Từ bếp ăn đến tài khoản ngân hàng: Người Việt học cách làm chủ tài chính

Trên nền tảng mạng xã hội, những câu chuyện về "tiết kiệm trong thời kỳ khó khăn"," "áp lực cơm áo gạo tiền," hay "săn sale xuyên màn đêm" chưa bao giờ ngừng hot. Từ góc bếp nhỏ đến những diễn đàn đầu tư lớn, mọi người đều đang chia sẻ về cách họ đang vật lộn với chi phí sinh hoạt tăng cao, tìm kiếm những giải pháp tài chính thông minh hơn.

Theo các chuyên gia, nhiều người Việt có thói quen chi tiêu khá thoải mái khi thu nhập có phần ổn định và giá cả ít biến động. Việc mua sắm theo cảm hứng, ăn ngoài thường xuyên hay ít quan tâm đến việc ghi chép chi tiêu không phải là hiếm. Song ở hiện tại, áp lực từ chi phí sinh hoạt đang ngày càng nặng nề tạo ra sự dịch chuyển rõ rệt trong hành vi tiêu dùng. Người dân đang trở nên cẩn trọng hơn trong mỗi quyết định chi tiêu. Xu hướng "săn sale" không còn là thú vui mà trở thành một chiến lược tiết kiệm. Mua sắm tại các siêu thị lớn, chuỗi cửa hàng tiện lợi, hoặc các sàn thương mại điện tử để tận dụng khuyến mãi thay vì chợ truyền thống trở nên phổ biến.

Chị Lê Thị Thanh Thảo, một bà nội trợ có hai con nhỏ tại Hà Nội, chia sẻ về những thay đổi trong gia đình mình: "Trước đây, tôi hay đi chợ truyền thống, tiện gì mua đó. Giờ thì phải lên danh sách cụ thể, xem tuần này siêu thị nào có khuyến mãi rau củ, thịt cá, rồi canh ngày đi mua tích trữ. Đồ dùng trong nhà, quần áo cho con, tôi cũng thường xuyên 'săn sale' trên các sàn online hoặc mua đồ thanh lý."

Bên cạnh đó, việc nấu ăn tại nhà thay vì ăn ngoài, sử dụng phương tiện công cộng hoặc đi chung xe để tiết kiệm chi phí đi lại cũng là những thay đổi dễ nhận thấy. Ngành dịch vụ ăn uống bình dân, giải trí giá rẻ có thể vẫn duy trì được sức sống, nhưng các phân khúc cao cấp hơn đang chịu ảnh hưởng rõ rệt.

Cùng với thay đổi trong tiêu dùng, việc quản lý tài chính cá nhân cũng trở thành một chủ đề được quan tâm. Nhiều người bắt đầu tìm đến các ứng dụng ghi chép chi tiêu, các khóa học tài chính cá nhân trực tuyến hoặc học hỏi kinh nghiệm từ những người có ảnh hưởng rên mạng xã hội.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu nhận định: Thực tế cho thấy, nhiều người chỉ tập trung vào việc "thắt chặt" chi tiêu hàng ngày mà chưa có kế hoạch rõ ràng cho các mục tiêu tài chính dài hạn như mua nhà, nghỉ hưu, hay quỹ khẩn cấp. Thêm vào đó, họ cũng dễ bị cuốn theo xu hướng như sự bùng nổ của các kênh đầu tư mới. Những thông tin "làm giàu nhanh" trên mạng xã hội đang khiến không ít người dễ dàng bị cuốn theo mà không có sự tìm hiểu kỹ lưỡng, dẫn đến rủi ro. Đó là chưa kể, khi gặp khó khăn, một bộ phận người dân vẫn có xu hướng tìm đến các hình thức vay mượn không chính thống do thiếu hiểu biết về các sản phẩm vay chính thức hoặc không đủ điều kiện tiếp cận ngân hàng.

Ông Lê Anh Tú, một chuyên gia tư vấn tài chính cá nhân với hơn 10 năm kinh nghiệm, cho biết, nhiều người trẻ ngày nay rất quan tâm đến tài chính cá nhân, nhưng chủ yếu là tìm cách 'kiếm tiền nhanh' hoặc 'tiết kiệm cực đoan' mà thiếu đi nền tảng kiến thức vững chắc. Họ có thể dùng app ghi chép chi tiêu rất tốt, nhưng lại không biết cách lập ngân sách hiệu quả, đa dạng hóa nguồn thu, hay lên kế hoạch bảo vệ tài chính trước rủi ro. Chính điều này khiến họ dễ rơi vào bẫy tín dụng hoặc các kênh đầu tư không an toàn khi thị trường biến động". 

