Làm gì để thúc đẩy phát triển điện mặt trời mái nhà?

Nhờ các cơ chế khuyến khích của nhà nước, điện mặt trời mái nhà đã phát triển bùng nổ với 1.000 MWp chỉ trong 2 năm. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vướng mắc để người dân có thể tiếp cận, đặc biệt liên quan đến chính sách, tài chính và các sáng kiến để thúc đẩy phát triển điện mặt trời mái nhà tương xứng với tiềm năng. 

Tại tọa đàm “Phát triển điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam: lợi ích, nút thắt và giải pháp tháo gỡ” được tổ chức sáng 25/8 tại Hà Nội trong khuôn khổ Tuần lễ Năng lượng tái tạo 2020, các chuyên gia đã đưa ra nhiều giải pháp cho vấn đề này.

*Tiềm năng 48.000 MWp điện áp mái

Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), cập nhật mới nhất đến ngày 23/8 toàn quốc có tổng 45.299 dự án điện mặt trời áp mái đã đi vào vận hành, công suất 1.029 MWp, sản lượng đạt khoảng 500.692 MWh, giảm phát thải khoảng 457.132 tấn khí CO2 (tương đương 77.257 TOE).

Bà Ngụy Thị Khanh, Giám đốc Trung tâm Phát triển sáng tạo xanh (GreenID) đánh giá, cơ chế giá khuyến khích đã giúp Việt Nam đạt được 1.000 MWp cho điện mặt trời mái nhà chỉ trong vòng 2 năm qua, đồng thời tạo điều kiện cho hàng nghìn nhà đầu tư, doanh nghiệp trong và ngoài nước tham gia thị trường từ nghiên cứu, sản xuất, phân phối…

Tuy nhiên, kết quả đạt được còn quá nhỏ bé so với tiềm năng kỹ thuật ước tính tổng công suất lên tới 48.000 MWp của điện mặt trời mái nhà. Nhiều người tiêu dùng vẫn chưa thực sự sẵn sàng bởi chính sách hỗ trợ quá ngắn, cách thức chi trả cho việc bán điện vẫn còn chậm, chưa có hướng dẫn tiêu chuẩn, kỹ thuật an toàn nên dẫn đến tâm lý lo ngại và chần chừ.

“Hiện vẫn còn nhiều nút thắt cần tháo gỡ đặc biệt liên quan đến chính sách, tài chính để thúc đẩy phát triển điện mặt trời mái nhà”, bà Khanh nói.

Tại tọa đàm, ông Trần Viết Nguyên, Phó trưởng Ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) chia sẻ, thời gian qua điện mặt trời mái nhà đã tạo ra nhiều lượng điện năng phát lên lưới. EVN đã mua lại theo quy định, giúp hỗ trợ phần nào, đảm bảo cung - cầu năng lượng.

Để tiếp tục thúc đẩy phát triển điện mặt trời mái nhà, các Tổng Công ty Điện lực đã công khai các quy trình, thủ tục, khả năng giải toả công suất của từng trạm biến áp... và tạo điều kiện tối đa cho chủ đầu tư điện mặt trời mái nhà trong quá trình ký thoả thuận đấu nối, ký hợp đồng mua bán điện.

Tuy nhiên, trên thực tế, ông Nguyên cho hay, việc tuyên truyền, quảng bá về phát triển điện áp mái còn hạn chế; nhiều khách hàng còn e ngại trong đầu tư do thiếu thông tin về chất lượng sản phẩm, đơn vị thi công lắp đặt, vận hành, bảo hành thiết bị.

Đồng thời, chi phí thiết bị và lắp đặt còn cao, chưa có chính sách khuyến khích khách hàng là các hộ gia đình đầu tư, lắp đặt; chưa có tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với các thiết bị, hệ thống điện áp mái.

EVN đã chủ động nghiên cứu, xây dựng những yêu cầu kỹ thuật cần thiết nhất, để đảm bảo các khách hàng lắp đặt thiết bị, duy trì hiệu suất cao; chưa có quy định về việc xin giấy phép xây dựng, tải trọng kết cấu mái khí lắp đặt điện áp mái…

*Kỳ vọng đạt 30.000 MWp vào năm 2035

Để đẩy mạnh các dự án điện mặt trời áp mái, ông Trần Viết Nguyên kiến nghị, Chính phủ, các bộ, ngành, nhà đầu tư tiếp tục nghiên cứu, có những sáng kiến, cơ chế, gói hỗ trợ giảm thiểu chi phí lắp đặt, vận hành…, từ đó mới có khả năng nhân rộng điện mặt trời mái nhà, đặc biệt là đối với đối tượng các hộ gia đình có thu nhập thấp.

