Điều hành của Chính phủ năm 2022 – Bài cuối: Hướng tới an sinh xã hội toàn diện

Sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta đối với cuộc sống và sức khỏe của nhân dân trong bối cảnh đại dịch COVID-19 hoành hành được hiện thực hóa rất kịp thời, hiệu quả và mang tính nhân văn sâu sắc, đặc biệt có ý nghĩa đối với các đối tượng yếu thế trong xã hội.

* Chính sách lấy con người làm trung tâm

An sinh xã hội là hệ thống chính sách công nhằm trợ giúp các cá nhân và nhóm xã hội yếu thế để đảm bảo các điều kiện sống cơ bản của họ. Cụ thể, an sinh xã hội góp phần đảm bảo thu nhập và các điều kiện sống khác cho các công dân trong xã hội khi họ là các đối tượng yếu thế, những người gặp “rủi ro xã hội” hoặc các “biến cố xã hội” dẫn đến ngừng hoặc giảm thu nhập.

Hệ thống an sinh xã hội đặc biệt có vai trò quan trọng khi xảy ra đại dịch đe dọa tính mạng, sức khỏe của người dân, tước mất việc làm, thu nhập của người lao động, việc phong tỏa, cách ly làm đảo lộn đời sống xã hội.

Trong thời gian qua, cùng với việc triển khai các biện pháp cấp thiết để chống dịch, Chính phủ đã chuẩn bị những gói an sinh xã hội rất lớn hỗ trợ người dân, đưa ra những quyết sách kịp thời, hiệu quả.

Ngày 9/4/2020, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 42/NQ-CP, “Về các biện pháp hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch COVID-19”.

Ngày 24/4/2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 15/2020/QĐ-TTg, “Quy định về việc thực hiện các chính sách hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch COVID-19” với gói hỗ trợ 62 nghìn tỷ đồng cho người dân gặp khó khăn do đại dịch.

Ngày 1/7/2021, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 68/NQ-CP, “Về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19” với gói hỗ trợ 26 nghìn tỷ đồng.

Ngày 8/10/2021, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 126/NQ-CP, “Sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 68/NQ-CP ngày 1/7/2021 của Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19”.

Ngày 6/11/2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 33/2021/QĐ-TTg, “Sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg, ngày 7/7/2021, của Thủ tướng Chính phủ, quy định về việc thực hiện một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19”.

Riêng trong năm 2022 Chính phủ Việt Nam đã có quyết sách lớn về hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động trong bối cảnh dịch COVID-19 tác động nghiêm trọng đến lĩnh vực kinh tế-xã hội của nước ta.

Cụ thể, ngày 28/3, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 08/2022/QĐ-TTg, “Quy định về việc thực hiện chính sách hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động”.

Tiếp đó, ngày 3/7, Thủ tướng ban hành Quyết định số 971/QĐ-TTg, “Về nguyên tắc hỗ trợ từ ngân sách Trung ương cho ngân sách địa phương thực hiện chính sách hỗ trợ tiền thuê nhà theo quy định tại Quyết định số 08/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ”.

Các nghị quyết, quyết định nói trên tập trung hỗ trợ cho các đối tượng gồm: Người có công, người thuộc diện bảo trợ xã hội, hộ nghèo, cận nghèo; người lao động tạm hoãn thực hiện hợp đồng lao động, nghỉ việc không lương; người lao động bị chấm dứt hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc nhưng không đủ điều kiện hưởng trợ cấp thất nghiệp; lao động không có giao kết hợp đồng lao động bị mất việc làm và hộ kinh doanh gặp khó khăn do ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19, hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn…

Mục tiêu chính sách an sinh xã hội của Việt Nam trong bối cảnh dịch bệnh là nhằm bảo đảm đời sống và sự an toàn cho nhân dân, không để ai bị bỏ lại phía sau.

Đây là lần đầu tiên Việt Nam có những gói an sinh mang tầm bao phủ, quy mô diện thụ hưởng lớn như vậy. Tất cả những quyết sách kịp thời, những hành động cụ thể đó là bằng chứng sinh động cho thấy Nhà nước rất quan tâm đến đời sống của nhân dân. Những chủ trương, chính sách nói trên thực sự lấy con người làm trung tâm, đặt con người là mục tiêu và động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội, thể hiện sự ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa.

Tại phiên họp lần thứ 19 của Ban Chỉ đạo quốc gia phòng, chống dịch COVID-19 diễn ra vào ngày 23/12/2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Trưởng ban Chỉ đạo quốc gia, cho biết: Về công tác đảm bảo an sinh xã hội, đến nay Trung ương và các địa phương đã chi 87.000 tỷ đồng hỗ trợ 55,68 triệu lượt người dân và gần 1 triệu lượt người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19.

