Từ cánh đồng đến nền tảng số: Hành trình tạo giá trị cho nông sản Việt

Nhiều nông dân ứng dụng quy trình, mô hình sản xuất ứng dụng công nghệ cao mạng lại hiệu quả thiết thực tạo ra hiệu ứng lan tỏa từ chuỗi nông sản số hóa.

Đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ

Sau hai năm sử dụng giống cúc mâm xôi nuôi cấy mô của Trung tâm Giống và Hoa kiểng tỉnh Vĩnh Long, ông Trịnh Minh Thống, xã Vĩnh Thành, tỉnh Vĩnh Long đã làm chủ qui trình chăm sóc sản xuất loại giống này. Ông Thống chia sẻ, bước đầu để thay đổi từ cách sản xuất truyền thống sang ứng dụng công nghệ hiện đại khiến cho nông dân e ngại thay đổi. Tuy nhiên sau thời gian chuyển đổi, sản phẩm hoa cúc mâm xôi của gia đình luôn đạt hiệu quả cao từ 95-98%. Ông Thống phân tích, nếu như trước đây để bước vào mùa vụ hoa tết nông dân phải có thời gian chuẩn bị sản xuất nhân nuôi ươm cây giống (bàng cách giâm cành) mất thời gian từ 2-3 tháng, tuy nhiên cây giống tỷ lệ đạt khoảng 60%. Bên cạnh đó, thời gian chăm sóc đến khi xuất bán, tỉ lệ hoa đạt chất lượng bị hụt cao do phần lớn nhiễm sâu bệnh từ cây giống thế hệ trước chuyển sang.

Hiện nay, khâu sản xuất giống ông Thống không phải lo lắng vì có Trung tâm Giống và Hoa kiểng cung cấp từ phương pháp nuôi cấy mô. Giống cấy mô này có ưu điểm là kháng bệnh, không bị cháy lá chân, các cây giống phát triển đồng nhất nên dễ chăm sóc, cây tốt khỏe nên hoa rất đẹp so với cách làm truyền thống trước đây là sử dụng giống giâm, chiết cành từ cây hoa cúc đã nở. Vụ hoa tết năm 2026 ông Thống tiếp tục đặt giống hoa cúc nuôi cấy mô với hơn 3.000 sản phẩm để sản xuất cung ứng cho thị trường. Theo ông Thống, nông dân sủ dụng cây giống được sản xuất theo hướng công nghệ cao sẽ đảm bảo trước tiên về chất lượng, giảm giá thành trong sản xuất, từ đó mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn cho người dân.

Theo ông Nguyễn Văn Bảy, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Bưởi da xanh Giồng Trôm, xã Châu Hòa, tỉnh Vĩnh Long. Năm 2023 HTX Bưởi da xanh Giồng Trôm được đầu tư hệ thống quản lý sâu rầy và hệ thống quan trắc kiểm soát hạn mặn tự động với kinh phí hơn 500 triệu đồng mang lại hiệu quả rất cao. Hệ thống thông minh được kết nối qua điện thoại các số liệu từ sâu hại, độ mặn giúp cho bà con xã viên rất nhiều.

Ông Bảy cho biết, trước đây sâu đục quả bưởi gây thiệt hại rất lớn cho người dân do không biết mật độ sâu trong vườn bao nhiêu để có biện pháp phòng trừ thích hợp. Bây giờ tất cả số liệu đều có máy thông minh đếm chính xác nên khi có số lượng sâu, rầy gây hại bất thường là mình biết từ sớm để bao quả, sử dụng thuốc sinh học phun xịt nên giảm hơn 90% thiệt hại so với trước.

Bên cạnh sử dụng cho vườn bưởi các loại cây trồng khác trong khu vực như vườn dừa, cây ăn quả, cũng được dựa đoán chính xác về số lượng sâu rầu để có biện pháp phòng tránh từ sớm, giảm được nhiều chi phí trong canh tác. Các số liệu số liệu mật độ sâu rầy sau đó được chia sẻ lên nhóm Zalo của 63 thành viên trong HTX biết thông tin để có giải pháp xử lý thích hợp. Ông Bảy chia sẻ, nhờ ứng dụng khoa học công nghệ trong dự đoán sâu bệnh cho vườn cây, bà con nông dân có sự chủ động trong sản xuất, nhờ đó giá thành sản xuất giảm, sản phẩm đáp ứng nhu cầu thị trường tăng lợi nhuận cho người dân.

Nhờ ứng dụng đầu tư nuôi tôm theo hướng công nghệ cao. Các công đoạn đều có máy móc, trang thiết bị thông minh hỗ trợ nên giảm chi phí sản xuất, hạn chế đến mức thấp nhất rủi ro so với trước đây. Cho nên nhiều hộ dân nuôi tôm theo hướng công nghệ cao tại khu vực ven biển tỉnh Vĩnh Long đạt hiệu quả tích cực. Ông Lê Văn Sấm (Ba Sấm), xã Thạnh Hải, tỉnh Vĩnh Long chia sẻ, nếu như không có sự thay đổi công nghệ nuôi tôm ông Ba Sấm đã phải phá sản. Từ năm 2015 sau nhiều năm nuôi tôm theo cách truyền thống bị thua lỗ ông Ba Sấm đã đi học hỏi nhiều nơi và ứng dụng, xây dựng mô hình trang trại nuôi tôm công nghệ cao với diện tích 7 ha.