Đất nước bước sang kỷ nguyên mới, với những biến động không ngừng, đòi hỏi mỗi cá nhân phải chuyển mình từ trạng thái "bị động" đối phó sang "chủ động" tự kiến tạo tương lai tài chính. Đây không còn là lựa chọn mà là yêu cầu cấp thiết.

Theo chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu, đầu tiên là việc thay đổi tư duy về tiền bạc, coi tiền bạc không chỉ là phương tiện trao đổi mà là công cụ để đạt được mục tiêu cuộc sống. Thoát khỏi tư duy "tiêu hết lương" hoặc "chỉ lo ngày mai". Kế đến là học hỏi kiến thức tài chính nền tảng để có những kiến thức cơ bản về lập ngân sách, tiết kiệm, đầu tư, bảo hiểm, quản lý nợ và hiểu về các sản phẩm tài chính là "vũ khí" để bảo vệ bản thân và gia tăng tài sản.

Theo đó, đặt ra các mục tiêu ngắn hạn như quỹ khẩn cấp, trả nợ; hay quỹ trung hạn dành cho việc mua sắm lớn, đi du lịch... và khoản dài hạn để mua nhà, nghỉ hưu, giáo dục con cái. Quan trọng nhất là việc  đa dạng hóa nguồn thu nhập. Bởi, không nên chỉ dựa vào một nguồn lương duy nhất, cần tìm kiếm các nguồn thu nhập thụ động, làm thêm, hoặc đầu tư để tạo "nhiều dòng tiền" chảy vào.

Anh Nguyễn Minh Đức, Chủ chuỗi Cửa hàng Dịch vụ ăn uống Bếp Tùng cho biết: "Tôi bắt đầu học về cách lập ngân sách, cắt giảm chi tiêu không cần thiết và tìm cách kiếm thêm thu nhập từ việc viết lách tự do. Dù vẫn còn nhiều thử thách, nhưng việc có kế hoạch rõ ràng và chủ động học hỏi giúp tôi cảm thấy an tâm và kiểm soát được tài chính của mình hơn rất nhiều".

Trong bối cảnh hiện nay và để khuyến khích, hỗ trợ người dân nâng cao năng lực quản lý tài chính, vai trò đồng hành của Nhà nước, các bộ, ngành, các cấp quản lý cùng doanh nghiệp là không thể thiếu. Qua đó có thể tích hợp giáo dục tài chính vào các chương trình học từ cấp phổ thông đến đại học với những chuyên đề về quản lý tài chính cá nhân, đầu tư, quản lý rủi ro... Song song đó, chú trọng việc phát triển hệ sinh thái tài chính an toàn với khung pháp lý cho các sản phẩm tài chính, giám sát chặt chẽ các dịch vụ cho vay, đầu tư để bảo vệ người tiêu dùng khỏi rủi ro và tình trạng bị lừa đảo; cũng như tạo điều kiện cho các ứng dụng quản lý tài chính (finstech) giúp người dân dễ dàng theo dõi chi tiêu và thực hiện giao dịch an toàn.

Theo đại diện Ngân hàng số Cake by VPBank, nhu cầu về kiến thức tài chính của người dân là rất lớn. Bên cạnh việc phát triển các sản phẩm đa dạng, ngân hàng cũng đẩy mạnh các hoạt động đào tạo, chia sẻ kiến thức miễn phí qua kênh online, offline để giúp khách hàng hiểu rõ hơn về cách quản lý tiền bạc, làm chủ tương lai tài chính. Mục tiêu là giúp người dân không chỉ gửi tiền, mà còn biết cách làm cho tiền 'sinh sôi' một cách an toàn và hiệu quả.

Kỷ nguyên mới mang đến nhiều biến động, tạo ra sức ép không nhỏ lên túi tiền và tinh thần của mỗi người Việt. Tuy nhiên, chính trong những thách thức này cũng là cơ hội để mỗi người thay đổi tư duy, nâng cao năng lực tài chính và làm chủ cuộc sống cá nhân, gia đình và xã hội. Việc chuyển đổi từ trạng thái "sống theo dòng chảy" sang "lập kế hoạch và hành động" là chìa khóa để mỗi người vững vàng hơn trước mọi biến động kinh tế.