Luật Thống kê mới: Chuẩn hóa dữ liệu và hiện đại hóa công tác thống kê cả nước

Quốc hội vừa thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê, tạo cơ sở pháp lý cho việc xây dựng hệ thống thông tin thống kê nhà nước thông suốt, đồng bộ từ Trung ương đến cấp xã; cùng với đó, xây dựng các bộ chỉ tiêu thống kê khác kịp thời phản ánh tinh hình kinh tế - xã hội phục vụ chỉ đạo, điều hành của Đăng và Nhà nước và đáp ứng quá trình hội nhập thống kê quốc tế.

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Thống kê cũng là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của chiến lược phát triển Thống kê Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn 20245. Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026. Để hiểu rõ hơn về những điểm mới của Luật cũng như việc sẽ triển khai những công việc tiếp theo để Luật Thống kê nhanh chóng đi vào cuộc sống, Phóng viên Thông tấn xã Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Cục trưởng Cục Thống kê Nguyễn Thị Hương xung quanh nội dung này.

Phóng viên: Xin bà cho biết, trên cơ sở Luật Thống kê, ngành thống kê đã phục vụ những gì cho Đảng, Nhà nước, các nhà nghiên cứu, cộng đồng doanh nghiệp và đông đảo người dùng tin?

Cục trưởng Nguyễn Thị Hương: Luật Thống kê năm 2015 được Quốc hội khóa XIII, Kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 23/11/2015 và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2016. Sau khi được ban hành Luật Thống kê và văn bản Luật Sửa đổi sau đó đã có những tác động tích cực đối với công tác thống kê. Luật Thống kê là một trong những công cụ quản lý vĩ mô quan trọng, tạo hành lang pháp lý đầy đủ để Hệ thống thống kê Nhà nước hoạt động thống nhất, chuyên nghiệp, bảo đảm chất lượng thông tin và tăng cường tính minh bạch.

Đối với Lãnh đạo Đảng, Nhà nước và chính quyền địa phương, số liệu thống kê trở thành căn cứ quan trọng trong việc đánh giá, dự báo tình hình, hoạch định chiến lược, xây dựng kế hoạch, quy hoạch chính sách, quản lý điều hành trọng yếu như: GDP, GRDP, CPI, năng suất lao động, thu nhập bình quân đầu người… được biên soạn theo chuẩn quốc tế, kịp thời phục vụ xây dựng nghị quyết của Đảng và nhà nước, xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và đánh giá kết quả thực hiện ở cả Trung ương và địa phương.

Đối với các nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và người dùng tin, ngành Thống kê đã mở rộng kênh cung cấp dữ liệu, đẩy mạnh chia sẻ thông tin qua Cổng thông tin điện tử của Cục Thống kê và các ấn phẩm chuyên đề thông qua bản điện tử và bản giấy như: niên giám thống kê, kết quả tổng điều tra kinh tế, kết quả tổng điều tra nông nghiệp, nông thôn, sách trắng doanh nghiệp, kết quả điều tra mức sống dân cư Việt Nam…. Số liệu được chuẩn hóa, cập nhật và dễ tiếp cận hơn, tạo điều kiện cho giới nghiên cứu phân tích chính sách giúp doanh nghiệp ra quyết định đầu tư, hoạch định chiến lược kinh doanh cũng như giúp người dân tiếp cận nguồn thông tin chính thống, tin cậy.

Luật Thống kê đã tạo cơ sở pháp lý để thu thập, cung cấp thông tin thống kê trung thực, khách quan, chính xác, đầy đủ, kịp thời phục vụ hoạch định, xây dựng chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Thông tin, số liệu thống kê là thông tin chính thức phục vụ cơ quan Đảng, Quốc hội, Chính phủ và chính quyền các cấp trong quản lý điều hành.

Phóng viên: Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung đã được Quốc hội thông qua có nhiều điểm mới để phù hợp với bối cảnh mới. Bà có thể nói rõ hơn về các điểm mới này, đặc biệt là để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp?

Cục trưởng Nguyễn Thị Hương: Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung đã được Quốc hội thông qua có nhiều điểm mới nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển mới của đất nước, đặc biệt là phù hợp với chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Luật được xây dựng dựa trên việc rà soát kỹ lưỡng và tập trung sửa đổi, bổ sung 04 nhóm vấn đề chính, bao gồm: nhóm các quy định liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước và tổ chức thống kê nhà nước, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp; nhóm các quy định liên quan đến thanh tra, kiểm tra chuyên ngành thống kê; nhóm các quy định liên quan đến chuyên môn, nghiệp vụ thống kê phát sinh trong thực tiễn và nhóm các quy định liên quan đến ứng dụng phương pháp thống kê, công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong hoạt động thống kê nhà nước.

Theo đó, những điểm mới đặc biệt để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp; đó là: để đảm bảo tính đồng bộ với chủ trương của Đảng và Nhà nước về tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, dự thảo Luật đã thực hiện các sửa đổi quan trọng liên quan đến hệ thống thông tin thống kê và cơ cấu tổ chức thống kê ở địa phương:

Cùng với đó, Luật thay thế hệ thống thông tin thống kê cấp huyện bằng hệ thống thông tin thống kê cấp xã. Điều này nhằm đảm bảo có đầy đủ thông tin thống kê về kinh tế - xã hội phục vụ công tác quản lý điều hành kinh tế - xã hội trên địa bàn cấp xã. Cụ thể, Điều 16 (Hệ thống thông tin thống kê cấp huyện) của Luật Thống kê hiện hành được thay thế bằng “Điều 16. Hệ thống thông tin thống kê cấp xã” để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp.

