Thủ tướng mới của Anh và “cơn ác mộng” mang tên Brexit

Từ nay cho đến tuần cuối tháng 7, chính trường Anh gần như hoàn toàn chỉ xoay quanh cuộc đua trong Đảng Bảo thủ cầm quyền nhằm tìm người thay thế Thủ tướng Theresa May trên cương vị Chủ tịch đảng cũng như chủ nhân mới của nhà số 10 phố Downing.

Bà May đưa ra tuyên bố từ chức từ ngày 24/5, và chính thức rời bỏ cương vị Chủ tịch Đảng Bảo thủ từ ngày 7/6, mở đường cho cuộc chạy đua trong Đảng Bảo thủ bắt đầu sôi động từ ngày 10/6.

Nhưng thực tế thì cuộc đua đã diễn ra sôi động và quyết liệt từ rất lâu trước đó trong Đảng Bảo thủ lâu đời nhất nước Anh và cũng nổi tiếng với những cuộc tranh giành quyền lực nảy lửa.

Bà May đã không ngăn nổi những giọt nước mắt cay đắng và bất lực khi tuyên bố từ chức, sau 3 lần thất bại nặng nề trong các nỗ lực thông qua tại Hạ viện thỏa thuận đưa nước Anh rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) – hay còn gọi là Brexit.

Nhưng rất có thể bà May sẽ không phải là nhà lãnh đạo cuối cùng của nước Anh phải khóc vì Brexit.

Dù lãnh đạo mới của nước Anh là ai thì cũng vẫn sẽ phải vật lộn với những vấn đề đã hủy hoại bà May: Một đất nước cùng một đảng cầm quyền chia rẽ vì Brexit; một hệ thống chính trị tê liệt vì căng thẳng giữa các đảng phái và mâu thuẫn giữa dân chủ đại diện với dân chủ trực tiếp; mối quan hệ căng thẳng với một EU đang nắm nhiều lá bài có lợi.

Báo chí Anh so sánh các vấn đề chính sách liên quan đến quan hệ với châu Âu là “giàn thiêu” hủy hoại sự nghiệp chính trị của 4 đời Thủ tướng Bảo thủ liên tiếp gần đây nhất của nước Anh, từ Margaret Thatcher đến John Major, David Cameron và mới nhất là Theresa May.

Sẽ không có gì ngạc nhiên nếu danh sách này tiếp tục được nối dài vì những nguyên nhân liên quan đến Brexit khiến bà May thất bại vẫn còn nguyên đó chờ đợi người kế nhiệm bà.

Theo giới phân tích “xứ sở sương mù”, thì ngay cả khi Thủ tướng mới của Anh có là người quyền biến và mạnh mẽ như Winston Churchill cũng rất khó có thể thể giải quyết được những vấn đề gai góc của nước Anh hiện tại xoay quanh Brexit.

Bà May “tiếp quản” từ người tiền nhiệm David Cameron di sản “bung bét” là một nước Anh đang cần đến sự thống nhất, hàn gắn và đoàn kết hơn bao giờ hết sau cuộc trưng cầu dân ý “thảm họa” năm 2016 về Brexit.

Nhưng di sản mà bà để lại cho người kế nhiệm là một nước Anh thậm chí còn chia rẽ hơn cả khi bà nhậm chức, với những bất đồng và mâu thuẫn gay gắt trong người dân và trên chính trường giữa các xu hướng Ở lại hay Ra đi, giữa Đảng Bảo thủ và đối lập, giữa các nhóm dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp...

Quá trình đàm phán dai dẳng, cách tiếp cận cứng nhắc về Brexit trong 3 năm qua đã gần như “thủ tiêu” mọi cơ hội đạt được nhượng bộ và thỏa thuận giữa các phe phái trên chính trường Anh, biến Brexit lẽ ra phải là một biến cố đoàn kết dất nước thì lại trở thành nguyên nhân gây chia rẽ và đổ vỡ.

Tiến trình Brexit sau khi Anh có Thủ tướng mới vẫn mông lung và khó dự báo hơn bao giờ hết. Đến thời điểm này mọi khả năng và kịch bản – từ một cuộc chia tay trong đổ vỡ vì không thỏa thuận, cho đến trì hoãn vô thời hạn hoặc thậm chí đảo ngược tiến trình Brexit – vẫn hoàn toàn có thể xảy ra.

Tuy nhiên, dường như viễn cảnh đáng sợ về những thách thức liên quan đến Brexit không hề làm giảm đi sức nóng của cuộc chạy đua vào chiếc ghế quyền lực.

Đây được xem là một cuộc đua kịch tính và “chật chội” nhất trong lịch sử Đảng Bảo thủ từ trước đến nay khi có ít nhất 10 nhân vật tên tuổi đứng ra ứng cử.

Trong các cuộc bỏ phiếu nội bộ vào các ngày 3/6 và 18/6, 313 nghị sĩ Bảo thủ tại Hạ viện sẽ lựa chọn ra danh sách rút gọn gồm 2 gương mặt cuối cùng. Sau đó toàn thể khoảng trên 150.000 đảng viên Bảo thủ trên toàn quốc sẽ tham gia bỏ phiếu lựa chọn Chủ tịch mới.

Kết quả cuối cùng dự kiến sẽ được thông báo trước khi Quốc hội Anh nghỉ hè vào tuần cuối tháng 7.

