Làm sao để xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành xứ sở Mai vàng?

Nhằm phát huy những giá trị của Mai vàng Huế, đề xuất các giải pháp để bảo tồn các giống Mai vàng và triển khai thực hiện Đề án “Xây dựng Thừa Thiên Huế thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam” có hiệu quả, ngày 10/02/2022, Sở Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tỉnh Thừa Thiên Huế và Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã phối hợp tổ chức Hội thảo “Định hướng phát triển Mai vàng Huế”.

Tham dự Hội thảo có ông Phan Ngọc Thọ - Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch UBND tỉnh, ông Hồ Thắng - Giám đốc Sở KH&CN tham dự ở điểm cầu trực tuyến; Đại điện lãnh đạo các sở, ban ngành; UBND các huyện, thị xã và thành phố Huế; Các chuyên gia, nhà nghiên cứu, đại diện các trường đại học, các viện nghiên cứu, doanh nghiệp đóng trên trên địa bàn và hơn 40 đại biểu là các chủ vườn Mai vàng Huế, các nghệ nhân, những người yêu thích Mai vàng Huế.

Mai vàng Huế hay còn gọi là Hoàng mai Huế - là loại sinh vật cảnh quý của Việt Nam - có vẻ đẹp đặc trưng mà ít loài hoa nào có được, là một loại cây thể hiện cốt cách, con người, đã đi vào lịch sử, thơ ca, hội họa. Đặc trưng nhận biết của Mai vàng Huế được xác định đó là: Mai vàng Huế có lộc xanh, cành lộc dày (dăm chi); hoa cuống ngắn; 5 cánh màu vàng đậm, viền lượn sóng, mặt phẳng, các cánh xếp khít nhau, có mùi thơm dịu nhẹ.

Cây Mai vàng Huế đã trở thành “sứ giả” - tượng trưng cho mùa xuân xứ Huế và vùng đất phương Nam. Hình tượng Hoa mai kết hợp với kiến trúc tạo nên một khí chất sinh động qua các nhân tố tạo hình. Từ trang trí chạm khắc ở kiến trúc cung đình đến các phù điêu tư gia khiến Hoa mai mang một nét đẹp sâu sắc.

Mai vàng Huế không chỉ ghi dấu ấn trong văn hóa lễ hội hoa xuân mỗi độ Tết đến xuân về, mà còn được khẳng định thương hiệu bởi những giá trị nghệ thuật Bonsai với những bàn tay khéo léo của nghệ nhân đã làm cho Mai vàng Huế nâng cao giá trị thương hiệu và giá trị kinh tế lớn cho những người trồng mai.

Phát biểu Khai mạc Hội thảo, ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch UBND tỉnh cho biết, thực hiện Đề án “Xây dựng Thừa Thiên Huế thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam” với mục tiêu “Xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam, hướng đến mục tiêu xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành thành phố di sản, văn hóa, sinh thái, cảnh quan, thân thiện với môi trường và thông minh”, trong thời gian qua, tỉnh Thừa Thiên Huế đã rất nỗ lực trong việc tổ chức các hoạt động tuyên truyền, quảng bá phong trào “Mai vàng trước ngõ” và Đề án “Xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam” một cách thường xuyên, liên tục tại các cơ quan, công sở, địa phương trên địa bàn tỉnh; đưa phong trào “Mai vàng trước ngõ” trở thành phong trào trọng điểm gắn với mô hình “Huế - thành phố bốn mùa hoa”, tạo điểm nhấn về cảnh quan sinh thái nhân văn truyền thống của vùng đất Cố đô.

Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh, thời gian qua Sở KH&CN đã rất nỗ lực trong việc triển khai nhanh chóng, đồng bộ Đề án “Xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam”. Mới đây là một chuỗi hoạt động ý nghĩa được tổ chức rất bài bản và chuyên nghiệp, như Hội thảo “Đánh giá đặc tính cảm quan Mai vàng Huế và thành lập Hội Mai vàng Huế”; Triển khai hai dự án KH&CN về Mai vàng, hướng đến xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam. Qua đó, các chuyên gia, nghệ nhân về Mai vàng đã tham gia rất tích cực để góp phần xây dựng và khẳng định thương hiệu của Mai vàng Huế với mong muốn để Mai vàng là cây đặc trưng và phổ biến của Huế.

Mai vàng Huế hiện đang phát triển ra sao?