Bên cạnh đó, các quy định mới giúp hình thành một hệ thống thông tin thống kê nhà nước đầy đủ, thông suốt trên dưới, ngang dọc từ Trung ương đến cấp xã, từ bộ, ngành đến Bộ Tài chính và từ sở, ngành đến thống kê tỉnh, thành phố, phục vụ quản lý, điều hành các cấp. Hệ thống thông tin thống kê nhà nước sau khi sửa đổi bao gồm: hệ thống thông tin thống kê quốc gia, hệ thống thông tin thống kê bộ, ngành; hệ thống thông tin thống kê cấp tỉnh và hệ thống thông tin thống kê cấp xã…

Ngoài việc điều chỉnh tổ chức bộ máy, dự thảo Luật còn có những điểm mới khác nhằm nâng cao chất lượng hoạt động thống kê, bao gồm: Luật đã bổ sung Điều 51b (cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia). Việc này nhằm thể chế hóa Nghị quyết của Bộ Chính trị và Chính phủ về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Cơ sở dữ liệu này nhằm xây dựng một nền tảng dữ liệu thống kê tập trung, thống nhất, đồng bộ, bảo đảm thông tin chính xác, kịp thời, đồng thời khắc phục tình trạng dữ liệu phân tán, manh mún ở nhiều bộ, ngành, địa phương, tăng cường khả năng kết nối và chia sẻ dữ liệu.

Bên cạnh đó, Luật bổ sung quy định về hệ thống chỉ tiêu thống kê liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, liên kết vùng. Việc này nhằm thể chế hóa thực tiễn hoạt động thống kê (như các bộ chỉ tiêu về phát triển bền vững, kinh tế số) và tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, tăng tính thống nhất, đồng bộ và khả năng so sánh thông tin…

Tôi cho rằng, những sửa đổi trong Luật Thống kê không chỉ nhằm bảo đảm tính thống nhất và chuyên môn cao trong hoạt động thống kê mà còn tập trung vào việc tái cơ cấu hệ thống tổ chức thống kê ở cấp cơ sở (cấp xã), phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp, đồng thời tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong lĩnh vực thống kê.

Phóng viên: Sau khi được Quốc hội thông qua, Cục Thống kê sẽ triển khai những công việc gì tiếp theo để Luật Thống kê nhanh chóng đi vào cuộc sống?

Cục trưởng Nguyễn Thị Hương: Sau khi Quốc hội thông qua Luật, việc đưa Luật sửa đổi, bổ sung nhanh chóng đi vào cuộc sống là nhiệm vụ mang tính chiến lược và đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của toàn ngành Thống kê. Với vai trò là người đứng đầu Cục Thống kê, tôi xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm và chúng tôi sẽ triển khai theo ba nhóm đột phá chính.

Thứ nhất là đột phá về nền tảng pháp lý và hướng dẫn nghiệp vụ. Trọng tâm của giai đoạn đầu là thể chế hóa kịp thời các quy định mới của Luật thông qua hệ thống văn bản dưới luật. Theo đó, chúng tôi sẽ khẩn trương xây dựng và trình ban hành các văn bản quy định chi tiết các điều, khoản được sửa đổi, đặc biệt các nội dung liên quan đến thu thập, tích hợp và xử lý thông tin trong điều kiện chuyển đổi số; đồng thời, hoàn thiện hướng dẫn về vị trí, chức năng, nhiệm vụ và cơ chế phối hợp kỹ thuật giữa cấp xã và cấp tỉnh nhằm bảo đảm thông tin được chuẩn hóa, liên thông.

Thứ hai là đột phá về công nghệ, dữ liệu và giảm gánh nặng báo cáo. Đây là trụ cột quan trọng nhất để hiện đại hóa hoạt động thống kê theo tinh thần của Luật sửa đổi. Cục Thống kê sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia thống nhất do cơ quan thống kê Trung ương chủ trì, bảo đảm kết nối - tích hợp - chuẩn hóa dữ liệu trên phạm vi toàn quốc, phục vụ quản lý nhà nước và nhu cầu của xã hội; tăng cường khai thác dữ liệu hành chính từ các bộ, ngành và địa phương và ứng dụng mạnh mẽ chuyển đổi số.

Thứ ba là đột phá về tổ chức, đào tạo và triển khai thống kê cấp xã. Luật sửa đổi lần này xác định rõ hơn vai trò của cấp xã, do đó, việc triển khai tại cơ sở là điểm then chốt. Theo đó, sẽ phân định rõ vai trò giữa cơ quan thống kê cơ sở (quản lý, vận hành hệ thống thông tin thống kê cấp xã) và UBND cấp xã (thực hiện công tác thống kê và cung cấp dữ liệu hành chính); đào tạo, tập huấn kịp thời và liên tục cho đội ngũ công chức kiêm nhiệm làm thống kê cấp xã; tăng cường giám sát chất lượng dữ liệu, bảo đảm tuân thủ phương pháp luận thống kê, đồng thời tuân thủ chặt chẽ quy định về bảo mật thông tin cá nhân và bảo vệ dữ liệu theo pháp luật.

Trước mắt, Cục Thống kê sẽ tập trung nguồn lực vào việc hoàn thiện khung pháp lý, hiện đại hóa hạ tầng dữ liệu và công nghệ, đồng thời tăng cường năng lực thống kê ở cấp cơ sở. Mục tiêu là đưa các nội dung cải cách của Luật sửa đổi đi vào cuộc sống một cách đồng bộ, hiệu quả và hiện đại, góp phần nâng cao chất lượng thông tin thống kê phục vụ công tác quản lý, điều hành và phát triển kinh tế – xã hội của địa phương và cả nước.

Phóng viên: Xin cảm ơn bà!