Kinh tế Tp. Hồ Chí Minh - Vượt qua các trở lực

Mặc dù Tp. Hồ Chí Minh luôn giữ vững vị trí đầu tàu kinh tế của cả nước, song từ thực tiễn phát triển của thành phố trong những năm qua cho thấy, đã xuất hiện nhiều trở lực khiến tốc độ tăng kinh tế chậm lại, thậm chí nhiều lĩnh vực giảm sút so với trước đây. Trước thực trạng đó, Tp. Hồ Chí Minh đã và đang không ngừng nghiên cứu, đề xuất các giải pháp mới để đưa kinh tế thành phố phát triển bền vững và tăng trưởng mạnh hơn nữa.
*Không ít trở lực
Tốc độ tăng trưởng của Tp. Hồ Chí Minh so với cả nước hiện đang giảm. Giai đoạn 2001-2010, tốc độ tăng trưởng kinh tế thành phố bằng khoảng 1,6 lần cả nước, nhưng 2011-2019 chỉ bằng 1,2 lần. Tốc độ tăng trưởng kinh tế có chiều hướng chậm lại, với cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Trong đó, một trong những nguyên nhân được nhiều chuyên gia kinh tế và lãnh đạo Tp. Hồ Chí Minh nhận định là trong 20 năm qua tỷ lệ ngân sách để lại cho thành phố đầu tư phát triển ngày càng giảm.
Cụ thể, từ tỷ lệ ngân sách Tp. Hồ Chí Minh được giữ lại là 33% (năm 2000) đã giảm còn 18% (giai đoạn 2017-2020). Trong cùng thời gian đó, tỷ lệ ngân sách để lại cho Hà Nội tăng từ 30% lên 35%, Hải Phòng để lại từ 100% còn 78%. “Việc làm giảm nguồn lực từ ngân sách là một lý do khách quan hạn chế sự vượt trội của Tp. Hồ Chí Minh”, Bí thư Thành ủy Tp. Hồ Chí Minh Nguyễn Thiện Nhân phân tích.
Ngoài nguyên nhân trên, ông Nguyễn Thiện Nhân cho rằng, cần rà soát lại những yếu tố chưa đột phá, chưa được phát huy hết trong thời gian qua, như ứng dụng khoa học công nghệ. Về liên kết vùng để thúc đẩy phát triển, gần đây Tp. Hồ Chí Minh đã có nhiều chuyển biến, như hợp tác phát triển du lịch với 13 tỉnh miền Tây, 5 tỉnh Đông Nam bộ; ký kết với tỉnh Tây Ninh đầu tư tuyến cao tốc Tp. Hồ Chí Minh - Mộc Bài… Tuy nhiên, nhìn lại 5 năm qua chưa có đột phá.
Dự thảo báo cáo chính trị Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XI đã chỉ ra nhiều khó khăn, hạn chế hiện nay trong phát triển kinh tế thành phố. Đó là, chưa thu hút được nhiều dự án đầu tư nước ngoài có quy mô lớn; liên kết doanh nghiệp, khoa học, đào tạo và nhà nước hiệu quả chưa cao, nên đổi mới công nghệ, đổi mới sản phẩm và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao còn chậm; chưa chú trọng đúng mức việc phát triển hạ tầng công nghiệp, hạ tầng dịch vụ và hạ tầng giao thông nên chưa tạo được sự dẫn dắt phát triển các ngành kinh tế và tạo đột phá về thu hút đầu tư. Sự tụt hậu về hạ tầng là điểm nghẽn lớn nhất đối với phát triển kinh tế.
Đi vào cụ thể, hiện công nghiệp, dịch vụ đóng góp hơn 99% trong cơ cấu kinh tế, nhưng quỹ đất dành cho công nghiệp, dịch vụ hiện chỉ chiếm gần 5% quỹ đất toàn thành phố, tức khoảng 10.000 ha. Điều này, theo Bí thư Thành ủy Tp. Hồ Chí Minh Nguyễn Thiện Nhân là bất hợp lý.
