định chuối là một trong những mặt hàng trọng tâm. Chuối hiện là cây trồng có giá trị kinh tế cao, nằm trong nhóm cây ăn quả có diện tích lớn nhất tại Việt Nam. Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu hiện nay vẫn chưa tương xứng với quy mô sản xuất và tiềm năng, nhất là khi so sánh với các quốc gia trong khu vực đã xây dựng được chuỗi giá trị chuối xuất khẩu ổn định, gắn với tiêu chuẩn chất lượng cao và kiểm soát dịch bệnh chặt chẽ.

Thời gian qua, Việt Nam đã xuất hiện một số doanh nghiệp đầu tư bài bản vào ngành hàng chuối, hình thành vùng nguyên liệu tập trung, áp dụng quy trình kỹ thuật đồng bộ và hướng mạnh ra thị trường xuất khẩu.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết, theo Đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, diện tích chuối dự kiến đạt 165.000 – 175.000 ha, với sản lượng 2,6 – 3 triệu tấn. Như vậy, đến nay, ngành hàng chuối Việt Nam đã cơ bản đạt được các mục tiêu đặt ra cho giai đoạn đến năm 2030. Định hướng phát triển ngành hàng chuối trong thời gian tới là xây dựng nền sản xuất bền vững, đáp ứng ngày càng tốt hơn các yêu cầu khắt khe của các thị trường xuất khẩu mới và đang mở rộng.

Thách thức từ bệnh vàng lá Panama

Bên cạnh tiềm năng xuất khẩu lớn, ngành hàng chuối Việt Nam đang phải đối mặt với rủi ro nghiêm trọng từ bệnh héo vàng lá chuối (bệnh Panama) – một trong những thách thức lớn nhất đối với sự phát triển bền vững của ngành.

Ông Phạm Quốc Liêm chia sẻ, đây là thảm họa toàn cầu đã tồn tại gần 50 năm qua, mỗi năm khiến ngành hàng chuối thế giới thiệt hại khoảng 1 tỷ USD. Tại Việt Nam, bệnh bắt đầu xuất hiện từ 2016–2017, gây thiệt hại hàng nghìn hecta chuối mỗi năm, trở thành mối đe dọa sống còn đối với cả doanh nghiệp và người nông dân.

Trước thực tế đó, từ năm 2018, Unifarm đã xác định phải tự chủ nghiên cứu và tạo giống chuối kháng bệnh. Bằng các công nghệ chọn lọc tự nhiên và gây đột biến trong phòng thí nghiệm, doanh nghiệp đã tạo ra giống chuối UNI 126 có tỷ lệ kháng bệnh đạt 95–98%, ngay cả trên những vùng đất có tiền sử nhiễm Panama. Nhờ đó, Unifarm đã phục hồi khoảng 1.000 ha chuối nhiễm bệnh, đồng thời hỗ trợ nhiều trang trại và doanh nghiệp liên kết vượt qua “thảm họa Panama”.

Theo TS. Trần Ngọc Hùng, Bộ môn Công nghệ Sinh học, Viện Nghiên cứu Rau quả, bệnh héo vàng hại chuối tại Việt Nam do nấm Fusarium oxysporum f. sp. cubense (Foc) gây ra, là một loại nấm tồn tại lâu dài trong đất, xâm nhập qua rễ và làm tắc nghẽn mạch dẫn của cây, gây ra các triệu chứng vàng lá, héo rũ và chết cây. Nấm có khả năng kháng rất cao với các loại thuốc trừ nấm thông thường, khiến các biện pháp phòng trừ hiện nay chủ yếu tập trung vào vệ sinh và kiểm soát dịch tễ để hạn chế lây lan.

Song song với nỗ lực của doanh nghiệp, Viện Nghiên cứu Rau quả cũng đang tập trung vào xác định và chọn tạo các giống chuối có khả năng chống chịu bệnh như một giải pháp căn cơ, lâu dài và bền vững. Đặc biệt, việc phê duyệt và triển khai Dự án “Hỗ trợ khẩn cấp để kiểm soát và quản lý bệnh héo vàng lá chuối do nấm Fusarium chủng Tropical Race 4 (TR4) gây ra tại Việt Nam” do FAO tài trợ đã thể hiện rõ quyết tâm của Việt Nam trong việc kiểm soát căn bệnh nguy hiểm này ở tầm quốc gia.