10 năm nước mắm Phú Quốc mang “hộ chiếu” chỉ dẫn địa lý

Chiều 28/6, tại đảo Phú Quốc (Kiên Giang), thành phố Phú Quốc, Hội nước mắm Phú Quốc, các sở, ngành liên quan phối hợp tổ chức Hội thảo tổng kết 10 năm quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý “Phú Quốc” cho sản phẩm nước mắm (2014 - 2024). Đại diện các bộ, ngành chức năng Trung ương, sở, ngành tỉnh liên quan, chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp sản xuất nước mắm trong và ngoài tỉnh tham dự.

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp sản xuất nước mắm trình bày tham luận về thực trạng quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý Phú Quốc cho sản phẩm nước mắm thời gian qua; một số quy định về bảo hộ và quản lý chỉ dẫn địa lý tại Việt Nam; thuận lợi, khó khăn trong quản lý và thực hiện chỉ dẫn địa lý Phú Quốc; niềm tin của người tiêu dùng đối với nước mắm truyền thống có chỉ dẫn địa lý Phú Quốc; thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển “Nước mắm Phú Quốc truyền thống trăm năm”; bảo tồn, phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Nghề làm nước mắm Phú Quốc”; phát triển du lịch gắn với làng nghề truyền thống nước mắm Phú Quốc…

Với lịch sử 200 năm, nước mắm Phú Quốc đã trở thành sản phẩm nổi tiếng, niềm tự hào của người dân Phú Quốc và người dân Việt Nam trên khắp thế giới. Nước mắm Phú Quốc đã được Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp văn bằng quốc gia bảo hộ chỉ dẫn địa lý vào năm 2001. Tiếp đó, ngày 8/10/2012, nước mắm Phú Quốc được Ủy ban Châu Âu (EU) cấp văn bằng bảo hộ tên gọi xuất xứ địa lý, là sản phẩm đầu tiên của Việt Nam được bảo hộ trên thị trường của các nước thuộc liên minh Châu Âu. Năm 2014, UBND tỉnh Kiên Giang ban hành Quyết định số 1401/QĐ-UBND quy định quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý Phú Quốc cho sản phẩm nước mắm, giao Sở Khoa học và Công nghệ quản lý nhà nước về chỉ dẫn địa lý Phú Quốc.

Nước mắm mang chỉ dẫn địa lý Phú Quốc với vùng đánh bắt cá nguyên liệu dùng để chế biến nước mắm Phú Quốc là vùng biển Kiên Giang, Cà Mau thuộc Vịnh Thái Lan. Quá trình ủ chượp, rút kéo, pha đấu và đóng chai nước mắm phải được thực hiện trong phạm vi địa lý của thành phố Phú Quốc (Kiên Giang); nguyên liệu chế biến nước mắm Phú Quốc là giống cá cơm, bao gồm các loại: Cá cơm than, đỏ, sọc tiêu… với tỉ lệ cá cơm trong nguyên liệu chế biến tối thiểu là 85%.

Qua 10 năm, việc quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý “Phú Quốc” đã đạt nhiều kết quả tích cực như quy trình kiểm soát chất lượng ngày càng chặt chẽ; số lượng cơ sở sản xuất tham gia hệ thống ngày một tăng. Năm 2014, Phú Quốc có 9 doanh nghiệp có sản phẩm chỉ dẫn địa lý, số lượng 318.679 lít, với 4 loại sản phẩm đóng gói, đến năm 2024 có 21 doanh nghiệp có sản phẩm chỉ dẫn địa lý, số lượng 759.636 lít, với 12 loại sản phẩm đóng gói. Cùng với đó, việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ được chú trọng; nhận diện thương hiệu và uy tín của nước mắm Phú Quốc ngày càng lan tỏa, góp phần khẳng định vị thế trên thị trường trong nước và quốc tế. Đến nay, Phú Quốc có nhiều doanh nghiệp xuất khẩu nước mắm sang Pháp, Anh, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc… Sản lượng nước mắm trên địa bàn thành phố Phú Quốc khoảng 25 - 30 triệu lít/năm.

