Bài toán nhiều ẩn số

Bà Sanae Takaichi phát biểu trong cuộc họp báo tại trụ sở đảng Dân chủ tự do (LDP) cầm quyền tại Tokyo, Nhật Bản ngày 4/10/2025. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Tuy nhiên, vinh quang ấy đi kèm vô số thách thức. Sau hai thất bại bầu cử liên tiếp khiến LDP mất đa số tại cả Hạ viện và Thượng viện, cùng việc chia tay đối tác liên minh 26 năm – đảng Công Minh, bà Takaichi nhậm chức giữa bối cảnh chính trị, kinh tế và xã hội đầy biến động, với một đảng cầm quyền suy yếu, nền kinh tế chịu sức ép lạm phát và niềm tin công chúng suy giảm.

Việc đảng Công Minh rút khỏi liên minh khiến LDP chỉ còn 196/465 ghế tại Hạ viện, buộc bà Takaichi phải tìm kiếm sự ủng hộ tạm thời từ các đảng đối lập và đảng Đổi mới Nhật Bản (JIP). Tuy nhiên, mọi liên minh mới đều tiềm ẩn nguy cơ chia rẽ nội bộ.

Thách thức lớn nhất là khôi phục niềm tin của người dân  và kiểm soát lạm phát. Để ứng phó, bà Takaichi thúc đẩy chương trình “Sakaenomics” – phiên bản mới của “Abenomics”, hướng tới “tăng trưởng vì phồn vinh” thông qua chi tiêu công, trợ cấp và giảm thuế. Song trong bối cảnh lạm phát thay vì giảm phát như trước đây, chiến lược này đối mặt rủi ro “đổ thêm dầu vào lửa”.

Theo ông Keiji Kanda, nhà kinh tế cấp cao tại Viện Nghiên cứu Daiwa, các gói kích thích sẽ dễ dàng được thông qua, nhưng khó tạo đột phá khi hệ thống chính trị đang thiếu đồng thuận. Lợi suất trái phiếu chính phủ tăng, chi phí vay nợ cao hơn và sức ép thị trường có thể buộc Tokyo phải thận trọng hơn.

Bất ổn chính trị làm gia tăng sự bất ổn đối với các công ty đang cố gắng làm rõ tác động của thuế quan Mỹ và có thể gây áp lực đối với sự phục hồi kinh tế vốn đã mong manh. Bà Takaichi cũng có thể phải đối mặt với những hạn chế về quy mô chi tiêu do vị thế yếu của bà trong đảng cầm quyền và sự hiện diện của các nghị sĩ kỳ cựu có quan điểm bảo thủ hơn về chính sách.

Thêm vào đó, liên minh LDP – JIP tiềm ẩn mâu thuẫn: JIP ưu tiên cải cách thể chế và kỷ luật ngân sách hơn là chi tiêu mở rộng. Trong khi đó, cử tri đòi hỏi chính phủ hành động nhanh để giảm gánh nặng sinh hoạt, còn thị trường yêu cầu duy trì kỷ luật tài khóa – một bài toán cân bằng khó giải. Lợi suất trái phiếu Chính phủ Nhật Bản (JGB) đã tăng lên, khiến chi phí vay nợ cao hơn. Các chuyên gia kinh tế cho rằng: “Ngân hàng Trung ương Nhật Bản không còn có thể duy trì mức lãi suất thấp bằng cách mua trái phiếu vô hạn như thời kỳ Abenomics”.

Điều này cho thấy “Sakaenomics” không thể sao chép mô hình "Abenomics", vì bối cảnh kinh tế đã thay đổi hoàn toàn: Nhật Bản hiện đang đối mặt với lạm phát, không phải giảm phát. Theo chuyên gia Kenji Kushida, các khảo sát sau bầu cử tháng 7/2025 cho thấy chi phí sinh hoạt và lạm phát là mối quan tâm hàng đầu của cử tri. Nhật Bản đang chịu tác động kép: vật giá leo thang và dân số già hóa nhanh. Điều này đồng nghĩa với việc bà phải đối mặt cùng lúc với hai áp lực: người dân đòi hỏi cải thiện đời sống ngay, còn thị trường đòi hỏi kỷ luật tài khóa.

