Xe điện sẽ bước tiếp thế nào?

Vào đầu những năm 1990, “cơn sốt” máy làm bánh mỳ điện càn quét căn bếp của các hộ gia đình Mỹ, giúp doanh số bán máy làm bánh mỳ đạt tới 4 triệu chiếc. Tuy nhiên, mốt này đã nhanh chóng qua đi khi “những thợ làm bánh nghiệp dư” này phát hiện ra rằng việc nhồi một lượng và tỷ lệ bột mỳ, trứng, bơ, men và muối chính xác trong chiếc máy làm bánh mỳ sẽ mất thời gian và tốn kém hơn nhiều so với việc đi đến tiệm bánh ở góc đường. Vậy liệu những chiếc xe điện (EV) cắm sạc có phải là chiếc máy làm bánh mỳ ngày nay hay không?

* Trở ngại không nhỏ

Không thể phủ nhận tài năng kinh doanh xuất sắc của nhà sáng lập Tesla Elon Musk, cùng với sự hỗ trợ hàng tỷ USD trợ cấp của chính phủ dành cho xe điện. Song dường như người tiêu dùng vẫn thích lái xe đến trạm xăng để đổ xăng trong 5 phút thay vì trang bị thêm cho gara của mình hay phải mệt mỏi tìm kiếm trạm sạc trong bãi đậu xe ở trung tâm thương mại.

Công ty phân tích dữ liệu, phần mềm và trí tuệ người tiêu dùng của Mỹ J.D. Power báo cáo rằng 21% trạm sạc công cộng không hoạt động trong mọi trường hợp. Và khi người tiêu dùng bắt đầu tránh xe điện, sự lựa chọn của họ sẽ không chỉ ảnh hưởng đến ngành công nghiệp ô tô mà còn ảnh hưởng đến ngân sách nhà nước, giá hàng hóa hay thậm chí là mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc.

Một minh chứng rõ ràng nhất là Công ty cho thuê ô tô của Mỹ Hertz đã có một sự thay đổi 180 độ khi hồi tháng 1/2024 bắt đầu bán phá giá 1/3 đội xe để thu về khoản phí 245 triệu USD. Năm 2021, Hertz đã mua 100.000 chiếc xe của Tesla nhằm phô trương thanh thế.

Cam kết của 175.000 chiếc xe điện từ GM của Hertz có khả năng cũng sẽ tan thành mây khói. Ngoài nhóm cộng đồng giàu có và thời thượng, nhiều người tiêu dùng đang bỏ qua xe điện cắm sạc và thay vào đó là xe lai (hybrid) và động cơ chạy bằng xăng.

Trong quý IV/2023, doanh số bán xe điện chỉ tăng 1,3%. Theo trang tin đánh giá ô tô Edmunds, xe điện có xu hướng nằm ở các đại lý lâu hơn khoảng ba tuần so với xe chạy bằng xăng. Các khách hàng đang né tránh xe điện bất chấp cuộc chiến giá cả đang diễn ra, trong đó có các hãng xe lớn như Ford, Tesla và GM đã bắt đầu giảm giá xe điện trung bình 20%, điều này khiến Ford lỗ 36.000 USD trên mỗi chiếc xe bán ra.

Đồng thời, chính quyền các bang ở Mỹ đã "bơm" những khoản trợ cấp khổng lồ cho xe điện, ngay cả khi ngân sách đang cạn kiệt. Bang California vẫn rót 7.000 USD vào mỗi chiếc xe điện mới (ngoài khoản tín dụng liên bang tối đa 7.500 USD), mặc dù báo cáo mức thâm hụt ngân sách kỷ lục 68 tỷ USD. Bang New Jersey gửi những tấm séc trị giá 4.000 USD cho những người mua xe điện, dù cho nguồn thu giảm. Không rõ các bang này có thể rót tiền trợ cấp cho xe điện trong bao lâu?