Cuối năm 2017, Đảng bộ thành phố ra Nghị quyết năm 2018 phải có một khu công nghiệp mới để thu hút đầu tư, nhưng đến nay vẫn chưa thể thực hiện. Nếu Thành phố dành quỹ đất tốt hơn cho công nghiệp, dịch vụ thì có thể đón thêm các nhà đầu tư lớn.
Cùng với đó, hạ tầng thành phố những năm qua dù được đầu tư nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu cũng như tốc độ phát triển chung. Theo kết quả giám sát của HĐND Tp. Hồ Chí Minh về tiến độ và hiệu quả đầu tư các công trình giao thông trọng điểm mới đây, trong tổng số 172 dự án giai đoạn 2016 - 2020, thành phố mới hoàn thành 37 dự án (tỷ lệ 21,51%); chưa thực hiện 70 dự án (chiếm 40,7%); đang dừng thi công 65 dự án.
Riêng giai đoạn 2018 - 2020, hoàn thành 14/85 dự án theo kế hoạch. Điều này xuất phát từ nguồn lực hạn chế, như giai đoạn 2016 - 2020, nguồn vốn ngân sách thành phố đã bố trí cho 120 dự án với số vốn là 12.4822 tỷ đồng (đạt 27%); nguồn vốn ngoài ngân sách được kỳ vọng rất lớn nhưng thực tế phần vốn đầu tư cho các dự án theo hình thức đối tác công tư (PPP) với 13/40 dự án triển khai, ước đạt được khoảng 16.996 tỷ đồng (chỉ đạt 13% so với nhu cầu).
Từ thực tế này, tại buổi làm việc, góp ý vào dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội Đảng bộ Tp. Hồ Chí Minh mới đây, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc lưu ý về mô hình phát triển của thành phố thời gian tới, nếu thành phố đi theo mô hình cũ, cả thể chế, mô hình phát triển thì khó có thể phát triển. Không đổi mới cách làm, không tăng năng suất lao động cần thiết, thì một số thành phố khác như Bắc Ninh, Quảng Ninh, Hà Nội, Bình Dương có thể vượt mức tăng trưởng tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) bình quân của Tp. Hồ Chí Minh.
*Chủ động đổi mới, sáng tạo, tiên phong
Trước những trở lực đã được nhận diện, lãnh đạo Tp. Hồ Chí Minh đã chủ động, kiên trì nghiên cứu, đề xuất với Trung ương để xem xét, quyết định, cùng với đó, thành phố cũng đẩy mạnh, phát huy nội lực để đưa kinh tế thành phố phát triển.
Tại buổi làm việc với Thủ tướng Chính phủ cũng như các Bộ, ban ngành Trung ương, Tp. Hồ Chí Minh đã đưa 4 chuyên đề để tạo động lực phát triển cho thành phố gồm: hình thành Khu đô thị sáng tạo phía Đông, kiến nghị thành lập thành phố Thủ Đức - đây là hạt nhân phát triển kinh tế của thành phố; thực hiện chính quyền đô thị; đề xuất chủ trương phát triển Tp. Hồ Chí Minh thành Trung tâm tài chính khu vực và quốc tế; điều chỉnh tỷ lệ điều tiết ngân sách cho Tp. Hồ Chí Minh giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn 2026-2030 để tăng thu ngân sách chuyển Trung ương và tạo tiền đề để thành phố phát triển nhanh, bền vững.
Với vai trò là trung tâm, đầu tầu kinh tế của cả nước, có vị thế quan trọng ở khu vực Đông Nam Á và châu Á, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đề nghị, thành phố cân nhắc mục tiêu phấn đấu sớm trở thành thành phố công nghiệp thông minh, hiện đại, hội nhập, trở thành một trung tâm kinh tế, tài chính có tầm khu vực và toàn cầu. Thành phố đi đầu trong hoạt động đổi mới sáng tạo, nghiên cứu và phát triển, cần nâng tỷ lệ ngân sách cho nghiên cứu và phát triển lên 5-7% tổng chi ngân sách hoặc 2% GRDP của thành phố trong 5 năm tới.