Đến nay, quy mô trang trại nuôi tôm thẻ chân trắng của ông nâng lên 50 ha chia làm 8 khu nuôi ứng dụng cộng nghệ cao như: nhà lưới, máy tạo oxy, phủ bạt đáy ao, cho ăn tự động…  Hiện tại, trang trại đang phối hợp với một doanh nghiệp chế biến tôm xây dựng vùng nuôi đạt tiêu chuẩn ASC (tiêu chuẩn quốc tế nghiêm ngặt nhất áp dụng cho nuôi trồng thủy sản, là bộ tiêu chuẩn dựa trên 4 nền tảng chính là môi trường, xã hội, an sinh động vật và an toàn thực phẩm) bán với giá cao hơn thị trường 5.000 đồng/kg. Trung bình mỗi năm mô hình nuôi tôm công nghệ cao của ông ba Sấm thu về lợi nhuận hơn 30 tỷ đồng.

Làm chủ công nghệ sản xuất

Theo Trung tâm Giống và Hoa kiểng tỉnh Vĩnh Long, từ năm 2022, Trung tâm Giống và Hoa kiểng đã ứng dụng phần mềm để quản lý sản phẩm nuôi cấy mô trong phòng nuôi cấy tế bào thực vật bằng mã QR đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc sản phẩm và chuyển đổi số ngành nông nghiệp. Đến nay, Trung tâm Giống và Hoa kiểng tỉnh Vĩnh Long đã làm chủ được công nghệ sản xuất nuôi cấy mô và lưu trữ nguồn mẫu 4 nhóm cây gồm: kiểng hoa, kiểng lá, dược liệu, cây ăn trái ngắn ngày và sản xuất đặt hàng nuôi cấy mô thực vật theo yêu cầu của người dân. Mỗi năm, Trung tâm cung ứng thị trường 30-40 nghìn sản phẩm để người dân sản xuất.

Theo ông Bùi Trường Thọ, Phó Giám đốc Trung tâm Giống và Hoa kiểng tỉnh Vĩnh Long. Nhờ ứng dụng công nghệ nuôi cấy mô, trung tâm đã giảm thiểu tối đa sự phụ thuộc vào mùa vụ và điều kiện tự nhiên, giúp chủ động trong kế hoạch sản xuất giống quanh năm. Ngoài ra, cây giống nuôi cấy mô có tỷ lệ sống cao, phát triển nhanh, giúp rút ngắn thời gian sinh trưởng, từ đó giảm chi phí đầu vào cho nông dân và tăng năng suất trên mỗi đơn vị diện tích. Trung tâm đang tăng cường nghiên cứu - ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới vào sản xuất kinh doanh nhằm tăng năng suất, chất lượng nông sản, tăng độ đồng đều. Từ đó, tạo ra những sản phẩm đủ sức cạnh tranh để xây dựng, quảng bá các nhãn hiệu mới và phát triển thương hiệu nông sản chủ lực.

Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long Lâm Văn Tân cho hay, việc ứng dụng khoa học – công nghệ trong nông nghiệp giúp nông dân giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất, chất lượng và trở thành "đòn bẩy" giúp nông nghiệp tỉnh Vĩnh Long phát triển bền vững. Từ những mô hình sản xuất cây, con giống đến quy trình sản xuất ứng dụng công nghệ cao ngày càng khẳng định hiệu quả, góp phần xây dựng thương hiệu nông sản cả tỉnh.

Cùng với đó, tỉnh Vĩnh Long đã thành lập Trung tâm Kỹ thuật và Chuyển đổi số, có chức năng thực hiện chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin, cơ sở dữ liệu trong các lĩnh vực thuộc ngành nông nghiệp và môi trường; cung cấp dịch vụ sự nghiệp công trong các lĩnh vực thuộc ngành nông nghiệp và môi trường. Trung tâm Kỹ thuật và Chuyển đổi số của tỉnh Vĩnh Long ra đời có thể xem là một "bước ngoặt" trong quá trình hiện đại hóa nông nghiệp địa phương; trong đó tập trung, ứng dụng công nghệ số (AI, IoT, Big Data, blockchain) vào sản xuất, chế biến, quản lý và tiêu thụ nông sản; hình thành hệ thống cơ sở dữ liệu nông nghiệp tập trung, giúp nông dân, HTX, doanh nghiệp truy cập và ra quyết định chính xác; Ứng dụng công nghệ thông minh trong canh tác (nông nghiệp chính xác, tưới tiêu thông minh, quản lý dinh dưỡng và dịch bệnh qua cảm biến, drone); giúp giảm chi phí đầu vào, nâng cao năng suất và chất lượng nông sản….

Giám đốc Lâm Văn Tân cho biết, hiện ngành Nông nghiệp và Môi trường triển khai nhiều nhóm giải pháp để thay đổi tư duy của nông dân là "chìa khóa" để công nghệ thông minh thật sự đi vào đời sống sản xuất. Trong đó chú trọng các giải pháp như: Đào tạo kỹ năng số, hướng dẫn nông dân sử dụng điện thoại, máy móc, thiết bị thông minh, ứng dụng quản lý mùa vụ, nhật ký điện tử; tổ chức các lớp dạy về thương mại điện tử, cách bán hàng qua sàn nông sản, Zalo, Facebook, TikTok; khuyến khích thanh niên nông thôn trở thành "hạt nhân số" hỗ trợ cộng đồng. Bên cạnh đó, thí điểm các cánh đồng thông minh, trang trại, gia trại số, chuỗi nông sản số hóa, giúp nông dân "thấy tận mắt - làm theo". Hình thành các nhóm hoặc câu lạc bộ chuyển đổi số nông nghiệp ở cấp xã là nơi bà con được hỗ trợ, tư vấn, thử nghiệm công nghệ mới.