Tại Hội thảo, TS. Hồ Thắng - Giám đốc Sở KH&CN cho biết, hiện nay, Mai vàng Huế chưa phát huy được các tiềm năng, giá trị vốn có của nó. Giống Mai vàng Huế đã bị lai tạp khá nhiều, việc nhân giống còn theo thói quen đơn lẻ, tự phát; các nghiên cứu về Mai vàng Huế chưa nhiều, chưa có những nghiên cứu mang tính chuyên sâu, khép kín theo chuỗi giá trị. Việc trồng mai, “chơi mai” chỉ mang tính tự phát, chưa có quy mô, hệ thống; chưa tận dụng tốt tiềm năng ngành kinh tế sinh thái hoa - cây cảnh để tạo lên một thương hiệu tầm cỡ như Hà Lan - xứ sở hoa Tulip; Nhật Bản - xứ sở của hoa Anh Đào; Bulgaria - xứ sở hoa hồng…

“Cho đến nay, loài hoa quý này chưa được nghiên cứu bài bản về đặc tính sinh thái, bảo tồn nguồn gen, và các giải pháp để phát triển cây mai vàng trở thành một sản phẩm đặc trưng độc đáo của vùng đất Cố đô. Mặc dù là một loài hoa quý, nổi tiếng nhưng chưa được nghiên cứu để nâng tầm phát triển thương hiệu để trở thành một biểu tượng một sản phẩm văn hóa, du lịch, một sản phẩm chủ lực của địa phương", Giám đốc Sở KH&CN nhấn mạnh.

TS. Trần Hữu Thùy Giang - Giám đốc Sở Du lịch chia sẻ, trong thời gian qua, việc từng bước xây dựng Huế trở thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam bằng cách khôi phục và phát triển Hoàng Mai là một hướng đi đúng đắn, không chỉ góp phần xây dựng đô thị di sản, cảnh quan, thân thiện với môi trường mà còn tạo điểm nhấn đặc sắc để thu hút du khách, phục vụ phát triển du lịch. Tuy nhiên, từ chủ trương cho đến việc thực hiện và ra được các sản phẩm khai thác du lịch dịch vụ là một quá trình lâu dài, cần có sự thống nhất, đồng bộ và nhất quán trong thực hiện.

Theo TS. Trần Đình Hằng - Phân viện trưởng Phân viện Văn hóa Quốc gia Việt Nam tại Huế, thực tế xã hội hiện nay đang nảy sinh nhiều tình huống nhạy cảm, có nguy cơ làm phương hại đến văn hóa nhà vườn xứ Huế nói chung và Hoàng mai nói riêng: trường hợp con cháu sinh sống và làm ăn xa xứ, vấn đề thừa kế đất đai dẫn đến tình trạng cắt xẻ để làm nhà cũng như mua bán nhà đất, vấn đề đô thị hóa...

Cùng nêu lên thực trạng liên quan đến Mai vàng Huế, Luật sư Nguyễn Bá Hội - Chủ tịch Công ty TNHH Tư vấn Phát triển Thương hiệu AMC Việt Nam cho rằng, Mai vàng Huế chủ yếu là mai thế với giá trị rất cao, không phải ai, gia đình nào cũng có đủ điều kiện để sắm cho mình một bình mai, chậu mai trong dịp tết.

Mai vàng Huế hiện nay đang bỏ ngỏ phân khúc mai thương mại bình dân với nhu cầu ngày càng tăng không chỉ cho người Huế mà cả những người yêu mai, thích mai ở các địa phương khác. Chính điều này, tạo điều kiện cho Mai vàng Bình Định, Mai vàng Vĩnh Long... đang từng bước xâm nhập, chiếm lĩnh các thị trường, trong đó có Huế.

Trình bày tham luận tại Hội thảo, TS. Phan Thanh Hải - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao cho biết, do là loài hoa được vua chúa, giới quý tộc yêu thích nên thường được nâng niu chăm chút công phu để tạo dáng, thế chuẩn từ bộ rễ, gốc (bệ) thân, cành, lá đến hoa. Hoàng mai Huế khó tính, khó chăm nhưng nếu được chăm sóc tốt, đúng cách thì tạo nên giá trị rất lớn.

Trên góc độ văn hóa, TS. Phan Thanh Hải cho rằng, cần đầu tư nghiên cứu để làm rõ và bổ sung các giá trị phong phú về văn hóa, lịch sử và di sản của Hoàng mai đối với Huế, nên xem đây là một nhiệm vụ quan trọng trong quá trình xây dựng cơ sở dữ liệu về Hoàng mai Huế nói riêng và các loài hoa, kiểng của cố đô Huế nói chung.

Cần gắn liền hình ảnh, thương hiệu của Hoàng mai Huế với các lễ hội văn hóa, nhất là các lễ hội đầu xuân (các lễ hội cung đình: Lễ dựng nêu, Hạ nêu, Lễ tiến xuân…), Lễ hội Đền Huyền Trân Công chúa (8-9 tháng Giêng), Lễ Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng)… Gắn liền hình ảnh Hoàng mai Huế với các sản phẩm văn hóa, du lịch của Huế như áo dài truyền thống, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, hàng lưu niệm, nghệ thuật ẩm thực…

Về góc độ phát triển du lịch dịch vụ, TS. Trần Hữu Thùy Giang nhấn mạnh cần thiết xây dựng xứ sở Hoàng mai hướng đến tổ chức Lễ hội Mai vàng xứ Huế vào dịp tết Nguyên đán.