Bên cạnh đó, EVN kiến nghị Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ sớm nghiên cứu ban hành tiêu chuẩn, kỹ thuật an toàn về điện mặt trời mái nhà. Đặc biệt, ông Nguyên đánh giá, sau cơ chế giá điện cố định theo Quyết định 13/2020/QĐ-TTg năm 2020 về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam của Thủ tướng Chính phủ (giá FIT 2), đến năm 2021 sẽ có cơ chế chính sách mới.

“Kiến nghị Bộ Công Thương sớm nghiên cứu ban hành cơ chế chính sách gối đầu tiếp phát triển điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam. Để đạt được kỳ vọng đến năm 2035, Việt Nam đạt 30.000 MWp công suất điện mặt trời mái nhà thì câu chuyện chính sách hết sức quan trọng”, ông Nguyên nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Anh Dũng, Cán bộ dự án của Dự án Năng lượng tái tạo và Tiết kiệm năng lượng tại GIZ Việt Nam cho rằng, cần phải nâng cao tỷ lệ nội địa hóa để đưa ra sản phẩm dịch vụ, công nghệ của Việt Nam với giá hấp dẫn hơn. Hiện nay chúng ta đang dùng cơ chế giá ưu đãi FIT để thúc đẩy phát triển điện mặt trời mái nhà, nhưng cũng nên có cơ chế giá FIT ưu đãi hơn cho sản phẩm sản xuất từ Việt Nam để tăng nội địa hóa.

Xung quanh câu chuyện phát triển điện mặt trời mái nhà, ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh (thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) đánh giá, định hướng hỗ trợ phát triển điện mặt trời mái nhà đã được nêu rõ trong chiến lược phát triển năng lượng tái tạo với mục tiêu tạo nguồn phân tán để giảm phụ tải tại chỗ, tránh gây áp lực phải xây dựng các tuyến truyền tải mới.

Về cơ chế chính sách, Chính phủ đã ban hành cơ chế giá FIT theo Quyết định 11 năm 2017, theo đó các dự án điện mặt trời mái nhà được hưởng mức giá 2.086 đồng/kWh (tương đương 9,35 xu Mỹ/kWh).

Sau khi Quyết định 11 hết hiệu lực vào cuối tháng 6/2019, dù Chính phủ chưa ban hành quyết định thay thế nhưng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định 2023 vào tháng 7/2019 phê duyệt Chương trình thúc đẩy điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam giai đoạn 2019-2025. Nhờ vậy đã có hơn 650 MWp điện mặt trời mái nhà được lắp đặt tính tới cuối tháng 5/2020.

Với việc ban hành Quyết định 13 vào tháng 4/2020, theo đó điện mặt trời mái nhà được hưởng mức giá FIT cao nhất trong 3 loại hình đầu tư điện mặt trời là 1.943 đồng/kWh (tương đương 8,38 xu Mỹ/kWh), chắc chắn đầu tư điện mặt trời mái nhà sẽ bùng nổ trong giai đoạn tới cuối năm 2020 và vượt mục tiêu công suất 1.000 MWp đã nêu trong Quyết định 2023 của Bộ Công Thương.

Để phát triển có hiệu quả điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam trong thời gian tới, ông Sơn nhấn mạnh, vẫn tiếp tục duy trì cơ chế giá FIT, với những quy định chặt chẽ hơn về quy mô công suất.

Cụ thể, các hệ thống điện mặt trời mới lên đến 100 kWp nhận được FIT cố định; các hệ thống điện mặt trời mới từ 100 đến 750 kWp phải bán năng lượng của chúng bằng cách tiếp thị trực tiếp cho bên mua; hệ thống điện mặt trời mới trên 750 kWp được yêu cầu tham gia vào các cuộc đấu thầu và không được sử dụng để tự sản xuất nội bộ…/.