Trí tuệ nhân tạo - trợ thủ đắc lực cho ngành dược phẩm thế giới

Diệu Linh (Theo Đài RFI) 05:30' - 01/01/2024
BNEWS Trong vài năm trở lại đây, những “gã khổng lồ” trong ngành dược phẩm toàn cầu đã đầu tư ngày càng nhiều vào các ứng dụng AI. Nhờ đó, tiến trình bào chế các loại thuốc mới đã được đẩy nhanh.
Dây chuyền sản xuất của Công ty dược phẩm Novo Nordisk ở Hilleroed, Đan Mạch. Ảnh: AFP/TTXVN 
Những năm gần đây, ngành công nghiệp dược phẩm toàn cầu đang ngày càng sử dụng nhiều hơn các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Nhờ sự phát triển của công nghệ tiên tiến, tiến trình bào chế các loại thuốc mới đã được đẩy nhanh.

Tháng 4/2023, Drugs for Neglected Diseases Initiative - tổ chức phi chính phủ của châu Âu, đã kết hợp với đối tác BenevolentAI - một công ty của Anh chuyên phát triển các phân tử mới nhờ vào công nghệ AI, khởi động dự án dùng trí tuệ nhân tạo để tìm thuốc trị bệnh sốt xuất huyết Dengue.

Các công ty khởi nghiệp tiên phong

Vào đầu năm 2020, Exscientia, một công ty khởi nghiệp của Scotland, đã cùng với viện bào chế Sumitomo Dainippon của Nhật Bản chế ra một phân tử sinh học đầu tiên hoàn toàn bằng AI.

Trong khi đó, công ty công nghệ y tế Genetika+ của Israel, do chuyên gia về khoa học thần kinh Cohen Solal đồng sáng lập vào năm 2018, đã nghiên cứu việc kết hợp các công nghệ mới nhất về tế bào gốc với một ứng dụng AI để giúp xác định thuốc chống trầm cảm thích ứng tốt nhất với bệnh nhân, nhằm tránh các phản ứng phụ và để bảo đảm thuốc có tác dụng hiệu quả nhất có thể.

Genetika+ kỳ vọng nhu cầu về công nghệ của họ sẽ rất lớn. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trên toàn thế giới hiện có hơn 280 triệu người mắc chứng trầm cảm. Các dữ liệu thẩm định cho thấy có đến 2/3 toa thuốc ban đầu kê cho các bệnh nhân trầm cảm là không có tác dụng gì, vì chúng không thích ứng với bệnh nhân.

Công ty khởi nghiệp của Pháp, Iktos, được thành lập vào năm 2016, chuyên sử dụng trí tuệ nhân tạo để đối chiếu các khối dữ liệu y tế với một vận tốc mà không bộ não con người nào có thể đạt được. Theo lời ông Yann Gaston-Mathé, nhà đồng sáng lập và là lãnh đạo điều hành công ty, AI được sử dụng để “khai thác các dữ liệu hiện có, nhằm chế tạo ra những phân tử mới tốt hơn và nhanh hơn”. Ê kíp của ông đã sử dụng một cơ sở dữ liệu của 100 triệu phân tử. Từ cơ sở dữ liệu này, họ đã “huấn luyện” một mô hình biết tự động tạo ra những phân tử mới. Iktos thậm chí còn lập một nền tảng nghiên cứu chế tạo phân tử bằng trí tuệ nhân tạo cho các công ty dược phẩm sử dụng dưới hình thức thuê bao.

Một trong những công ty đầu tiên sử dụng nền tảng mang tên Saas của Iktos là Kissei, hãng dược phẩm lớn của Nhật Bản, được thành lập từ cách đây gần 75 năm. Nhờ nền tảng Saas, Kissei sẽ tiết kiệm được rất nhiều thời gian trong tiến trình khám phá và phát triển các loại thuốc mới.

Công ty Insilico Medicine tại Hong Kong (Trung Quốc) cũng đang sử dụng AI để đẩy nhanh việc phát triển các loại thuốc mới. Ông Alex Zhavoronkov, đồng sáng lập viên và hiện là tổng giám đốc công ty, giải thích: “Nền tảng trí tuệ nhân tạo của chúng tôi có thể xác định các loại thuốc có thể được tái sử dụng, bào chế các thuốc mới cho những mục tiêu phân tử (cible) đã được biết, hay tìm ra mục tiêu phân tử mới và chế ra những phân tử mới”.

Các tập đoàn lớn nhập cuộc

Trong vài năm trở lại đây, những “gã khổng lồ” trong ngành dược phẩm toàn cầu đã đầu tư ngày càng nhiều vào các ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Ví dụ như tập đoàn Mỹ Bristol-Myers Squibb, vào năm 2021, đã ký thỏa thuận hợp tác với Exscientia, với kế hoạch cấp tổng cộng hơn 1 tỷ USD vốn để nghiên cứu và tiến tới sử dụng các dịch vụ của công ty công nghệ này.

Các tập đoàn công nghệ lớn cũng đã nhập cuộc. Microsoft, vào năm 2019, thông báo hợp tác với tập đoàn dược phẩm Novartis của Thụy Sĩ, để đẩy nhanh việc sử dụng AI trong mỗi giai đoạn của tiến trình bào chế một loại thuốc mới. Thỏa thuận giữa hai tập đoàn này có thời hạn là 5 năm.

