Tăng năng lực chống chịu cho các đô thị trước biến đổi khí hậu

Các chuyên gia chung nhận định: Việc tăng cường năng lực chống chịu của đô thị trước biến đổi khí hậu là yêu cầu cấp bách, đòi hỏi sự hoàn thiện đồng bộ từ thể chế, quy hoạch đến hạ tầng và nguồn lực tài chính.

Ông Trần Văn Giải Phóng -  Cán bộ chương trình cấp cao, Đại sứ quán Thụy Sỹ tại Việt Nam nhận xét: Các đô thị Việt Nam từ Bắc vào Nam đang phải đối mặt với tình trạng ngập úng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống người dân và hạ tầng thiết yếu.

Do đó, khả năng chống chịu đô thị không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn gắn liền với an toàn cộng đồng và phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Theo chuyên gia này, có 5 nhóm vấn đề cần ưu tiên: tăng cường quản lý điều phối; lấy người dân làm trung tâm; đảm bảo tài chính bền vững; phát triển nguồn nhân lực và chuyển hóa tri thức thành năng lực hệ thống. 

Đánh giá về kết quả thực hiện Đề án phát triển đô thị ứng phó biến đổi khí hậu giai đoạn 2021 – 2025, ông Nguyễn Dư Minh - Phó Trưởng phòng Thẩm định dự án đầu tư phát triển đô thị, Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng) cho biết: Nhiều địa phương trong phạm vi Đề án đã ban hành kế hoạch triển khai; 19 địa phương xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung; 14 tỉnh lập bản đồ rủi ro ngập lụt và 11 tỉnh xây dựng Atlas khí hậu.

Tuy nhiên, theo ông Minh cho rằng, vẫn còn hạn chế về năng lực quản lý, hạ tầng số và phối hợp liên ngành. Giai đoạn 2026 - 2030, Đề án sẽ ưu tiên quy hoạch thích ứng khí hậu cực đoan, giảm phát thải khí nhà kính và phát triển đô thị xanh, thông minh.

Liên quan đến vấn đề ngập lụt tại các tỉnh ven biển miền Trung, ông Phạm Doãn Khánh - Phó Trưởng phòng Hợp tác quốc tế, Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phân tích, địa hình thấp, mưa lớn bất thường và quản lý phát triển đô thị còn bất cập khiến khu vực này dễ bị tổn thương. Từ thực tế này, cần có các giải pháp như nâng cấp hệ thống thoát nước, tăng diện tích bề mặt thấm nước, quản lý sử dụng đất chặt chẽ, phát triển không gian xanh, tăng cường cảnh báo sớm và nâng cao nhận thức cộng đồng. 

Dưới góc nhìn chuyên gia, bà Sabina Stein - Trưởng ban Quản trị và Tham gia, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) cho biết, các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng đang đối diện với nhiều rủi ro khí hậu như nắng nóng cực đoan, ô nhiễm không khí và ngập lụt.

Theo bà, các nhóm dân cư dễ bị tổn thương gồm lao động ngoài trời, người cao tuổi, người có bệnh nền và người khuyết tật. Khảo sát Chỉ số Hiệu quả Quản trị và Hành chính công cấp tỉnh (PAPI) do UNDP thực hiện cho thấy niềm tin của người dân đối với hiệu quả quản trị môi trường đang có xu hướng giảm. 

Bà Stein khuyến nghị các đô thị cần tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong hoạch định chính sách và bảo đảm công bằng trong các giải pháp thích ứng khí hậu; đặc biệt, cần đặt người dân vào trung tâm thích ứng khí hậu

Ở khía cạnh thể chế và quy hoạch, chuyên gia phát triển đô thị của Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) Antonie Mougenot, cho rằng nhiều quy hoạch đô thị hiện nay vẫn dựa trên dữ liệu khí hậu cũ, không còn phù hợp với điều kiện mưa cực đoan và nước biển dâng.

Ông Antonie Mougenot đề xuất bắt buộc mô phỏng thủy văn - thủy lực trong quy hoạch, cập nhật tiêu chuẩn xây dựng theo kịch bản khí hậu mới, đồng thời thống nhất cơ sở dữ liệu giữa các bộ, ngành. Khả năng chống chịu bắt đầu từ quy hoạch và quy hoạch phải bắt đầu từ việc nhận diện rủi ro.

Từ góc độ tài chính, ông Steven Louis Rubinyi, Chuyên gia cao cấp về Quản lý rủi ro thiên tai của Ngân hàng Thế giới (WB) cho biết, các đô thị Việt Nam đóng góp hơn 70% GDP và 90% việc làm phi nông nghiệp mới, song phần lớn nằm ở khu vực dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Thiệt hại kinh tế trung bình hằng năm ước tính khoảng 3,75 tỷ USD.

Kinh nghiệm từ dự án phát triển đô thị chống chịu khí hậu tại Cần Thơ cho thấy, thời gian ngập đã giảm 60% nhờ đầu tư hạ tầng thích ứng khí hậu. Từ dẫn chứng thực tế này, ông Steven Louis Rubinyi kiến nghị mở rộng nguồn vốn ưu đãi, gắn nhãn ngân sách khí hậu và tích hợp đánh giá rủi ro thiên tai vào mọi quyết định đầu tư công. 

Tại hội thảo, đại diện đơn vị tư vấn vùng đồng bằng sông Cửu Long giới thiệu mô hình “thành phố bọt biển” thí điểm tại phường Lý Văn Lâm (thành phố Cà Mau), kết hợp hạ tầng xanh và xám, giúp lưu trữ hơn 1,16 triệu m3 nước mưa (khoảng 61,46% lượng mưa tính toán), góp phần giảm đầu tư công trình thoát nước kiên cố và tiết kiệm chi phí vận hành.

Phát triển đô thị có khả năng chống chịu khí hậu là nhiệm vụ chiến lược lâu dài. Việc hoàn thiện thể chế, đảm bảo tài chính bền vững, phát triển nguồn nhân lực và tăng cường ứng dụng khoa học - công nghệ được xem là nền tảng để xây dựng hệ thống đô thị Việt Nam an toàn, xanh và bền vững hơn trong tương lai.