Lo ngại rủi ro từ doanh nghiệp "ma”: Cần chủ động kiểm soát giao dịch

Việc kiểm tra hóa đơn và thẩm định đối tác trở thành bước thiết yếu để bảo vệ doanh nghiệp, tránh những hậu quả không đáng có và góp phần xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch.

* Lo ngại rủi ro

Tại Hội nghị Đối thoại Doanh nghiệp - Chính quyền TP. Hồ Chí Minh liên quan đến chính sách thuế vừa tổ chức, đại diện Công ty cổ phần I.P.L – một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghệ thông tin đã nêu kiến nghị về công tác quản lý các doanh nghiệp “ma”.

Theo phản ánh, trên thị trường hiện tồn tại nhiều trường hợp doanh nghiệp bị lợi dụng hoặc vô tình giao dịch với các đơn vị không còn hoạt động thực tế. Doanh nghiệp chỉ mua những mặt hàng giá trị nhỏ nhưng sau vài năm vẫn bị xử phạt nặng do cơ quan chức năng xác định nhà cung cấp là doanh nghiệp “ma”, trong khi bản thân doanh nghiệp đã kiểm tra, đối chiếu chứng từ rất chặt chẽ tại thời điểm giao dịch.

Do đó, đại diện I.P.L đề nghị cơ quan thuế và các cơ quan nhà nước tăng cường biện pháp quản lý, công khai thông tin và xây dựng cơ chế cảnh báo sớm nhằm hạn chế rủi ro cho doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp tránh việc vô tình giao dịch với các đơn vị không còn hoạt động.

Trên thực tế, không ít doanh nghiệp rơi vào tình trạng trên khi vô tình phát sinh giao dịch với các doanh nghiệp “ma”. Thời gian qua, cơ quan chức năng cũng liên tục phát hiện và xử lý nhiều vụ việc liên quan, cho thấy tình trạng gian lận hóa đơn vẫn diễn biến phức tạp.

Điểm chung của các vụ án là mô hình thành lập doanh nghiệp không hoạt động thực tế, thậm chí sử dụng giấy tờ giả để hợp thức hoá pháp nhân. Sau khi được cấp phép, các đối tượng sử dụng những doanh nghiệp “ma” này để phát hành hóa đơn giá trị gia tăng khống, những hóa đơn không đi kèm hàng hóa hay dịch vụ thực tế. Hóa đơn khống sau đó được bán cho nhiều tổ chức, doanh nghiệp khác nhằm hợp thức hóa chi phí, hợp đồng, hoặc phục vụ mục đích trốn thuế.

Tại TP. Hồ Chí Minh, vụ án đáng chú ý nhất gần đây là phiên xét xử Hoàng Phi và 9 đồng phạm mở ngày 25/11. Từ năm 2020 đến giữa năm 2024, Phi đã thành lập 168 công ty “ma” để bán hóa đơn GTGT khống với mức phí 1,7– 2,2% giá trị trước thuế. Nhóm này đã phát hành 45.515 hóa đơn, tương ứng hơn 6.100 tỷ đồng giá trị hàng hóa dịch vụ, thu lợi bất chính tới 129 tỷ đồng. Kết thúc phiên xét xử vào ngày 27/11, đối tượng Hoàng Phi bị tuyên 11 năm tù.

Không chỉ tại TP. Hồ Chí Minh, các địa phương khác cũng liên tục phát hiện những đường dây mua bán hoá đơn trái phép quy mô lớn. Mới đây, Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Đồng Nai triệt phá đường dây mua bán hóa đơn GTGT khống do Nguyễn Văn Tuyến (sinh năm 1984) cầm đầu. Điều tra ban đầu cho thấy Tuyến đã thành lập 17 doanh nghiệp để bán hóa đơn cho hàng trăm đơn vị, với tổng giá trị ghi trên hóa đơn hơn 4.000 tỷ đồng.

Trước đó, cơ quan chức năng cũng xử lý, khởi tố nhiều vụ việc đặc biệt nghiêm trọng như chuyên án liên quan Hoàng Đặng Ngọc Mỹ Trang (TP. Hồ Chí Minh), người đã lập và điều hành 41 công ty “ma”, bán 35.273 hóa đơn cho hơn 6.400 doanh nghiệp trên 52 tỉnh, thành, với tổng giá trị hơn 4.400 tỷ đồng; Trần Thị Hoa (Bắc Ninh) - người đã mua lại 58 công ty “ma” và bán hơn 10.000 hóa đơn giá trị gia tăng, trị giá khoảng 6.000 tỷ đồng, gây thất thu khoảng 600 tỷ đồng tiền thuế….