Tuy nhiên, nước mắm Phú Quốc đang đối mặt với nhiều thách thức lớn như giả mạo thương hiệu, lạm dụng chỉ dẫn địa lý; áp lực cạnh tranh trên thị trường toàn cầu; yêu cầu ngày càng cao về truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn chất lượng…

Ông Đặng Thành Tài, Chủ tịch Hội Nước mắm Phú Quốc cho biết, nước mắm Phú Quốc đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý trong nước cũng như Châu Âu đã giúp cho nước mắm Phú Quốc vươn xa. Với quy trình sản xuất truyền thống đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo vệ môi trường luôn được giữ gìn và phát triển bền vững, tạo ra việc làm cho hàng ngàn lao động của địa phương luôn bám làng, bám biển và hiện nay là một trong những sản phẩm du lịch của địa phương.

Mặc dù vậy, trong những năm qua việc thực hiện chỉ dẫn địa lý trong hội viên cũng còn nhiều hạn chế như doanh nghiệp vẫn duy trì việc bán nguyên liệu thô cho các công ty mua lại để làm ra sản phẩm nước mắm pha chế khác. Chi phí thực hiện chỉ dẫn địa lý khá cao (về tem, nhãn, điều kiện truyền thông…). Sản phẩm bị cạnh tranh về giá thành do giá nước mắm Phú Quốc tương đối cao so với nước mắm khác trên thị trường…

Phó Chủ tịch UBND thành phố Phú Quốc Nguyễn Lê Quốc Toàn nhấn mạnh, Phú Quốc xác định phát triển bền vững ngành nước mắm là một phần không thể tách rời trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Phú Quốc đồng hành cùng các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất triển khai các giải pháp tích cực, đồng bộ để tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với chỉ dẫn địa lý; đẩy mạnh xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu nước mắm Phú Quốc ra thế giới; phát triển du lịch gắn với văn hóa làng nghề nước mắm, trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng của thành phố.

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học thảo luận, đề xuất giải pháp, ý tưởng, sáng kiến, định hướng và hành động cụ thể nhằm tiếp tục nâng cao giá trị, sức cạnh tranh của sản phẩm nước mắm Phú Quốc phát triển bền vững trong thời kỳ mới.

Ông Trần Giang Khuê, Trưởng Văn phòng đại diện Cục Sở hữu trí tuệ tại thành phố Hồ Chí Minh nêu, một số giải pháp trong quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý “Phú Quốc” cho sản phẩm nước mắm nâng cao năng lực và vai trò của Hiệp hội Nước mắm Phú Quốc; quản lý chặt chẽ nguyên liệu và bảo vệ nguồn cá cơm gắn với quy định và kiểm soát chặt chẽ nguồn gốc cá cơm nguyên liệu đưa vào sản xuất nước mắm Phú Quốc, đảm bao tuân thủ tiêu chí chỉ dẫn địa lý; kiểm soát chất lượng và quy trình sản xuất; ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc; kiểm soát hàm lượng Histamin trong nước mắm, đặc biệt là cho các sản phẩm xuất khẩu sang thị trường khó tính như EU.

Cạnh đó, tăng cường kiểm tra, giám sát, phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp làm giả, nhái nước mắm Phú Quốc, sử dụng chỉ dẫn địa lý trái phép; hỗ trợ pháp lý cho Hội nước mắm Phú Quốc có thể chủ động hơn trong việc khởi kiện, đấu tranh với các hành vi xâm phạm quyền chỉ dẫn địa lý, cạnh tranh không lành mạnh; nâng cao nhận diện chỉ dẫn địa lý tuyên truyền rộng rãi để người tiêu dùng dễ dàng nhận diện sản phẩm chính gốc; phát triển thương hiệu và thị trường; hợp tác quốc tế, tham gia các hội chợ quốc tế chuyên ngành, đẩy mạnh xuất khẩu nước mắm sang thị trường Châu Âu và các thị trường tiềm năng khác…

Tiến sĩ Nguyễn Xuân Niệm, Chủ tịch Hội Khởi nghiệp Đổi mới Sáng tạo tỉnh Kiên Giang đề xuất, phải sản xuất theo quy trình truyền thống và tuân thủ tốt các nguyên tắc về an toàn vệ sinh thực phẩm; không sử dụng bất kỳ chất xúc tác nào để rút ngắn thời gian ủ chượp. Nhà nước tạo điều kiện hỗ trợ hơn nữa trong việc quảng bá và phát triển thương hiệu “Nước mắm truyền thống Phú Quốc”. Phát triển làng nghề, xây dựng khu vực sản xuất nước mắm tập trung và thành lập Bảo tàng Nước mắm Phú Quốc.