TS. Trần Hữu Thùy Giang cho rằng, ngoài 02 hai vườn Mai vàng hiện tại, có thể nghiên cứu thêm hàng mai ở tuyến phòng lộ cạnh hộ thành hào, hộ thành giai, bố trí các chậu Mai bonsai trong hoàng cung; Tiếp tục trồng mai tại các điểm di tích, đền chùa, khu du lịch văn hóa, khu vực cảnh quan tự nhiên đặc trưng để tạo thêm giá trị cảnh quan.

Ở các địa phương bên cạnh các loại cây đặc trưng (ví dụ hoa đỗ quyên ở vùng đệm Bạch Mã) cũng cần xây dựng các tuyến đường, vườn mai. Việc trồng 2.000 cây Hoàng Mai ở Làng cổ Phước Tích có thể nói là điểm nhấn để tạo ra một rừng mai trong 5 - 10 năm tới. Đây thực sự sẽ là những nơi thu hút du khách trong thời gian du lịch ở Huế trong dịp tết Nguyên đán.

Nêu vấn đề Mai vàng Huế từ giá trị trong nhà vườn đến việc thương hiệu hóa, TS. Trần Đình Hằng nhấn mạnh, trong quá trình muốn đưa Hoàng mai từ văn hóa gia tộc gắn liền văn hóa nhà vườn xứ Huế ra sâu rộng bên ngoài xã hội, ra thương trường, cần xác định, xây dựng được bộ tiêu chí Mai vàng xứ Huế, đặc biệt là Mai ngự về mặt sinh học và văn hóa, khảo sát hiện trạng những cây Hoàng mai quý để có kế hoạch hỗ trợ chủ nhân trong việc bảo vệ, chăm sóc và nhân giống; hỗ trợ những người yêu Hoàng mai, chơi Hoàng mai và nhất là giới kinh doanh để giúp họ kỹ nghệ hóa, thương hiệu hóa nghề trồng Hoàng mai.

Theo TS. Hồ Thắng, với quyết tâm khôi phục và phát triển Mai vàng Huế, trong thời gian qua, với “Phong trào Mai vàng trước ngõ”, tỉnh Thừa Thiên Huế đã chỉ đạo các ban ngành liên quan trồng và quy hoạch các vườn mai trên địa bàn, bước đầu đã đem lại kết quả tích cực. Hai vườn Mai vàng trước Đại Nội và công viên trên đường Lê Duẩn đã trở nên lung linh, sang trọng khi Tết đến xuân về với cảnh hoa vàng rực rỡ, tỏa hương thơm thanh khiết, thu hút người dân và du khách đến thưởng lãm.

Nhận thấy tầm quan trọng của việc phát triển tiềm năng tài nguyên bản địa của một loài sinh vật cảnh nổi tiếng, Sở KH&CN đã tham mưu trình UBND tỉnh Thừa Thiên Huế phê duyệt Đề án “Xây dựng Thừa Thiên Huế thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam” tạo điểm nhấn về cảnh quan sinh thái nhân văn truyền thống của vùng đất Cố đô, hướng đến mục tiêu xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành thành phố di sản, văn hóa, sinh thái, cảnh quan, thân thiện với môi trường và thông minh.

Các nhiệm vụ giải pháp trọng tâm cũng đã được Giám đốc Sở KH&CN nêu rõ, trong đó chú trọng đưa phong trào “Mai vàng trước ngõ” trở thành phong trào trọng điểm để quảng bá cho xứ sở Mai vàng của Việt Nam. Tổ chức các diễn đàn, hội thảo khoa học nhằm xây dựng Huế trở thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam. Xây dựng cuốn sách “Huế - Xứ sở Mai vàng của Việt Nam”, xây dựng phim ký sự về Mai vàng Huế. Đặc biệt, hàng năm sẽ tổ chức Lễ hội Mai vàng Huế; sau năm 2025 đây phải là lễ hội mang tầm quốc gia.

Về công tác Quy hoạch các khu vực trồng Mai vàng Huế, Tỉnh sẽ giao Sở Xây dựng chủ trì phối hợp với các sở, ban, ngành, đơn vị, địa phương rà soát, nghiên cứu để quy hoạch xây dựng các rừng mai, vườn mai trọng điểm nhằm tạo điểm nhấn cho xứ sở Mai vàng của Việt Nam.  Lựa chọn giống gốc của Mai vàng Huế để trồng tại các điểm quy hoạch; phát triển nhanh, bền vững các rừng mai dự kiến quy hoạch bằng việc vận động, xã hội hóa để có được những cây mai có độ tuổi phù hợp.