Các vụ việc này không chỉ gây thất thu ngân sách mà còn đẩy nhiều doanh nghiệp vào rủi ro pháp lý nếu vô tình sử dụng hóa đơn từ các doanh nghiệp “ma”. Ở góc độ tài chính – kế toán, rủi ro sử dụng hóa đơn không hợp pháp không chỉ dừng ở mức bị truy thu, phạt chậm nộp hay phạt hành chính. Quan trọng hơn, nó tạo ra chi phí tuân thủ khổng lồ, từ việc rà soát lại hồ sơ, điều chỉnh sổ sách, đến nguy cơ bị đưa vào nhóm doanh nghiệp rủi ro cao, ảnh hưởng khả năng vay vốn và quan hệ với đối tác.

* Chủ động kiểm soát

Lý giải nguyên nhân xuất hiện các doanh nghiệp “ma” trên thị trường, ông Giang Văn Hiển, Phó Trưởng Thuế TP. Hồ Chí Minh cho biết: Những năm gần đây, Nhà nước liên tục hoàn thiện cơ chế, chính sách thuế theo hướng thông thoáng, tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất – kinh doanh và thúc đẩy mô hình tự khai, tự nộp, tự chịu trách nhiệm của người nộp thuế. Tuy nhiên, chính sự thông thoáng này cũng bị một số tổ chức, cá nhân lợi dụng để trục lợi: lập doanh nghiệp không hoạt động thực tế, mua bán hóa đơn và thực hiện nhiều hành vi gian lận.

Theo ông Hiển, cơ quan thuế đã nhận diện rõ các hành vi vi phạm và liên tục đổi mới phương thức quản lý. Trong đó, việc áp dụng hệ số K là biện pháp quan trọng để phát hiện bất thường. Song song đó, ngành thuế đẩy mạnh triển khai các cổng thông tin điện tử, hỗ trợ doanh nghiệp chủ động kiểm tra tính hợp pháp của hóa đơn và tình trạng hoạt động của đối tác – điều từng rất khó thực hiện trong giai đoạn sử dụng hóa đơn giấy.

Tuy vậy, lãnh đạo Thuế TP. Hồ Chí Minh nhấn mạnh, việc phòng chống gian lận hóa đơn không chỉ là trách nhiệm của cơ quan thuế mà còn là trách nhiệm chung của cộng đồng doanh nghiệp. Trong hoạt động thực tế, doanh nghiệp hiểu rõ đối tác nhất, do đó cần tăng cường kiểm soát nội bộ, phổ biến quy định đến cán bộ, nhân viên và chủ động thẩm định đối tác trong mọi giao dịch.

Cơ quan thuế hiện có đầy đủ công cụ công nghệ để rà soát hàng trăm giao dịch và sẽ phối hợp chặt chẽ với công an nhằm xử lý nghiêm hành vi vi phạm. Pháp luật cũng quy định rõ, không chỉ đơn vị bán hóa đơn trái phép mà đơn vị mua và sử dụng hóa đơn bất hợp pháp cũng phải chịu trách nhiệm.

Một điểm quan trọng khác, nếu doanh nghiệp phát hiện hành vi vi phạm nhưng không kịp thời thông báo cho cơ quan chức năng, chính doanh nghiệp cũng có thể bị xử lý. Việc không xử lý triệt để hành vi mua bán hóa đơn sẽ khiến gian lận lan rộng và cuối cùng ảnh hưởng trực tiếp trở lại chính doanh nghiệp.

Về khía cạnh kế toán – thuế, ông Trần Minh Quốc, Trưởng phòng Quản lý – Hỗ trợ doanh nghiệp số 5 (Thuế TP. Hồ Chí Minh) lưu ý, để được khấu trừ thuế và hạch toán chi phí, nguyên tắc cơ bản là hàng hoá, dịch vụ phải phát sinh thật. Bên cạnh đó, doanh nghiệp còn phải đáp ứng các điều kiện khác về hóa đơn, chứng từ và thanh toán. Những điều này được thể hiện rõ trong Nghị định số 123/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định về hóa đơn, chứng từ và Nghị định số 125/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính về thuế, hóa đơn.

Đối với các giao dịch mua bán hàng hoá, cơ quan thuế khuyến nghị doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý hai vấn đề. Trước hết, cần xác minh nhà cung cấp thực sự phát hành hóa đơn hợp pháp. Tiếp đó, ngay cả khi giao dịch hàng hóa là thực tế, doanh nghiệp cũng nên kiểm tra thông tin đơn vị bán hàng, bởi một số đơn vị có thể đã được cơ quan thuế cảnh báo mà doanh nghiệp chưa nắm.

Việc tra cứu này có thể thực hiện dễ dàng thông qua các cổng thông tin điện tử của ngành thuế, giúp doanh nghiệp hạn chế rủi ro và tuân thủ đúng quy định. Cụ thể, doanh nghiệp có thể tra cứu thông tin về hóa đơn tại địa chỉ website  https://hoadondientu.gdt.gov.vn và tra cứu tình trạng hoạt động của doanh nghiệp tại https://www.gdt.gov.vn.

Những công cụ này cho phép doanh nghiệp kiểm tra chéo giao dịch, hạn chế rủi ro; đồng thời là bước cơ bản nhưng thiết yếu để doanh nghiệp tự bảo vệ mình và góp phần xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, lành mạnh.