Ngành gỗ chuyển đổi số để minh bạch, đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc

Tại Tọa đàm Thương mại gỗ và sản phẩm gỗ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ diễn ra sang 24/6 do Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với các hiệp hội ngành gỗ, Tổ chức Forest Trends tổ chức, các doanh nghiệp, hiệp hội đều cho rằng cần tăng cường nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ Hoa Kỳ để chế biến xuất khẩu lại vào Hoa Kỳ cũng như các thị trường khác. Hiệp hội, doanh nghiệp tăng cường hợp tác quốc tế để nâng cao hình ảnh gỗ và sản phẩm gỗ Việt Nam minh bạch trong chuỗi cung ứng, hệ thống hợp pháp.

Tại tọa đàm, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm Trần Quang Bảo cũng chia sẻ, ngành đang phối hợp với các đơn vị để sớm ban hành các thông tư mới liên quan đến: phân loại doanh nghiệp, truy xuất nguồn gốc lâm sản, phân vùng địa lý... Tất cả những quy định này dự kiến sẽ được ban hành ngay trong tháng này. Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm rất mong nhận được sự đồng hành, hợp tác của hiệp hội và cộng đồng doanh nghiệp để sau khi ban hành các quy định, hệ thống sẽ được kết nối đồng bộ từ Trung ương tới địa phương, từ cơ quan quản lý đến doanh nghiệp, hướng tới xây dựng một hệ thống chuyển đổi số minh bạch, đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc khi cần thiết.

Với vai trò cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm sẵn sàng đồng hành, tham gia, trình bày và chia sẻ với hiệp hội và doanh nghiệp, nhằm khẳng định với các đối tác quốc tế rằng: Việt Nam là một quốc gia nhiệt đới nhưng đã đóng cửa rừng tự nhiên, không sử dụng nguyên liệu gỗ từ rừng tự nhiên cho xuất khẩu và hoàn toàn minh bạch trong chuỗi cung ứng, hệ thống hợp pháp. Ngành gỗ Việt Nam đã ký kết và thực thi các cam kết với các thị trường lớn, đồng thời có kế hoạch hành động cụ thể. 

Theo ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST), năm 2024, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt 9 tỷ USD, tăng 24% so với năm 2023. Hoa Kỳ hiện là thị trường lớn nhất, tiêu thụ 55% tổng lượng gỗ và sản phẩm gỗ xuất khẩu của Việt Nam, tiếp theo là Trung Quốc (12%), Nhật Bản (11%), Hàn Quốc (5%) và Liên minh châu Âu (4%). Các mặt hàng chính Việt Nam xuất khẩu sang Hoa Kỳ gồm: đồ nội thất gỗ, ván gỗ, cửa gỗ và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ bằng gỗ.

Ở chiều ngược lại, năm 2024, Việt Nam nhập khẩu gỗ và sản phẩm gỗ từ Hoa Kỳ đạt 316,36 triệu USD, tăng 32,9% so với năm 2023, chiếm 11,2% tổng kim ngạch nhập khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của cả nước. Ba mặt hàng chính Việt Nam nhập khẩu từ Hoa Kỳ gồm: gỗ xẻ, gỗ tròn và veneer (gỗ lạng).

Ông Ngô Sỹ Hoài cho biết, Hoa Kỳ yêu cầu gỗ nhập khẩu phải hợp pháp, với các quy định như trách nhiệm giải trình theo Đạo luật Lacey, chứng nhận xuất khẩu (export certificate) và tự chứng nhận xuất xứ (C/O). Tại Việt Nam, việc khai thác rừng tự nhiên đã bị cấm từ năm 2014, ngành lâm nghiệp chuyển mạnh sang phát triển rừng trồng bền vững và công nghiệp gỗ có trách nhiệm. Nguồn gỗ của Việt Nam hiện chủ yếu đến từ 3 triệu ha rừng trồng (chủ yếu là keo và bạch đàn) cùng với 1 triệu ha cao su; diện tích rừng được cấp chứng chỉ FSC/PEFC-VFCS tiếp tục được mở rộng. 

Đến nay, Việt Nam đã có 700.000 ha rừng trồng thương mại được cấp chứng chỉ FSC/PEFC, với mục tiêu đạt 70% diện tích rừng trồng thương mại được chứng chỉ hóa vào năm 2030. Lượng gỗ nhiệt đới nhập khẩu vào Việt Nam đã giảm mạnh, từ hơn 2 triệu m³ (năm 2015) xuống còn 700 nghìn m³ (năm 2024).

