Quy hoạch Điện VIII: Mở đường hay thắt lại lộ trình chuyển dịch xanh?

Phát biểu tại tọa đàm trực tuyến “Quy hoạch điện VIII: Mở đường hay thắt lại lộ trình chuyển dịch xanh" do Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam tổ chức ngày 16/9, bà Nguỵ Thị Khanh - Giám đốc điều hành Trung tâm Phát triển Sáng tạo Xanh cho biết: dự thảo Quy hoạch điện VIII đang được Bộ Công Thương lấy ý kiến các đơn vị, bộ, ngành vẫn "đặt cược" vào điện than trong vòng 10 năm của quy hoạch (2021 - 2030) và tiếp tục kéo dài sự phát triển này sang giai đoạn 2035 - 2045. Đây là lựa chọn ẩn chứa nhiều rủi ro và khó khả thi. 

Theo dự thảo này, nguồn điện năng lượng tái tạo sẽ giảm khoảng hơn 8.000 MW và điện than sẽ tăng hơn 3.000 MW. Nhìn từ phân loại 30.000 MW điện than theo hiện trạng tiếp cận vốn có thể thấy, đến nay chỉ có 10 dự án điện than đã thu xếp được vốn và đang xây dựng với công suất 10.800 MW, nhưng có tới 15 dự án đang ở bước đàm phán, chưa huy động được vốn với công suất khoảng 16.400 MW.
“Đối với những dự án điện than có tính khả thi thấp, các địa phương không ủng hộ và khó tiếp cận tài chính (tương đương khoảng 16.400 MW) cần được xem xét cẩn trọng và tìm các phương án thay thế. Quy hoạch Điện VIII nên đưa giải pháp khuyến khích tư nhân tham gia đầu tư lưới điện và xem xét ngay việc nghiên cứu ứng dụng giải pháp pin tích trữ không gây hại môi trường”, bà Khanh nói.
Cùng quan điểm trên, PGS.TS Lê Anh Tuấn – Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Biển đổi Khí hậu, trường Đại học Cần Thơ cũng lo ngại dự thảo Quy hoạch điện VIII sẽ “thắt lại” lộ trình chuyển dịch xanh.
Ông cho rằng, Việt Nam đang nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính, nhưng dự thảo lại tăng công suất điện than và cắt giảm năng lượng xanh, năng lượng tái tạo. Điều này sẽ gây ra nhiều tác động và hệ lụy.
“Chúng ta không nên nhận định đơn thuần về mặt kỹ thuật, kinh tế năng lượng mà phải đánh giá trên phương diện rộng hơn. Vừa qua, Nghị viện châu Âu đã biểu quyết, ủng hộ ý tưởng áp thuế phát thải đối với hàng hóa nhập khẩu. Đây là bước đi đầu tiên trong việc tạo lập một tiêu chuẩn kỹ thuật mới mẻ mà các nước xuất khẩu hàng hóa vào châu Âu, trong đó có Việt Nam phải quan tâm”, ông Lê Anh Tuấn nói.
Nếu hàng hóa của chúng ta bị đối tác định giá lượng khí thải quá cao (từ việc sử dụng năng lượng không thân thiện với môi trường) sẽ bị buộc phải trả một khoản tiền tương ứng khi đưa hàng hóa đó qua biên giới vào châu Âu, chuyên gia này cho hay
Chia sẻ thêm vấn đề này, ông Mai Văn Trung, Phó Chủ tịch Phát triển dự án Công ty Nami Energy cho biết, đa số doanh nghiệp xuất khẩu bây giờ phải đối mặt với thách thức về tỷ trọng sử dụng điện sạch trong tổng công suất sử dụng điện chung đối với các sản phẩm xuất khẩu.
Năm 2022, sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam sẽ bị áp trần nhất định, có nghĩa là các nhãn hàng lớn họ áp đặt tỷ trọng sử dụng năng lượng tái tạo trong sản phẩm hàng hóa xuất khẩu. Chính vì vậy, trong Quy hoạch điện VIII cần ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo, năng lượng sạch.
Nêu quan điểm tại toạ đàm, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Halcom Việt Nam cho hay, khi xây dựng dự thảo Quy hoạch điện VIII phải bám sát vào Nghị quyết 55/NQ-TW của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045.
Ông cho rằng, Quy hoạch điện VIII đã cố gắng sửa chữa những khuyết điểm từ Quy hoạch Điện VII và Quy hoạch Điện VII điều chỉnh, song có điều cần hết sức cân nhắc là câu chuyện phát triển điện than.
“Theo dự thảo vừa công bố, điện than được “ưu ái” hơn năng lượng tái tạo, tôi cho rằng không phù hợp với xu thế hiện nay. Bởi điện than phụ thuộc vào vấn đề nhập khẩu rất nhiều, khó tiếp cận nguồn tài chính, gây ra những hệ luỵ về ô nhiễm môi trường”, ông Huân nói.
Dù vậy, ông Nguyễn Quang Huân cho biết, cũng không thể cắt giảm ngay điện than và phải có lộ trình giảm dần trong thời gian tới; đồng thời,  tìm cách tháo gỡ dựa trên sự cân đối về hệ thống điều độ, vận hành, nâng công suất mạng lưới hay các giải pháp về lưu trữ...
“Việc nâng công suất mạng lưới cần 13 tỷ USD và rất cần sự tham gia của khối tư nhân. Tuy nhiên, hiện nay Điều 4 luật Điện lực vẫn chưa quy định sự tham gia của khối tư nhân trong hệ thống phân phối lưới điện. Do vậy, phải có những thay đổi để phù hợp với thực tiễn, sửa đổi Luật điện lực và cởi bỏ những rào cản về chính sách”, ông Huân nói./.