Về góc độ bảo tồn, PGS.TS.  Đặng Văn Đông - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả cho biết, cây Mai Huế do từ trước đến nay ít được nghiên cứu một cách bài bản, việc sản xuất Mai Huế chủ yếu là mang tính tự phát, người dân chưa có nhiều thông tin về vai trò và ý nghĩa của nguồn gen Mai Huế, nhiều cây mai có giá hàng trăm năm tuổi có nguy cơ bị bán ra ngoài tỉnh, hoặc do chế độ chăm sóc không phù hợp, cây bị chết, từ đó dẫn đến nguy cơ cạn kiệt nguồn gen, do vậy rất cần được bảo tồn. Do đó, mục tiêu của việc bảo tồn nguồn gen Mai Huế có nguy cơ bị mai một sẽ giúp duy trì và phát triển nguồn gen mai quý, phục vụ việc sản xuất một cách ổn định, lâu dài và bền vững.

Chuyên gia Thực vật học Đỗ Xuân Cẩm cũng cho rằng, việc xác định cụ thể các giống Mai vàng 5 cánh hiện hữu ở Thừa Thiên Huế là yêu cầu cấp thiết, sẽ giúp cho việc bảo tồn và phát triển hiệu quả giống Mai vàng đặc hữu của địa phương, từ đó Hội Mai vàng Huế sẽ có định hướng hữu hiệu trong việc bảo vệ thương hiệu và sản xuất giống “Mai vàng Huế” sau này.

Do đó, để làm tốt điều này chúng ta cần xâm nhập thực tế rộng rãi, tiếp cận hàng loạt cây Mai vàng ở nhiều địa bàn khác nhau thuộc các huyện, thị xã chứ không riêng thành phố Huế.

Ngoài ra, để tăng độ chính xác khoa học và độ tin cậy thì cũng phải kết hợp tốt cả hai phương pháp: phân loại học thực vật và dân tộc học thực vật.

Về xây dựng và phát triển chỉ dẫn địa lý Mai vàng Huế góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, Luật sư Nguyễn Bá Hội cho rằng, phát triển chỉ dẫn địa lý Mai vàng Huế là góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội của tỉnh phát triển, đây là hướng đi đúng và chúng tôi tin rằng với quyết tâm của UBND tỉnh, của các cấp các ngành tại địa phương, của người dân, thời gian tới đây, du khách thập phương sẽ được thưởng ngoạn và sử dụng Mai vàng Huế, một sản phẩm đặc sắc của Thừa Thiên Huế.

Sau khi lắng nghe những phần trình bày tham luận và ý kiến trao đổi tại Hội thảo, ông Phan Ngọc Thọ - Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy đã gửi lời cảm ơn chân thành đến những người yêu Huế đã tham gia và góp ý tích cực tại Hội thảo. Các ý kiến đó sẽ giúp hiện thực hóa Đề án “Xây dựng Thừa Thiên Huế thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam”.

Phát biểu kết luận tại Hội thảo, ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch UBND tỉnh cảm ơn những ý kiến góp ý của các đại biểu và sự chỉ đạo đầy tâm huyết của Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy. Qua đó, sẽ giao trách nhiệm cho Sở KH&CN tiếp thu toàn diện các ý kiến để hoàn thiện và triển khai quyết liệt trong thời gian tới. Bên cạnh đó, cần tham mưu cho lãnh đạo tỉnh các cơ chế chính sách để hỗ trợ thực hiện và phát triển Mai vàng Huế xứng tầm với giá trị hiện có.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh cũng đề nghị Sở KH&CN và các cơ quan ban ngành cần tuyên truyền, quảng bá tốt hơn nữa hình ảnh Mai vàng xứ Huế để phát huy giá trị và thương hiệu xứ sở Mai vàng của Việt Nam. Tổ chức quy hoạch xây dựng một số vườn mai, rừng mai trọng điểm nhằm tạo điểm nhấn cho xứ sở Mai vàng của Việt Nam.

Việc xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành xứ sở Mai vàng của Việt Nam là một việc làm lâu dài, kiên trì. Vì vậy, đòi hỏi mỗi cá nhân, cơ quan, đơn vị cần nghiên cứu bài bản, đặt hết tâm huyết, tinh thần trách nhiệm và trí tuệ để xây dựng tỉnh Thừa Thiên Huế trở thành thành phố di sản, văn hóa, sinh thái cảnh quan, thân thiện với môi trường, từ đó phát huy giá trị văn hóa - kinh tế cây Mai vàng Huế, đưa các sản phẩm từ cây Mai vàng Huế trở thành sản phẩm chủ lực của tỉnh Thừa Thiên Huế trong tương lai./.