Riêng việc thực hiện Quyết định số 08/2022/QD-TTg của Thủ tướng Chính phủ về hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động, đến ngày 30/11/2022, các địa phương đã hoàn thành việc tiếp nhận, giải quyết chi trả hỗ trợ cho hơn 5,2 triệu lượt người lao động và xấp xỉ 123 nghìn lượt người sử dụng lao động với kinh phí gần 3.741 tỷ đồng.

* Phục hồi thị trường lao động

Tại Phiên họp về lao động, an sinh xã hội trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Việt Nam lần thứ 5 diễn ra tại Hà Nội vào ngày 17/12/2022, Thứ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Lê Văn Thanh nhấn mạnh: Bảo đảm việc làm và an sinh xã hội cho người dân là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên, là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và xã hội, góp phần tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế, giữ vững ổn định chính trị.

Khi đại dịch COVID-19 xảy ra thì thị trường lao động đã bị tác động nặng nề, có thời điểm nguồn cung lao động suy giảm nghiêm trọng, có hơn 30 triệu lao động (tương đương 58,36% lực lượng lao động) bị ảnh hưởng (mất việc làm, nghỉ giãn việc, nghỉ luân phiên, giảm giờ làm, giảm thu nhập...).

Theo báo cáo nhanh của 63 tỉnh, thành phố và các cơ quan liên quan, do dịch COVID-19 mà 528 doanh nghiệp bị thu hẹp sản xuất, kinh doanh, phải cắt giảm việc làm; số lao động bị ảnh hưởng về việc làm trong các doanh nghiệp là hơn 600 nghìn người (khoảng 4% tổng số lao động trong doanh nghiệp, trong đó số lao động bị mất việc làm hơn 50 nghìn người (chiếm 8,4% số lao động bị ảnh hưởng).

Tuy nhiên, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, thị trường lao động đã phục hồi nhanh trong năm 2022.

Cụ thể, lực lượng lao động tăng nhanh và ổn định. Lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên trong năm 2022 đạt 51,6 triệu người (tăng 1,2 triệu người so với năm 2021). Số người tham gia lực lượng lao động trong năm 2022 là 68,5% (tăng 0,9%).

Số lao động có việc làm tăng trở lại cùng với xu hướng phục hồi kinh tế của đất nước và tăng cả ở 6 vùng kinh tế-xã hội. Đặc biệt, 3 vùng bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch COVID-19 trong năm 2021 là Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long, Bắc Trung bộ và duyên hải miền Trung đã có mức phục hồi mạnh.

Lực lượng lao động ở Đông Nam Bộ tăng 19,5% và vượt quy mô lao động năm 2019, Đồng bằng sông Cửu Long tăng 12,4%, Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung tăng 6,9%.

Chuyển dịch cơ cấu lao động theo ngành trở lại chiều hướng tích cực khi lao động trong khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản ở mức 13,9 triệu người (tương đương 27,6%); lao động trong ngành công nghiệp chế biến, chế tạo đạt gần 12 triệu người, cao hơn so với cùng kỳ năm 2019 - khi chưa xảy ra dịch COVID-19.

Bên cạnh đó, thu nhập của người lao động được cải thiện, số lượng và tỷ lệ thất nghiệp, thiếu việc làm đều giảm.

* Hướng tới hệ thống an sinh toàn diện

Dự kiến kế hoạch của Chính phủ về phát triển kinh tế-xã hội năm 2023 nêu ra nhiều nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu, trong đó có việc bảo đảm an sinh xã hội, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân.

Tại Việt Nam hệ thống an sinh xã hội được hình thành từ các trụ cột cơ bản, bao gồm giảm nghèo bền vững; đào tạo nghề, lao động, việc làm; bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, các loại bảo hiểm khác; bảo trợ xã hội và các dịch vụ xã hội cơ bản.

Từ năm 2012 nước ta đã có những bước tiến đáng kể trong việc tăng cường hệ thống an sinh xã hội. Nghị quyết số 15-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 5 (khóa XI) về “Một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012-2020” đã đặt ra mục tiêu cụ thể: Đến năm 2020, cơ bản bảo đảm an sinh xã hội toàn dân, bảo đảm mức tối thiểu về thu nhập, giáo dục, y tế, nhà ở…"

Vào năm 2022, sau 10 năm triển khai thực hiện Nghị quyết công tác chăm lo chính sách xã hội ở nước ta đã có bước tiến bộ, đạt nhiều kết quả tích cực. Việt Nam đã hoàn thành trước thời hạn nhiều mục tiêu thiên niên kỷ; cải thiện Chỉ số phát triển con người (HDI) góp phần phát triển kinh tế-xã hội, bảo vệ môi trường và nâng cao phúc lợi xã hội, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân.

Hệ thống chính sách xã hội cơ bản đồng bộ, toàn diện, bảo đảm quyền an sinh xã hội của người dân. Nước ta thực hiện có hiệu quả chính sách giảm nghèo bền vững. Người nghèo, người có hoàn cảnh khó khăn, người yếu thế được Nhà nước và xã hội trợ giúp thường xuyên, kịp thời, hiệu quả. Bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ngày càng mở rộng và trở thành trụ cột quan trọng của an sinh xã hội.

