Đà Nẵng ứng phó với biến đổi khí hậu: Bài 3 - Nâng năng lực thích ứng cộng đồng

Biến đổi khí hậu không còn là một dự báo xa vời mà đã trở thành một thực tế khắc nghiệt, gây ra những thiệt hại khôn lường về người và tài sản với tần suất và cường độ ngày càng khốc liệt. Ngay trong mùa hè 2025, phố cổ Hội An bị ngập sâu, điều này một lần nữa cho thấy, tác động của biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt và khó lường.

Trong bối cảnh đó, việc nâng cao năng lực thích ứng của cộng đồng, đặc biệt là tại các địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề như Đà Nẵng và khu vực miền Trung, được xác định là một giải pháp chiến lược, mang tính sống còn. Nỗ lực này không chỉ dừng lại ở việc triển khai các chính sách vĩ mô mà còn được cụ thể hóa bằng các hành động đầu tư vào cơ sở hạ tầng, sắp xếp lại dân cư, tạo sinh kế bền vững và đặt con người vào vị trí trung tâm của mọi phương án ứng phó.

* Sắp xếp dân cư, ổn định cuộc sống và tạo sinh kế bền vững

Giải pháp thích nghi với biến đổi khí hậu không thể thiếu việc sắp xếp lại dân cư, ổn định chỗ ở và tạo sinh kế bền vững cho đồng bào ở vùng có nguy cơ cao. Trong những năm qua, thành phố Đà Nẵng đã có nhiều nỗ lực trong đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng nhằm nâng cao năng lực thích ứng của cộng đồng. Hàng loạt các khu tái định cư, công trình kè chống sạt lở núi, sạt lở bờ sông, sạt lở bờ biển, cùng các công trình phúc lợi xã hội có vốn đầu tư hàng nghìn tỷ đồng lần lượt được đưa vào sử dụng.

Già làng Hồ Văn Đề, một trong những người may mắn sống sót trong vụ lở núi kinh hoàng ở xã Trà Leng cách đây tròn 5 năm (2020), chia sẻ về sự hồi sinh tại khu tái định cư Bằng La. Sau trận sạt lở, bà con trong làng được Đảng, Nhà nước và đồng bào cả nước cưu mang, đưa đến sinh sống tại khu tái định cư Bằng La, cách làng cũ không xa nhưng đảm bảo an toàn.

“Khu dân cư Bằng La có hệ thống đường giao thông nội vùng, điện sinh hoạt, Trường tiểu học bán trú, nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng cũng được xây dựng hoàn thiện. Bờ kè sông Bằng La được xây dựng kiên cố, bà con đã không còn ám ảnh với mưa lũ và sạt lở núi. Trục đường chính nối Trà Leng với bên ngoài đã hoàn thành nên việc đi lại, vận chuyển lương thực, hàng hóa của bà con rất thuận lợi, bây giờ chỉ lo làm ăn”, già làng Hồ Văn Đề nói.

Chủ tịch UBND xã Trà Leng Châu Minh Nghĩa chia sẻ, khu dân cư Bằng La là một điển hình thành công trong việc quy hoạch, sắp xếp lại chỗ ở, bố trí tái định cư ổn định lâu dài, gắn với việc bố trí đất sản xuất, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào. Bà con được hỗ trợ giống, lương thực để trồng cây dược liệu, trồng sâm, hỗ trợ chăn nuôi. Trong 5 năm qua, đã có hơn 300 hộ đồng bào ở Trà Leng được làm nhà ở mới từ Chương trình xóa nhà ở tạm giai đoạn 2023-2025 và được hỗ trợ vốn từ Chương trình mục tiêu quốc gia để phát triển kinh tế gia đình.

Tuy nhiên, Chủ tịch UBND xã Trà Leng Châu Minh Nghĩa cũng đề xuất rằng, để bà con có cuộc sống ổn định hơn cần cải thiện mạnh về sinh kế từ môi trường rừng, sống dựa vào rừng, không can thiệp thô bạo vào rừng.

Chủ tịch UBND xã Trà My Ngô Quốc Vương cho biết, do địa hình có độ dốc cao, sông suối chia cắt mạnh, cộng với biến đổi khí hậu, mấy năm trở lại đây, nhiều loại hình thiên tai với tần suất dày, nhất là lốc sét, mưa lớn, gây sạt lở đất liên tiếp xảy ra.

Trước mùa mưa lũ năm 2025, toàn xã Trà My ghi nhận thêm 42 điểm sạt lở khu dân cư, nâng tổng số điểm có nguy cơ sạt lở lên đến 136 vị trí. Việc xây dựng kè và song song với việc bố trí quỹ đất để tái định cư tập trung, bố trí chỗ ở xen ghép cho đồng bào, xóa nhà ở tạm đã trở thành nhiệm vụ cấp bách.

Công trình kè xung yếu hai bên bờ sông Trường, thuộc xã Trà My là một minh chứng cụ thể. Với tổng vốn đầu tư gần 95 tỷ đồng, công trình này được xây mới, nâng cấp những vị trí xung yếu và đoạn thường xuyên bị ngập lũ với chiều dài hơn 2,4km.