Tập đoàn dược phẩm Pháp Sanofi cũng đang đẩy mạnh việc sử dụng AI không chỉ trong khâu nghiên cứu, mà cả trong khâu thương mại hóa. Trong bản thông cáo được công bố ngày 13/6, nhân triển lãm VivaTech Paris 2023, Tổng giám đốc của Sanofi, Paul Hudson, cho biết tham vọng của họ là trở thành tập đoàn dược phẩm đầu tiên sử dụng AI ở quy mô lớn, trang bị cho các nhân viên những công cụ và công nghệ giúp họ đưa ra những quyết định tốt nhất.

Theo lời ông Hudson, trí tuệ nhân tạo và khoa học dữ liệu đã trợ giúp rất nhiều cho Sanofi trong các lĩnh vực như phát hiện các thuốc mới, cải thiện hiệu quả của các thử nghiệm lâm sàng, sản xuất và cung ứng thuốc, vaccine.

Trả lời phỏng vấn Đài RFI tại triển lãm VivaTech, ông Emmanuel Frenehard, đặc trách các sản phẩm kỹ thuật số của tập đoàn Sanofi, chia sẻ: “Trí tuệ nhân tạo đã được sử dụng từ lâu. Đúng là ChatGPT đã khiến người ta chú ý thêm đến cái được gọi là trí tuệ nhân tạo tạo sinh, nhưng tập đoàn Sanofi đã sử dụng trí tuệ nhân tạo trong nhiều lĩnh vực. Nhiệm vụ của Sanofi là tìm ra phép màu của khoa học để cải thiện chất lượng sống của con người. Phép màu đó là những phân tử mới, những loại thuốc mới”.

Ông nói thêm: “Chúng tôi sử dụng mô hình ngôn ngữ lớn trong AI tạo sinh để tìm ra những mục tiêu phân tử, chế ra những phân tử mới hiện chưa có. Con số các phân tử chưa được tìm ra nhiều hơn cả số ngôi sao trong vũ trụ. Tiếp đến chúng tôi dùng AI để mô phỏng tác dụng của thuốc trên con người, trước khi tiến hành thử nghiệm thật sự trên cơ thể con người”.

Việc sử dụng AI trong chuỗi cung ứng của Sanofi đã chứng minh khả năng của công nghệ giúp dự đoán được chính xác tới 80% hiệu quả, hỗ trợ các ê kíp thực hiện các biện pháp để bảo đảm tính liên tục của chuỗi cung ứng. Ngay cả trong việc thương mại hóa, trí tuệ nhân tạo được sử dụng để giúp các nhân viên quảng bá thuốc làm việc hiệu quả hơn, giúp các nhân viên y tế chữa trị bệnh nhân tốt hơn.

Tương lai của ngành dược phẩm

Trong việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào nghiên cứu chế tạo thuốc, các tập đoàn dược phẩm như Sanofi đã dựa nhiều vào những công ty khởi nghiệp. Ông Frenehard ví von: “Hãy tưởng tượng là ta tìm ra một phân tử mới. Chúng tôi làm việc với một công ty khởi nghiệp Pháp-Mỹ mang tên Owkin. Đối với bốn loại ung thư, ta có thể thử nghiệm ảo để mô phỏng tác dụng của phân tử đó. Nếu phân tử chưa thật sự có hiệu quả, sự mô phỏng đó giúp chúng tôi nghiên cứu sâu hơn. Đây là một ví dụ cụ thể về việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo”.

Đóng góp của Owkin là cung cấp dữ liệu bệnh nhân (đó là những bệnh nhân được giấu tên), được thu thập từ các bệnh viện và các đối tác. Sự hợp tác giữa công ty công nghệ và hãng dược phẩm đưa ra những mô hình có thể cho kết quả tốt hoặc kết quả xấu, nhưng đó chỉ hoàn toàn là mô phỏng, để bảo đảm cho các thử nghiệm lâm sàng trên cơ thể sống có được thành công tốt nhất.

Như vậy phải chăng tương lai của ngành dược phẩm sẽ dần thay đổi. Trong một tương lai không xa, tại các viện bào chế sẽ không còn các nhân viên mặc áo blouse trắng cúi đầu vào kính hiển vi, để chăm chú nghiên cứu những phân tử mới cho các loại thuốc mới, mà mọi thứ kể từ nay đều sẽ do trí tuệ nhân tạo đảm trách?

Điều này sẽ không xảy ra, bởi thực tế vẫn còn nhiều khó khăn lớn trong việc sử dụng trí tuệ nhân tạo cho việc bào chế thuốc. Thứ nhất là việc tiếp cận các dữ liệu có thể khai thác được. Tiếp đến là phải tìm cho ra các chuyên gia tương lai, vừa giỏi về AI, vừa có kiến thức chuyên môn về dược phẩm học.

Mặt khác, như giải thích của ông Calum Chace, một chuyên gia về trí tuệ nhân tạo, các tập đoàn dược phẩm có quy mô rất lớn và mọi thay đổi quan trọng về cách thức nghiên cứu và phát triển sẽ ảnh hưởng đến rất nhiều người, ở nhiều cấp độ. Vị chuyên gia này nhấn mạnh: “Rất khó mà thuyết phục tất cả cùng chấp nhận một phương pháp làm việc hoàn toàn mới”.

Dù sao thì máy móc sẽ không thể thay thế hoàn toàn con người, nhất là trong một lĩnh vực hệ trọng đối với sức khỏe nhân loại. Như giải thích của Tiến sỹ Heba Sailem, chuyên gia về trí tuệ nhân tạo y sinh học tại Đại học King ở London, tiềm năng của trí tuệ nhân tạo trong ngành công nghiệp dược phẩm là rất lớn. Nhưng ngành này không nên vội vã, mà phải thi hành các biện pháp nghiêm ngặt ,trước khi dựa vào kết quả dự báo do AI đưa ra.

Tin liên quan

Tin cùng chuyên mục