Đặc biệt, trong những năm gần đây, Việt Nam đã đạt những bước tiến quan trọng nhằm tạo cơ sở cho việc từng bước mở rộng mức độ bao phủ an sinh xã hội, với mục tiêu cuối cùng là để mọi công dân được bảo đảm an sinh xã hội trong suốt vòng đời.

Theo Kết quả Khảo sát mức sống dân cư năm 2021 của Tổng cục Thống kê, tỷ lệ hộ nghèo tiếp cận đa chiều năm 2021 của Việt Nam là 4,4%, giảm 0,4 điểm phần trăm so với năm 2020. Tỷ lệ hộ nghèo đã giảm liên tục trong giai đoạn 2016-2021, trung bình mỗi năm giảm khoảng 1 điểm phần trăm.

Sau thời gian bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19, các hoạt động sản xuất, kinh doanh tiếp tục có xu hướng phục hồi tốt. Các chương trình phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội được đẩy mạnh đã mang lại nhiều hiệu quả, bao gồm các vấn đề an sinh xã hội.

Tính đến ngày 2/9/2022, giải ngân các chính sách hỗ trợ thuộc Chương trình sơ bộ đạt 55,5 nghìn tỷ đồng. Trong đó, các chương trình cho vay ưu đãi thông qua Ngân hàng Chính sách xã hội đạt 10.073 tỷ đồng; hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động đạt 3.045 tỷ đồng cho gần 4,54 triệu lao động; hỗ trợ 2% lãi suất đạt 13,5 tỷ đồng; chi phí cơ hội hỗ trợ thông qua gia hạn thời gian nộp thuế và tiền thuê đất đến hết tháng 6/2022 là 7,4 nghìn tỷ đồng. ..

Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho biết, ước đến hết tháng 8/2022, toàn quốc có trên 17,1 triệu người tham gia bảo hiểm xã hội, đạt 89,47% so với kế hoạch của ngành, tăng hơn 2,36 triệu người (15,96%) so với cùng kỳ năm 2021, tăng hơn 613 nghìn người (3,71%) so với hết năm 2021. Số người tham gia bảo hiểm y tế đạt gần 87 triệu người, tăng hơn 1,7 triệu người (2,03%) so với cùng kỳ năm 2021, tăng gần 1,9 triệu người (2,13%) so với hết năm 2021.

Nhằm tiếp tục phát huy hiệu quả an sinh xã hội, bảo đảm người dân được bảo vệ tốt hơn trước các rủi ro về thu nhập và tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, Việt Nam xác định nhiệm vụ cải cách hệ thống an sinh xã hội hướng tới mục tiêu xây dựng một hệ thống an sinh xã hội toàn diện, bền vững sẽ là yếu tố xuyên suốt trong quá trình phát triển đất nước.

Các chuyên gia cho rằng để hoàn thành mục tiêu trên, Việt Nam cần tiếp tục xây dựng, phát triển an sinh xã hội theo hướng trở thành hệ thống an sinh xã hội đa tầng thực sự, nhằm khắc phục tình trạng diện bao phủ thấp, mức hưởng thấp, chênh lệch giới trong thực hiện chính sách an sinh. Hệ thống an sinh cần dựa trên cách tiếp cận vòng đời, bền vững, bao trùm, đáp ứng cú sốc, nhạy cảm về giới và bảo đảm đất nước tiếp tục phát triển kinh tế nhanh chóng, không để ai bị bỏ lại phía sau.

Theo Thạc sỹ Nguyễn Thị Nga và Thạc sỹ Phạm Linh Giang (Trường Đại học Lao động – Xã hội), một số giải pháp đã được đề xuất, bao gồm:

Tăng cường sự liên kết và phối hợp giữa các nhánh chính sách trong hệ thống an sinh xã hội nhiều cấp; có sự lồng ghép phù hợp giữa các chính sách nhằm phát huy hiệu quả, hỗ trợ lẫn nhau để có thể đạt được các mục tiêu phát triển bền vững. Củng cố và phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội, tăng độ bao phủ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp với tư cách là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội.

Tăng cường đầu tư cho an sinh xã hội; đẩy mạnh mối liên kết và đồng bộ giữa các chính sách an sinh xã hội và các lĩnh vực chính sách khác có liên quan, bao gồm cả chính sách việc làm và chính sách kinh tế.

Có chính sách ưu tiên nguồn lực tài chính cho an sinh xã hội, nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước dựa trên sự đóng góp, chia sẻ của cộng đồng doanh nghiệp và khu vực tư nhân./. (Hết) 

Xem thêm:

>>Điều hành của Chính phủ năm 2022 – Bài 1: Thành công của “phục hồi phát triển”

>>Điều hành của Chính phủ năm 2022 - Bài 2: Chính sách chống dịch linh hoạt, hiệu quả