Cũng theo Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, là trung tâm của vùng, Tp. Hồ Chí Minh cũng nên dành ít nhất 5% nguồn lực, ngân sách, vốn tín dụng, đất đai để cùng các địa phương cùng vùng kinh tế trọng điểm giải bài toán phát triển vùng. Tp. Hồ Chí Minh cần nhấn mạnh đến rà soát, điều chỉnh quy hoạch phát triển thành phố gắn với vùng Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long, giải quyết các điểm nghẽn, bất cập trong quy hoạch hiện nay.
Trong các buổi làm việc với lãnh đạo thành phố gần đây, Thủ tướng cũng đề nghị Tp. Hồ Chí Minh phải thúc đẩy rõ hơn kinh tế ban đêm, bởi theo tính toán, cứ 4 tiếng đồng hồ thêm về kinh tế ban đêm thì đóng góp từ 5-8% GDP của thành phố. Ngoài ra, thành phố xác định hướng đi chính là công nghiệp công nghệ cao; đón bắt, tận dụng tốt cơ hội chuyển dịch sản xuất của các tập đoàn, chuỗi giá trị toàn cầu đến khu vực Đông Nam Á; tạo mọi thuận lợi để phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, công nghiệp hỗ trợ.
Để thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển giai đoạn 2020-2025 và tầm nhìn đến năm 2030, dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội Đảng bộ sắp tới, Thành ủy Tp. Hồ Chí Minh đã xây dựng và thực hiện 4 chương trình phát triển thành phố; trong đó có 3 chương trình đột phá và 1 chương trình trọng điểm với 47 chương trình, đề án cụ thể. Ngoài ra, Tp. Hồ Chí Minh cũng sẽ đẩy nhanh quá trình xây dựng chính quyền điện tử và chuyển đổi số, kinh tế số để xứng tầm thành phố thông minh, đi đầu về ứng dụng công nghệ 4.0.
Với những chủ trương, định hướng rõ ràng, Tp. Hồ Chí Minh xác định sẽ tiếp tục giữ vững vai trò đầu tàu kinh tế, đi đầu trong thực hiện mô hình tăng trưởng mới. Trong đó, Đảng bộ và nhân dân thành phố sẽ nỗ lực để phát triển nhanh và bền vững trên cơ sở nghiên cứu và ứng dụng mạnh mẽ khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và tăng năng suất lao động. Đây là trung tâm khởi nghiệp sáng tạo lớn nhất cả nước, đi đầu trong việc tận dụng các cơ hội của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, phát triển mạnh kinh tế số, kinh tế chia sẻ, kinh tế tuần hoàn.
Mặt khác, Tp. Hồ Chí Minh cũng xác định việc tăng cường liên kết vùng, đảm bảo Tp. Hồ Chí Minh vừa đóng vai trò trung tâm, vừa phát triển bền vững, hài hòa, tạo động lực cho chính bản thân thành phố cũng như khu vực kinh tế trọng điểm phía Nam, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam bộ.
Song song đó, phát huy tối đa nhân tố con người, coi con người là trung tâm, chủ thể, nguồn lực chủ yếu là mục tiêu của sự phát triển, đồng thời phát huy hiệu quả mọi nguồn lực xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại; tập trung ưu tiên đầu tư các dự án hạ tầng giao thông và hạ tầng số với hệ thống thông tin di động 5G…
Với sự hỗ trợ tích cực của Trung ương và phát huy tinh thần chủ động, đổi mới, sáng tạo vốn có của mình, Tp. Hồ Chí Minh đang từng bước tháo gỡ, vượt qua các trở lực để tiến lên một cách vững chắc, khẳng định vị thế đầu tàu của khu vực cũng như cả nước trong phát triển kinh tế,  nâng cao đời sống nhân dân./.