Bà Sanae Takaichi được bầu làm Thủ tướng Nhật Bản trong cuộc họp toàn thể Hạ viện ở Tokyo ngày 21/10/2025. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Ngay sau khi nhậm chức, bà Takaichi khẳng định củng cố liên minh với Mỹ là ưu tiên hàng đầu. Tổng thống Donald Trump gọi bà là “một phụ nữ mạnh mẽ và đáng kính trọng”, còn bà khẳng định mong muốn “tăng cường liên minh Nhật – Mỹ thịnh vượng và vững mạnh hơn”. Tuy nhiên, mối quan hệ này cũng ẩn chứa nhiều sức ép với một loạt thách thức chiến lược: duy trì liên minh với Washington mà không đánh mất tính độc lập kinh tế và chính trị của Tokyo.

Bà Takaichi định hình liên minh Mỹ - Nhật như một “liên minh công nghệ và an ninh kinh tế”, thay vì chỉ thuần túy quân sự. Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), bà coi các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI), chất bán dẫn, năng lượng và hạ tầng kỹ thuật số là nền tảng bảo đảm tăng trưởng bền vững.

Tuy nhiên, Mỹ yêu cầu Nhật Bản tăng chi tiêu quốc phòng lên 2% GDP và chia sẻ thêm chi phí cho các dự án song phương, trong khi các chính sách thuế quan bảo hộ của Mỹ đang ảnh hưởng trực tiếp tới doanh nghiệp Nhật Bản. Với nợ công lớn, Nhật Bản khó có thể vừa mở rộng chi tiêu quốc phòng, vừa kích cầu trong nước.

Trong nội bộ LDP, Phó Chủ tịch Taro Aso – cựu Bộ trưởng Tài chính – cảnh báo nguy cơ mất kiểm soát ngân sách, buộc bà Takaichi phải dung hòa giữa kích thích tăng trưởng và kỷ luật tài khóa.

Về an ninh, bà chủ trương tiếp tục đường lối cứng rắn, thúc đẩy hợp tác quân sự trong khuôn khổ “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở”. Tuy nhiên, lập trường bảo thủ về lịch sử có thể làm gia tăng căng thẳng với Hàn Quốc và Trung Quốc – hai đối tác kinh tế then chốt. Việc bà tránh thăm đền Yasukuni được xem là động thái thận trọng để không kéo theo khủng hoảng ngoại giao, nhưng chưa thể xem là bước đi dài hạn.

Theo chuyên gia Kenji Kushida, Nhật Bản cần duy trì hợp tác với Hàn Quốc trong lĩnh vực công nghệ và đổi mới sáng tạo, tập trung vào những thách thức chung như dân số già và đổi mới AI,trong khi liên kết với Trung Quốc trong chuỗi cung ứng. Ông nhấn mạnh Tokyo không thể tách rời hoàn toàn khỏi kinh tế Bắc Kinh dù coi Trung Quốc là đối thủ chiến lược.

Cửa sổ cải cách mở ra nhưng cơn gió ngược đang rất mạnh. Các chuyên gia nhận định, “Sakaenomics” sẽ chỉ thành công nếu được chuyển hóa thành chương trình cải cách cụ thể, đo lường được và gắn với hợp tác công – tư trong đổi mới công nghệ. Bà Takaichi cần vừa giải quyết bài toán giá cả, vừa củng cố liên minh, khôi phục niềm tin công chúng và ổn định nội bộ đảng.

Nếu vượt qua được những trở ngại này, bà không chỉ là biểu tượng nữ quyền đầu tiên ở vị trí cao nhất của Nhật Bản, mà còn có thể trở thành người định hình hướng đi mới cho nền kinh tế và chính trị Nhật Bản trong kỷ nguyên cạnh tranh địa chính trị và khủng hoảng niềm tin.