Những người nghi ngờ về xe điện như Toyota, thay vào đó lại đặt cược vào xe hybrid, giờ đây có vẻ như biết được kết quả. Trong năm qua, giá cổ phiếu của Toyota đã cao hơn cổ phiếu của GM tới 40%. Sau khi vấp phải sự chỉ trích từ những người đam mê và các nhà phân tích Phố Wall, Chủ tịch Toyota Akio Toyoda hồi tháng 10/2023 đã tuyên bố rằng mọi người “cuối cùng đã nhìn thấy thực tế”.

Bên cạnh đó, xe điện cũng phải đối mặt với những trở ngại ngoài dự tính đó là lưới điện bị lỗi. Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA) báo cáo rằng từ năm 2013 đến năm 2021, thời gian mất điện trung bình đã tăng gấp đôi, từ 3,5 giờ lên hơn 7 giờ, trong khi tần suất mất điện tăng gần 20%.

Không có gì ngạc nhiên khi mọi người không muốn “trói buộc” những chiếc xe trên những chiếc ổ điện cắm trên tường, đặc biệt là khi có hoài nghi về độ tin cậy của các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng Mặt Trời và gió, những nguồn năng lượng này sẽ luôn dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết như mây và không khí tù đọng.

Tất nhiên, Mỹ cũng không đơn độc. Nhà sản xuất ô tô BYD (Build Your Dreams) của Trung Quốc gần đây đã gây chú ý khi bán được 3 triệu xe điện trong năm 2023, so với 1,8 triệu xe của Tesla. Tuy nhiên, nền kinh tế Trung Quốc đang bị tổn thương trước doanh số bán hàng yếu hơn của Mỹ. Chính phủ Trung Quốc và khu vực tư nhân đã đặt cược lớn vào sản xuất pin và vào các quốc gia như Zimbabwe, CHDC Congo, Cuba và Nga, những quốc gia khai thác lithium, cobalt, cadmium và các khoáng sản quan trọng khác.

Mốt máy làm bánh mỳ những năm 1990 không bao giờ được hưởng lợi từ các khoản trợ cấp công, sự ủy thác của chính phủ hoặc chiết khấu mạnh mẽ để giành thị phần. Nếu có thì có lẽ nó còn kéo dài thêm vài năm nữa. Xe điện đã được giới chức Mỹ và các chuyên gia công nghệ tích cực quảng bá, nhưng công chúng vẫn thận trọng.

*Tham vọng thành “Tesla thứ 2” lung lay

Từng khiến cả thế giới chạy theo mình làm xe điện, giờ đây bản thân tỷ phú Musk khốn đốn, còn hàng loạt công ty học theo cũng không khá hơn.

Theo tờ The Economist, Tesla đã gặp rất nhiều khó khăn trong những tháng gần đây. Hồi tháng 1/2024, nhà sản xuất xe điện hàng đầu thế giới này đã cảnh báo rằng tốc độ tăng trưởng sẽ "thấp hơn đáng kể" trong năm nay do sự nhiệt tình của khách hàng đối với xe điện mất dần.

Cùng tháng đó, Tesla đã phải tạm dừng hầu hết hoạt động sản xuất tại nhà máy khổng lồ gần Berlin do nguồn cung bị gián đoạn vì căng thẳng ở Biển Đỏ. Thị phần của hãng tại Trung Quốc, thị trường xe điện lớn nhất thế giới, đang giảm do phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt với các hãng xe địa phương, đặc biệt là từ BYD. Thậm chí, cuối năm 2023, BYD đã nhanh chóng vượt Tesla để trở thành nhà sản xuất xe điện lớn nhất thế giới.

Vào đầu tháng 4/2024, tin xấu lại ập tới khi Tesla báo cáo đã bàn giao ít hơn 390.000 xe trong quý I/2024. Con số này đã giảm 8,5% so với một năm trước và thấp hơn đáng kể so với những gì các nhà phân tích Phố Wall mong đợi. Giá trị thị trường của Tesla đã giảm 1/3 trong năm nay, xuống dưới 550 tỷ USD. Con số này vẫn cao hơn bất kỳ nhà sản xuất ô tô nào khác nhưng khác xa so với mức 1.200 tỷ USD mà hãng này có được vào năm 2021. Ông chủ của hãng, tỷ phú Musk, hiện chỉ là người giàu thứ ba thế giới.