Mục tiêu là nhằm ngăn chặn sạt lở, bảo vệ cơ sở hạ tầng, tài sản và hoa màu cho hàng trăm hộ dân trong khu vực. Được đưa vào sử dụng trước mùa mưa lũ năm 2025, kè sông Trường đã trở thành một biểu tượng cụ thể trong việc xây dựng hạ tầng thích ứng với biến đổi khí hậu, giúp người dân an tâm hơn trước hiểm họa thiên tai.

*Nâng cao năng lực thích ứng của cộng đồng

Theo nhận định của các chuyên gia, tác động của biến đổi khí hậu đã, đang và sẽ tiếp tục gây ra nhiều thiệt hại khôn lường về người và tài sản ngày càng khốc liệt hơn. Đà Nẵng, một thành phố ven biển với địa hình đa dạng, vừa phải đối mặt với nguy cơ nước biển dâng, sạt lở bờ biển, sạt lở núi, vừa hứng chịu những trận mưa lũ kéo dài, ngập úng đô thị.

GS. TS khoa học Trương Quang Học (Đại học Quốc gia Hà Nội) hiến kế, trong phát triển đột phá và bền vững của thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn mới, quá trình tương tác giữa con người - thiên nhiên và tính bền vững luôn bình đẳng về chức năng và có những mối liên hệ, tương tác lẫn nhau theo những quy luật nhất định.

Ông Học nhấn mạnh rằng, phát triển hài hòa với thiên nhiên là xu hướng tất yếu, là xu hướng của thời đại. Điều này đòi hỏi việc xây dựng công trình cơ sở hạ tầng kỹ thuật và công trình hạ tầng xã hội cần phải đi theo hướng xanh hóa, an toàn và bền vững nhằm nâng cao năng lực thích ứng của cộng đồng, cải thiện sinh kế cho cộng đồng gắn với bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, khó lường.

Đây là kim chỉ nam cho các nỗ lực của thành phố Đà Nẵng, cùng với việc thực hiện các chính sách và hành động cụ thể nhằm ứng phó có hiệu quả với biến đổi khí hậu, thành phố tiếp tục đầu tư và cải tạo cơ sở hạ tầng đảm bảo tính liên vùng, thực hiện có hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội, sắp xếp dân cư, ổn định chỗ ở và tạo sinh kế cho đồng bào. Tất cả nhằm mục đích thúc đẩy các chương trình hành động mang lại lợi ích cho cộng đồng một cách bền vững, gắn với đảm bảo hài hòa, thân thiện với thiên nhiên để làm nền tảng cho nỗ lực ứng phó và giảm nhẹ rủi ro.

Để giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra, đặc biệt trong bối cảnh thiên tai ngày càng khốc liệt và khó lường, Đà Nẵng đã chủ động xây dựng và phê duyệt các phương án ứng phó theo từng cấp độ rủi ro. Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường, Ủy viên Thường trực Ban chỉ huy phòng thủ dân sự thành phố Đà Nẵng Trương Xuân Tý cho biết, sau khi hợp nhất, thành phố Đà Nẵng có diện tích tự nhiên gần 12.000km2, dân số hơn 3 triệu người. Tình hình thiên tai trên địa bàn thành phố diễn ra hết sức phức tạp và có xu thế ngày càng gia tăng về số lượng cũng như mức độ khốc liệt. Các loại hình thiên tai thường xuất hiện là áp thấp nhiệt đới, bão, lũ, lũ quét, ngập lụt, dông, sét, lốc, hạn hán, xâm nhập mặn, sạt lở đất, gió mạnh trên biển.

Kinh nghiệm từ những đợt ứng phó với thiên tai, bão lụt và sạt lở đất cho thấy, để giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản, cần thực hiện có hiệu quả phương châm “Bốn tại chỗ” gồm chỉ huy tại chỗ; lực lượng tại chỗ; phương tiện, vật tư tại chỗ; hậu cần tại chỗ. Đồng thời, xây dựng các kịch bản ứng phó với thiên tai theo nguyên tắc “phòng ngừa chủ động, ứng phó kịp thời, khắc phục khẩn trương và hiệu quả”, hoàn thành việc di dời, sắp xếp và ổn định đời sống nhân dân vùng thường xuyên xảy ra thiên tai.

Phương án ứng phó với thiên tai theo các cấp độ rủi ro trên địa bàn thành phố Đà Nẵng yêu cầu mọi người dân phải theo dõi chặt chẽ diễn biến của thiên tai. Đây là một sự khẳng định rõ ràng: Cộng đồng là hạt nhân của mọi nỗ lực thích nghi với biến đổi khí hậu. Chỉ khi cộng đồng được nâng cao nhận thức, có khả năng tự ứng phó và được hỗ trợ bằng một nền tảng hạ tầng, sinh kế vững chắc, thì năng lực thích ứng của toàn xã hội mới được đảm bảo, tạo nên một nền tảng vững chắc để phát triển bền vững trong tương lai đầy thách thức của biến đổi khí hậu.