Độc đáo "Tết năm cùng" của đồng bào Dao

Đến nay, tục lệ đón “Tết năm cùng” của người Dao quần chẹt ở Thanh Hóa vẫn lưu giữ được rất nhiều nét đặc trưng, thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó của anh em trong dòng họ và tình đoàn kết của cộng đồng.

Có dịp về huyện miền núi Cẩm Thủy những ngày cuối năm chúng tôi đến thăm đồng bào Dao quần chẹt tại thôn Thạch An, xã Cẩm Liên. Trong ngôi nhà mái bằng khang trang, rộng rãi, anh Triệu Hùng Cường (thôn Thạch An, xã Cẩm Liên, huyện Cẩm Thủy) đang tiếp đón họ hàng và khách phương xa.

Anh Triệu Hùng Cường phấn khởi cho biết: “Tết năm cùng” là phong tục rất quan trọng đối với người Dao nên cứ cuối tháng 11, đầu tháng 12 âm lịch hàng năm, hầu hết các gia đình trong thôn sẽ lần lượt chuẩn bị cỗ, mời thầy cúng về làm lễ và mời anh em, họ hàng đến ăn Tết. Để đón “Tết năm cùng”, các gia đình dân tộc Dao đã tăng gia sản xuất, chuẩn bị trước 2 tháng như nuôi lợn, nuôi gà trống thiến, chuẩn bị gạo nếp, nguyên liệu làm bánh...

Đón “Tết năm cùng”, có 3 món ăn không thể thiếu trong mâm cơm cúng là thịt lợn, gà và bánh dày. Lợn phải mổ nguyên cả con, thủ lợn được dùng để làm lễ cúng, phần còn lại được chế biến thành các món ăn. Để mổ lợn, từ sáng sớm, những thanh niên khoẻ mạnh, nhiệt tình trong dòng họ đều được trưởng họ huy động đến để đi bắt lợn, mổ lợn và tham gia vào việc giã bánh dày. Bánh dày được làm từ gạo nếp đồ thành xôi chín, sau đó cho vào cối đá giã nhuyễn, trộn cùng với vừng rang rồi nặn thành từng chiếc bánh tròn vừa ăn.

Trong “Tết Năm cùng” của đồng bào Dao quần chẹt xứ Thanh thì nghi lễ cúng là nghi lễ quan trọng nhất, thường do 3 thầy cúng thông thạo tiếng Dao cổ hành lễ. Trong tín ngưỡng thờ cúng, đồng bào Dao chịu ảnh hưởng sâu sắc của Khổng giáo, Phật giáo và nhất là Đạo giáo. Ba mâm lễ lần lượt được bày biện thành kính để cúng hương hỏa tổ tiên (những bậc cao niên trong gia đình), cúng Bàn vương (thủy tổ của người Dao) và cúng quần chúng gia tiên (những người nhỏ hơn trong gia đình như vợ, con...).

Các thầy cúng sẽ thay mặt gia chủ kính cáo với tổ tiên, Bàn vương, gia tiên những những công việc đã làm được và những công việc còn chưa làm được trong năm, đồng thời cầu mong những điều may mắn, thuận lợi sẽ đến trong năm mới.

Sau nghi lễ cúng, lễ vật được hạ xuống để tất cả mọi người cùng ăn Tết. Thức ăn được đặt trong mâm hoặc rổ hình tròn, bên trên lót lá chuối tươi. Thầy cúng và các vị chức sắc trong làng, các con trai trong họ ngồi mâm riêng trong nhà lớn. Còn thanh niên, phụ nữ trong gia đình thì ăn ở ngoài sân hoặc nhà dưới.

Trong bữa ăn, người Dao thường mời nhau chén rượu, chúc nhau những điều tốt đẹp sẽ đến trong năm mới. Người Dao quần chẹt quan niệm, gia đình nào có nhiều khách thăm nhà, ăn “Tết năm cùng” sẽ càng may mắn trong năm mới, vì thế trong những ngày “Tết năm cùng”, cộng đồng người Dao luôn sống trong không khí tràn đầy hân hoan, phấn khởi...

Bà Phùng Thị Thúy (thôn Thạch An, xã Cẩm Liên, huyện Cẩm Thủy) cho biết: Chúng tôi rất háo hức mong đến ngày Tết của dân tộc mình, tục lệ đã ăn sâu vào mỗi thế hệ nơi đây nên cứ đến ngày này ai cũng thấy phấn khởi nô nức để về dự tết với gia đình. Năm nay do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên chúng tôi hạn chế tập trung đông người, ví dụ mọi năm sẽ tập trung ăn uống 20-30 mâm ở một nhà, còn năm nay sẽ chia ra ăn ở 2-3 nhà bên cạnh đó...

Thôn Thạch An, xã Cẩm Liên có 93 hộ dân tộc Dao với 310 nhân khẩu. Vào dịp “Tết năm cùng”, các nhà trong thôn sẽ lần lượt tổ chức ăn uống và mời người thân, họ hàng đến chung vui. “Tết năm cùng” cũng là dịp để anh em, người thân làm ăn xa về tụ họp, lễ cúng tổ tiên, báo cáo một năm làm ăn thuận lợi và cầu mong một năm mới làm ăn thuận lợi, gia đình khỏe mạnh. Một mùa Xuân mới, một cái Tết ấm cúng nữa đang về với người Dao quần chẹt ở xã Cẩm Liên nói riêng và đồng bào dân tộc Dao nói chung trên mảnh đất xứ Thanh.

Ông Nguyễn Văn Dũng, Chủ tịch UBND xã Cẩm Liên cho hay: Xã Cẩm Liên có 5 thôn, trong đó thôn Thạch An có 84 hộ dân tộc Dao sinh sống. Cứ đến cuối năm, đồng bào dân tộc Dao tổ chức ăn “Tết năm cùng” để tổng kết năm cũ và cầu chúc mọi điều may mắn sẽ đến trong năm mới. Nghi lễ thờ cúng ngày “Tết năm cùng” của đồng bào dân tộc Dao quần chẹt không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn thể hiện sự thành kính của con cháu với tổ tiên vì thế công tác chuẩn bị và bày trí cho nghi lễ này được đồng bào rất chú trọng. Sau “Tết năm cùng”, bà con người Dao lại tất bật dọn dẹp nhà cửa để đón Tết Nguyên đán đang đến rất gần.

Trên địa bàn huyện Cẩm Thủy hiện có gần 4.000 đồng bào dân tộc Dao quần chẹt sinh sống tại các xã Cẩm Bình, Cẩm Liên, Cẩm Châu và thị trấn Phong Sơn. Mỗi năm đồng bào dân tộc Dao đón 3 cái tết là rằm tháng Bảy, Tết năm cùng và Tết thanh minh. Thời gian tới, huyện Cẩm Thủy tiếp tục có những chính sách khuyến khích đồng bào dân tộc Dao gìn giữ, bảo tồn và phát huy các nghi lễ, các nét đẹp văn hóa độc đáo này./.