Hàng loạt công ty từng nổi lên với tham vọng trở thành “Tesla thứ 2” cũng có khoảng thời gian không mấy suôn sẻ. Ba năm trước, khi tỷ phú Musk chứng tỏ rằng sản xuất xe điện có thể là một ngành kinh doanh nghìn tỷ USD, các nhà đầu tư đã tranh nhau ủng hộ những công ty mới hứa hẹn sẽ là "Tesla tiếp theo".

Hai công ty khởi nghiệp của Mỹ phát hành cổ phiếu ra công chúng lần đầu (IPO) vào đầu năm đó từng tăng tốc nhanh chóng. Vốn hóa thị trường của Lucid Motors, được thành lập năm 2007, đã vượt 90 tỷ USD. Rivian, được tạo ra hai năm sau đó, đạt giá trị khoảng 150 tỷ USD. Cả hai công ty này đều có giá trị cao hơn Ford, hãng ô tô gần 120 năm tuổi và bán được 4 triệu xe vào năm 2021, so với con số chỉ 125 chiếc của Lucid và 920 chiếc của Rivian.

Các đối thủ Trung Quốc như Li Auto (thành lập năm 2015), Nio và Xpeng (cả hai đều năm 2014) cũng được định giá rất cao. Vào cuối năm 2021, giá trị thị trường hợp nhất của 5 công ty xe điện tham vọng sẽ trở thành Tesla tiếp theo đã đạt mức đáng kinh ngạc 400 tỷ USD.

Đến nay, tổng giá trị vốn hóa của 5 công ty này chỉ còn 69 tỷ USD và đang tiếp tục giảm. Một công ty Mỹ 8 năm tuổi Fisker và công ty Trung Quốc 5 tuổi HiPhi thậm chí đã tạm dừng sản xuất. Vào ngày 25/3, giá cổ phiếu sụt giảm khiến giao dịch cổ phiếu của Fisker bị đình chỉ và công ty có thể sớm bị hủy niêm yết.

Trong khi đó, HiPhi đang tìm cách bán lại cho một nhà sản xuất ô tô lớn của Trung Quốc. Công ty Faraday Future chỉ bán được 11 chiếc xe điện hạng sang trong năm 2023, đang đứng trên bờ vực phá sản. Lordstown, một công ty khởi nghiệp của Mỹ được thành lập vào năm 2018 để sản xuất xe bán tải và SUV chạy điện đã phá sản vào năm 2023.

Ngay cả những công ty mạnh mẽ hơn một chút cũng đang gặp khó khăn. Lucid đã bán được 6.000 chiếc xe và hiện cũng có giá trị chỉ bằng 1/15 so với lúc IPO. Li Auto, Leapmotor, Nio và Xpeng, những công ty đã phân phối hơn 800.000 ô tô vào năm  2023, cũng chứng kiến giá cổ phiếu sụt giảm. Chỉ có Li thu được lợi nhuận, chủ yếu là do công ty này không sản xuất gì ngoài xe hybrid. Việc trụ lại chứ chưa nói đến phát triển trong một thế giới xe điện như hiện tại đang tỏ ra rất khó khăn.

Sau khi bỏ ra hàng tỷ USD trong nhiều năm tính đến năm 2021 chỉ để chứng kiến hàng tỷ USD bị đốt vô ích, các nhà đầu tư bắt đầu tỏ ra nghi ngờ trước những lần thất hứa, những mẫu xe mới đáng thất vọng và triển vọng lợi nhuận ngày càng giảm sút.

Nếu Tesla hay bất kỳ công ty nào trụ lại sau cuộc khủng hoảng xe điện hiện tại, chắc hẳn họ sẽ suy tính lại.