Vì sao châu Âu “lỡ nhịp” khi thị trường IPO toàn cầu sôi động?

Khi Klarna của Thụy Điển, một trong những công ty công nghệ tài chính (fintech) giá trị nhất châu Âu lựa chọn địa điểm cho đợt mở bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) bom tấn của mình, họ đã bỏ qua các sàn giao dịch ở châu Âu và hướng thẳng đến New York, Mỹ.

Động thái của Klarna là một biểu tượng cho sự phân hóa rõ rệt trên thị trường niêm yết, nơi Mỹ và châu Á đang bùng nổ đang bỏ lại một châu Âu bị phân mảnh phía sau.

Theo dữ liệu từ trang theo dõi thông tin thị trường FactSet, tính từ đầu năm đến nay, các đợt IPO ở Bắc Mỹ đã huy động được 17,7 tỷ USD qua 153 thương vụ. Ngược lại, châu Âu chỉ huy động được 5,5 tỷ USD từ 57 đợt niêm yết.

Sự phân hóa này cũng là một hiện tượng toàn cầu. Ông Tommy Rueger, đồng Giám đốc toàn cầu bộ phận Thị trường vốn cổ phần (ECM) tại ngân hàng UBS cho biết, châu Á đã hoạt động cực kỳ tích cực trong năm nay và là động lực tăng trưởng thực sự. Theo ông, dù châu Âu có những điểm sáng và hoạt động dự kiến sẽ tăng tốc trong phần còn lại của năm nay lẫn năm 2026, khu vực Bắc Mỹ và châu Á - Thái Bình Dương vẫn đang dẫn đầu.

Quan điểm này cũng được ông Kevin Foley, Giám đốc toàn cầu bộ phận Thị trường vốn tại JP Morgan, đồng tình. Ông đã đưa ra dự báo về một danh sách gồm hơn 30 thương vụ tiềm năng tại Mỹ trước cuối năm, trong khi mô tả thị trường châu Âu là "trầm lắng".

Tình hình của thị trường IPO châu Âu từ lâu đã là mối lo ngại với nhà đầu tư. Một trong những nguyên nhân chính gây thất vọng là quy trình niêm yết kéo dài và khó lường. Ông Jonathan Murray, đồng Giám đốc ECM khu vực châu Âu, Trung Đông và châu Phi (EMEA) tại ngân hàng đầu tư Mizuho giải thích rằng quy trình IPO tại đây khá dài, có thể mất từ 3-12 tháng. Trong suốt quá trình đó, thương vụ có thể "trật bánh" vì những biến động của thị trường hoặc thậm chí là sự sụt giảm đột ngột của cổ phiếu một công ty cùng ngành.

Ví dụ, trong năm nay, chỉ số MSCI France theo dõi chứng khoán Pháp chỉ tăng khoảng 4,5%. Các chỉ số quan trọng khác của châu Âu chỉ mới phục hồi gần đây sau khi sụt giảm mạnh vào mùa Xuân. Nhà chiến lược Emmanuel Cau của ngân hàng Barclays chỉ ra rằng trong khi chứng khoán Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản liên tục lập đỉnh mới, chứng khoán châu Âu lại "giậm chân tại chỗ" giữa bối cảnh thiếu vắng sự hỗ trợ từ làn sóng trí tuệ nhân tạo (AI) và những lo ngại về địa chính trị.

Đối với các quỹ đầu tư tư nhân vốn hậu thuẫn cho phần lớn các công ty châu Âu lên sàn, sự chắc chắn của một thương vụ mua bán-sáp nhập (M&A) thường hấp dẫn hơn nhiều so với việc mạo hiểm với một đợt IPO có thể thất bại vào phút chót.

Tuy nhiên, một số chuyên gia lại cho rằng nguyên nhân sâu xa nằm ở sự thiếu hụt các công ty phù hợp, sẵn sàng tham gia thị trường đại chúng. Ông Luca Erpici, đồng Giám đốc ECM khu vực EMEA tại ngân hàng đầu tư Jefferies cho rằng thị trường hiện đang áp dụng một "bộ lọc chất lượng" khắt khe hơn so với thời kỳ sôi động năm 2021. Vấn đề không phải là thành kiến với các quỹ PE, mà là nhiều công ty trong danh mục của họ không phù hợp với thị trường đại chúng vốn đòi hỏi sự ổn định về lợi nhuận theo từng quý.

Minh chứng cho điều này là thành công của EQT, một trong những quỹ PE lớn nhất châu Âu, khi đã lội ngược dòng với việc niêm yết thành công công ty chăm sóc da Galderma vào năm 2024. Cổ phiếu công ty đã tăng hơn 125% kể từ khi IPO, cho thấy các tài sản chất lượng cao vẫn có thể tỏa sáng.

Bên cạnh đó, thị trường IPO châu Âu lại chịu thiệt thòi vì sự phân mảnh về quy định. Dù Mỹ có nhiều sàn giao dịch, tất cả đều hoạt động dưới một khung pháp lý thống nhất của SEC. Ngược lại, những quy định khác nhau tại mỗi quốc gia châu Âu đang khiến việc IPO tại đây đầy rẫy phức tạp và khó khăn.

Nhìn về phía trước, các công ty và dòng vốn vẫn đang chảy về Mỹ. Bà Andrejka Bernatova, người gần đây đã đưa công ty tài sản kỹ thuật số The Ether Machine lên sàn trong một thương vụ trị giá 2,5 tỷ USD, khẳng định rằng sự thống trị của thị trường Mỹ đến từ độ sâu và tính thanh khoản. Bà nhấn mạnh rằng thanh khoản là yếu tố then chốt: Nếu không có thanh khoản giao dịch, việc trở thành công ty đại chúng cũng không còn nhiều giá trị.

Trong bối cảnh đó, giới chuyên gia cho rằng các ngành thâm dụng vốn của tương lai như AI và chuyển đổi năng lượng không có lựa chọn nào khác ngoài việc tìm đến thị trường Mỹ để huy động hàng chục, hàng trăm tỷ USD cần thiết cho giai đoạn phát triển tiếp theo.