Hệ thống Đảm bảo hợp pháp gỗ Việt Nam (VNTLAS) đã được triển khai trên cơ sở VPA/FLEGT ký kết năm 2018; hệ thống này được ban hành năm 2020, điều chỉnh năm 2024 và hiện đang chuẩn bị triển khai cấp phép VPA/FLEGT. Hoa Kỳ được xếp vào nhóm các khu vực địa lý tích cực, là nguồn cung cấp gỗ tròn và gỗ xẻ đáng tin cậy cho Việt Nam. Bên cạnh đó, Việt Nam đang tích cực chuẩn bị tuân thủ Quy định chống phá rừng của EU (EUDR), với ngành gỗ, cà phê và cao su chủ động nâng cao thẩm định và cung cấp thông tin, bằng chứng về tọa độ địa lý để đáp ứng yêu cầu này.

Ông Ngô Sỹ Hoài cho biết, Việt Nam đang nổi lên như một trong những nhà cung cấp gỗ và sản phẩm gỗ hàng đầu cho Hoa Kỳ và cũng là một trong những nước tiêu thụ gỗ Hoa Kỳ lớn nhất.  Đạo luật Lacey và các quy định thương mại gỗ khác được các doanh nghiệp hai bên tuân thủ nghiêm túc. Việt Nam đã nỗ lực rất lớn để vượt qua những lo ngại về tính hợp pháp và bền vững của gỗ và sản phẩm gỗ.  

Thương mại gỗ và sản phẩm gỗ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ không chỉ đóng góp lớn về giá trị mà còn mang lại nhiều lợi ích bổ sung. Với gỗ và sản phẩm gỗ nhập khẩu từ Việt Nam, người tiêu dùng Hoa Kỳ có thêm lựa chọn về sản phẩm chất lượng cao, giá hợp lý và đảm bảo tính hợp pháp. Hai bên cũng đã thể hiện cách thức giải quyết tranh chấp thương mại gỗ và sản phẩm gỗ một cách hiệu quả, điển hình là việc xử lý thành công vụ điều tra theo mục 301 của Hoa Kỳ và nhiều vụ việc phòng vệ thương mại khác. Xu hướng hợp tác tích cực này cần tiếp tục được duy trì nhằm mang lại lợi ích thiết thực cho cả Việt Nam và Hoa Kỳ, ông Ngô Sỹ Hoài chia sẻ.

Ông Tô Xuân Phúc, Giám đốc điều hành Chương trình Chính sách thương mại tài chính lâm nghiệp, Tổ chức Forest Trends cho rằng, còn một số quan niệm chưa chuẩn xác về ngành gỗ Việt Nam. Một là Việt Nam nhập khẩu gỗ rủi ro để chế biến xuất khẩu vào các thị trường lớn, nhưng thực tế hầu hết nhập khẩu phục vụ thị trường nội địa; lượng nhập khẩu giảm đáng kể trong những năm qua. Hai là ngành gỗ Việt Nam là trung tâm trung chuyển của Trung Quốc, trong khi kim ngạch nhập khẩu mỗi năm khoảng 1 tỷ USD tổng số; rủi ro có thể nằm trong nhóm ván, đồ gỗ…, nhưng kim ngạch chỉ khoảng 200-300 triệu USD. 

Ba là ngành gỗ Việt Nam mở rộng xuất khẩu gây tổn hại đến tài nguyên rừng Việt Nam, nhưng thực tại Việt Nam đã đóng cửa rừng tự nhiên. Gỗ tự nhiên trong nước không sử dụng để xuất khẩu. Đồ gỗ xuất khẩu là từ gỗ rừng trồng, cao su, gỗ nhập khẩu từ vùng địa lý tích cực, ông Tô Xuân Phúc chia sẻ.

Để hiểu đúng về ngành hàng chế biến gỗ, ông Tô Xuân Phúc cho rằng, các đơn vị liên quan cần cung cấp thông tin để hiểu rõ về ngành gỗ có vai trò cực kỳ quan trọng để giảm rủi ro và mở rộng thị trường. Cơ quan quản lý và hiệp hội ngành hàng cần thay đổi phương pháp tiếp cận: Chủ động tiếp cận và cung cấp thông tin, tăng cường đối thoại, trao đổi thông tin với thị trường xuất khẩu và các tổ chức môi trường, trực tiếp tham gia làm thành viên của các hiệp hội quốc tế.