Trong thời gian từ nay đến lúc đó bà May vẫn tiếp tục lãnh đạo Chính phủ trên cương vị Thủ tướng tạm quyền. Vấn đề Brexit lúc này tạm lắng xuống như một ngọn núi lửa âm ỉ chỉ chờ bùng lên dữ dội ngay khi nước Anh có Thủ tướng mới.

Bà May đã dừng mọi nỗ lực tiếp tục thúc đẩy đạt thêm tiến triển trong việc thông qua thỏa thuận Brexit tại Hạ viện lần thứ tư. Điều này đồng nghĩa với việc người kế nhiệm bà May sẽ không có nhiều thời gian để phá vỡ thế bế tắc chính trị tại Quốc hội nhằm thông qua thỏa thuận Brexit trước thời điểm nước Anh rời EU vào ngày 31/10 tới.

Tuy nhiên, với quy trình như hiện tại, nhanh nhất cũng phải sau ngày 22/7 nước Anh mới lựa chọn được Thủ tướng mới. Như vậy chỉ còn lại quãng thời gian rất ít cho nhà lãnh đạo mới tìm cách đàm phán lại các điều khoản Brexit với EU, và thông qua thỏa thuận mới tại Hạ viện.

Quốc hội Anh sẽ nghỉ hè vào nửa cuối tháng 7 và sẽ chỉ họp lại vào tháng 9, với kỳ làm việc ngắn kéo dài 2 tuần trước khi tạm nghỉ tiếp để các đảng phái tổ chức đại hội thường niên. Quốc hội Anh sẽ chỉ họp trở lại vào ngày 7/10 – tức là đúng 10 ngày trước khi các nhà lãnh đạo EU tổ chức một hội nghị thượng đỉnh đặc biệt để đánh giá tiến trình Brexit.

Một số ứng cử viên, trong đó có những nhân vật ủng hộ Brexit “cứng” như cựu Ngoại trưởng Boris Johnson và cựu Bộ trưởng Brexit Dominic Raab, tuyên bố có thể đàm phán một thỏa thuận tốt hơn với EU và thông qua được thỏa thuận này tại Quốc hội Anh trước ngày 31/10.

Tuy nhiên trong thực tế, Hạ viện Anh sẽ chỉ họp 20 ngày – thậm chí ít hơn – trước khi diễn ra hội nghị thượng đỉnh đặc biệt của EU.

Đáng chú ý là cả hai cái tên nêu trên đều khẳng định sẽ đưa nước Anh rời EU vào ngày 31/10, dù có hay không thỏa thuận với EU. Về phần mình, châu Âu cũng cảnh báo nước Anh không nên lãng phí quãng thời gian được gia hạn để giải quyết việc rời khỏi EU.

Các nhà lãnh đạo EU sẽ họp đánh giá tình hình Brexit trong 2 ngày 20-21/6 tới, tuy nhiên như Chủ tịch Hội đồng châu Âu Donald Tusk đã nhấn mạnh, EU không muốn bàn bạc quá nhiều về Brexit tại thời điểm này, và chắc chắn sẽ không có chuyện đàm phán lại thỏa thuận Brexit với Anh bất kể Thủ tướng có là ai đi nữa.

Đến thời điểm hiện tại, gương mặt được các nhà cái “đặt cửa” cao nhất là cựu Ngoại trưởng Boris Johnson, người được đánh giá là có nhiều lợi thế để trở thành Thủ tướng mới của nước Anh nếu lọt vào được danh sách rút gọn 2 ứng cử viên cuối cùng.

Cựu Ngoại trưởng Anh có được sự ủng hộ mạnh mẽ trong các đảng viên Bảo thủ trên toàn quốc cũng như nhóm nghị sĩ ủng hộ Brexit cứng tại Hạ viện, và cũng đang tiếp tục “ghi điểm” trong mắt của nhóm nghị sĩ Ở lại có quan điểm tự do.

Nội dung tranh cử lúc này của ông Boris Johnson là quan điểm sẽ không trì hoãn tiến trình Brexit, và sẵn sàng cho Brexit không thỏa thuận sau ngày 31/10.

Tuy nhiên, nhiều nghị sĩ Bảo thủ lo ngại kế hoạch của ông nhằm đưa nước Anh rời khỏi EU vào ngày 31/10/2019 mà không cần thỏa thuận sẽ bị Quốc hội phủ quyết, đồng nghĩa với việc không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tổ chức bầu cử sớm hoặc trưng cầu Brexit lần hai.

Hơn thế nữa, ngay cả cái gọi là “Brexit không thỏa thuận” cũng chỉ là hình thức và tạm thời.

Vì dù có đơn phương rời EU về mặt danh nghĩa sau ngày 31/10/2019 tới đây khi không có thỏa thuận, sớm muộn thì Anh và châu Âu vẫn sẽ phải tìm được một mô hình và khuôn khổ mới cho quan hệ giữa hai bên vốn quá ràng buộc về nghĩa vụ và quyền lợi.

Lịch sử các cuộc bầu cử lãnh đạo Đảng Bảo thủ luôn đầy rẫy những bất ngờ. Mặc dù vậy, nhiều nghị sĩ Bảo thủ đã phải miễn cưỡng thừa nhận rằng một nhân vật có quan điểm Brexit “đến cùng” như Boris Johnson là cần thiết để đưa Đảng Bảo thủ khỏi cái hố họ đã tự đào dưới chân mình.

Boris Johnson có thể là một canh bạc mạo hiểm, nhưng dù sao cũng mang lại hy vọng ít nhiều có thể đưa nước Anh khỏi tình trạng bế tắc hiện tại vì Brexit./.