Hai kịch bản đang đợi nước Anh sau cuộc trưng cầu dân ý

Ngày 23/6, cử tri Anh sẽ đi bỏ phiếu để quyết định việc nước này có tiếp tục là một thành viên của Liên minh châu Âu (EU) hay không. Mạng tin của tổ chức phân tích thông tin tình báo "Stratfor" ngày 20/6 có bài viết phân tích về các tình huống có thể xảy ra sau cuộc trưng cầu dân ý này.

Kịch bản thứ nhất: Cử tri Anh lựa chọn rút khỏi EU (được gọi tắt là Brexit).

Câu chuyện Brexit sẽ có những diễn biến đáng chú ý sau đây:

Thứ nhất, Brexit sẽ không có hiệu lực ngay lập tức. Theo điều 50 trong Hiệp ước của EU, những thành viên muốn rút khỏi khối này trước hết phải đàm phán về các điều khoản rút lui đồng thời đề ra một khuôn khổ cho sự hợp tác trong tương lai với châu Âu. Tiến trình này có thể mất tới hai năm.

Trước khi các cuộc đàm phán về việc rút khỏi EU kết thúc, nước Anh sẽ vẫn được xem là một thành viên đầy đủ của EU, bị ràng buộc bởi các quy định và hiệp ước của khối. Cho tới khi London và Brussels đạt được thỏa thuận cuối cùng, văn kiện này sẽ phải được đưa ra bỏ phiếu tại Hội đồng châu Âu cũng như ở nghị viện Anh và châu Âu.

Nếu như các cơ quan của EU đều bỏ phiếu phản đối văn kiện này, tất cả các bên sẽ phải quay lại bàn thương lượng để phác thảo một hiệp ước mới. Về lý thuyết, Anh có thể lựa chọn đơn phương rút khỏi EU, song làm như vậy sẽ khiến các cuộc đàm phán trong tương lai giữa London và Brussels sẽ trở nên khó khăn hơn nhiều.

Nếu Anh muốn tiếp tục duy trì thỏa thuận thương mại tự do với EU - khối mậu dịch lớn nhất thế giới - sau khi không còn là thành viên của khối này, London không thể phá hỏng quan hệ với Brussels. Rốt cuộc, tiến trình các cuộc đàm phán về Brexit sẽ được quyết định bởi các cuộc thương thuyết chính trị.

Những thông tin rò rỉ mới đây cho thấy Chính phủ Đức muốn nhanh chóng giàn xếp các cuộc đàm phán với London để giảm thiểu bất kỳ sự bất ổn tài chính nào có thể xảy ra sau Brexit.

Ngược lại, Pháp bị cho là muốn gây khó khăn cho sự ra đi của nước Anh nhằm phát đi thông điệp tới những đảng hoài nghi châu Âu ở trong nước. Những lợi ích trái chiều này có thể làm trầm trọng thêm những rạn nứt giữa các thành viên EU.

Thứ hai, Brexit sẽ khiến London phải đối diện với những thách thức lớn. Một khi nước Anh hoàn toàn rút khỏi EU, Chính phủ Anh sẽ ngay lập tức phải giải quyết ba vấn đề chủ chốt. Trước hết là thương mại. Khoảng 45% xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ của Anh đổ sang các nước thành viên EU, và khoảng 53% hàng nhập khẩu của nước này đến từ các quốc gia EU.

Do đó, Anh sẽ phải duy trì được quyền tiếp cận thị trường chung của châu Âu. Để làm được như vậy, London cần phải đàm phán các hiệp định thương mại tự do mới với khối này và cả với những quốc gia không thuộc EU song giao dịch với Anh thông qua EU.

Dựa trên kinh nghiệm lịch sử, những hiệp định như vậy có thể mất tới cả thập niên mới hoàn tất. Một khi các quy tắc của EU không còn được thực thi, Quốc hội Anh sẽ phải tái ban hành, sửa đổi hoặc bãi bỏ những điều luật hiện hành. Những người chỉ trích Brexit đã cảnh báo rằng khoảng cách giữa các quy định của Anh và của EU sẽ ngày càng lớn theo thời gian, làm tổn hại tới xuất khẩu của Anh sang EU và làm giảm sức hấp dẫn đầu tư của nước Anh.

Một vấn đề rắc rối khác là nhập cư. Sau khi rời khỏi EU, London sẽ phải quyết định vị thế của các công dân EU đang làm việc tại Anh, tương tự như Brussels sẽ phải xác định vị thế của công dân Anh đang làm việc tại các quốc gia thuộc khối.

Chưa kể, Brexit sẽ khiến nước Anh bị tổn hại về chính trị và kinh tế. Về mặt kinh tế, nhiều người dự đoán Brexit sẽ gây ra một cú sốc lớn do các thị trường toàn cầu đang hoang mang trước tương lai của nước Anh và châu Âu.

Trên thực tế, những lo ngại về cuộc trưng cầu đã khiến tốc độ tăng trưởng kinh tế của Anh chậm lại trong quý I/2016. Theo ước tính, nền kinh tế Anh sẽ sụt giảm 3-6% trong hai năm sau Brexit. Về lâu dài, tác động của Brexit đối với nền kinh tế Anh sau hai năm đầu tiên sẽ phụ thuộc vào một số nhân tố.

Chẳng hạn như sức hấp dẫn của nước Anh như một cửa ngõ của đầu tư nước ngoài vào châu Âu có thể giảm sút nếu như Anh không còn là thành viên của EU. Hiện có một nửa số trụ sở tại châu Âu của các công ty không thuộc EU đang đặt tại Anh, và nhiều công ty có thể sẽ chuyển trụ sở sang những nước thành viên EU.

Tương tự, nhiều ngân hàng và thể chế tài chính đang hoạt động tại London có thể chuyển sang những trung tâm hấp dẫn hơn như Paris hay Frankfurt.

Mặc dù nhiều lợi thế tự nhiên của nước Anh như các quy định dễ dãi, môi trường kinh doanh thân thiện, các thị trường trường vốn và lợi thế của tiếng Anh sẽ không bị ảnh hưởng bởi Brexit, song nhiều tác động của kết quả bỏ phiếu sẽ phụ thuộc vào việc nước Anh sẽ gây dựng mối quan hệ như thế nào với châu Âu sau khi rời khỏi EU.

Quan hệ Anh - EU hậu Brexit có thể theo một trong ba mô hình: Mô hình Na Uy (Anh có thể gia nhập Khu vực Kinh tế châu Âu theo những điều khoản tương tự như của Na Uy), mô hình Thụy Sĩ (Anh có thể đàm phán với EU về một loạt hiệp định song phương, cho phép nước này tiếp cận một số khu vực nhất định của thị trường chung EU) và mô hình Hàn Quốc (Anh ký một hiệp định thương mại tự do với EU tương tự như văn kiện mà khối này ký với Hàn Quốc vào năm 2009).

Thứ ba, Brexit cũng gây tổn hại cho các nền kinh tế châu Âu. Xuất khẩu của những đối tác thương mại chính của EU sẽ giảm sút. Nếu không có hiệp định thương mại tự do, xuất khẩu của Anh sang EU sẽ bị áp thuế, tương tự xuất khẩu của EU sang Anh cũng như vậy.

London sẽ buộc phải thanh toán các mức thuế "tối huệ quốc" theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới là từ 4,1% đối với khí đốt tự nhiên hóa lỏng tới 32% đối với rượu.

Có lẽ chịu tác động mạnh nhất từ Brexit là cán cân quyền lực tại châu Âu. Không có Anh, EU sẽ mất một thành viên tự do, thân thiện với thị trường, thay vào đó những quốc gia theo chủ trương can thiệp như Pháp, Italy và Tây Ban Nha sẽ chiếm thế thượng phong trong khối.

Đức lâu nay vốn xem Anh là một đối trọng với Pháp trong EU, và nếu không có lá phiếu của London, Đức, Hà Lan và các quốc gia Bắc Âu sẽ đánh mất một sự hậu thuẫn quan trọng trên bàn đàm phán với các quốc gia Địa Trung Hải. Vị thế của Đức bị suy yếu thậm chí có thể khuyến khích Pháp tìm cách chiếm vai trò cầm trịch của khối, làm gia tăng căng thẳng giữa hai quốc gia lãnh đạo EU.

Nếu như các quốc gia Bắc Âu bắt đầu lo sợ khối Địa Trung Hải "tiếp quản" lục địa, làn sóng hoài nghi châu Âu ở phương Bắc có thể sẽ gia tăng. Mâu thuẫn giữa Tây Âu và Đông Âu có thể nới rộng sau khi Anh ra đi. Trung và Đông Âu vẫn xem Anh là nước bảo vệ cho lợi ích của những quốc gia thành viên EU song không thuộc Khu vực sử dụng đồng euro.

London cũng là một trong những nước ủng hộ mạnh nhất các lệnh trừng phạt Nga, điều này phù hợp với chính sách của Ba Lan và các quốc gia vùng Baltic. Nếu Anh rút khỏi khối, các quốc gia ở vùng ngoại vi của EU có thể ngày càng bị cô lập với các quốc gia còn lại.

Về phần mình, châu Âu sẽ tránh được một cuộc khủng hoảng tức thì do Brexit gây ra, song những vấn đề âm ỉ sẽ còn lâu mới chấm dứt. Nước Anh đã chứng tỏ rằng các chính phủ có thể giành được những nhân nhượng từ Brussels, như ông Cameron đã làm được.

Mặc dù hầu như không có thành viên EU nào có nhiều ảnh hưởng như nước Anh, song các đảng hoài nghi châu Âu và các chính phủ ôn hòa thuộc khối này có thể bắt đầu lên kế hoạch đưa ra những yêu sách riêng của mình, và Brussels gần như không thể ngăn cản được họ tiến hành các cuộc trưng cầu dân ý tương tự.

Những cuộc bỏ phiếu này có thể xoay quanh một số chủ đề, như yêu cầu có những mục tiêu tài chính linh hoạt hơn ở Nam Âu và có thêm những đảm bảo từ Bắc Âu để đề phòng các cuộc khủng hoảng tài chính.

Trong khi đó, các quốc gia ở Trung và Đông Âu có thể yêu cầu Brussels trao thêm quyền lực cho các quốc gia thành viên. Nước Anh ở lại với EU cũng không giúp cải thiện được vị thế của EU. Những nhân tố gây chia rẽ trong các quốc gia thành viên sẽ ngày càng sâu sắc, và tiếp tục đe dọa làm tan rã khối này.