Biến rác thành điện: Trung Quốc tăng tốc xuất khẩu công nghệ môi trường

Trong những năm gần đây, các doanh nghiệp Trung Quốc đã nổi lên như những “người chơi” toàn cầu trong hàng loạt ngành công nghiệp, từ xe điện đến pin Mặt Trời. Giờ đây, nước này đang nhanh chóng tạo dấu ấn trong một lĩnh vực khác: xử lý rác thải, đặc biệt là công nghệ đốt rác để tạo điện năng.

Khi tăng trưởng kinh tế có dấu hiệu chậm lại, nhiều nhà máy đốt rác để phát điện tại Trung Quốc đã rơi vào tình trạng thiếu nguyên liệu đầu vào. Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp đã chủ động tìm kiếm cơ hội ở nước ngoài và nhanh chóng đạt được đà mở rộng đáng kể.

Theo số liệu của một tổ chức phi lợi nhuận được Chính phủ Trung Quốc hậu thuẫn, vào tháng 5/2025, các doanh nghiệp Trung Quốc mới tham gia 79 dự án đốt rác ở nước ngoài, trải rộng khắp châu Á, châu Âu, châu Phi và châu Mỹ. Nhưng đến cuối tháng 11/2025, con số này đã tăng vọt lên 101 dự án.

Ông Guo Yungao, Tổng thư ký Ủy ban Năng lượng và Môi trường thuộc Liên đoàn Môi trường Toàn Trung Quốc, nhận định ngành chuyển đổi rác thải thành năng lượng của Trung Quốc đang trải qua một bước nhảy vọt, “từ việc chỉ xuất khẩu công nghệ đơn thuần sang cung cấp giải pháp trọn gói bao gồm công nghệ, tiêu chuẩn, quản lý và vốn”.

Các doanh nghiệp đốt rác chuyển đổi rác thải sinh hoạt đô thị thành điện năng thông qua quá trình đốt ở nhiệt độ cao, tạo nguồn thu từ phí xử lý rác do chính quyền địa phương chi trả, đồng thời bán nguồn điện tạo ra từ hoạt động này. Trong giai đoạn 2000–2010, Trung Quốc đã xây dựng số lượng lớn các nhà máy đốt rác nhằm đối phó với sự gia tăng nhanh của chất thải đô thị do quá trình đô thị hóa và tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, qua đó hình thành năng lực đốt rác lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, vài năm trở lại đây, ngành này lại rơi vào tình trạng thiếu nghiêm trọng nguồn rác có thể đốt trong nước, do nền kinh tế giảm tốc, tốc độ đô thị hóa chậm lại cùng nhiều yếu tố khác. Thực tế này đã thúc đẩy các doanh nghiệp đốt rác trong nước tham gia làn sóng “vươn ra toàn cầu”, tương tự nhiều ngành công nghiệp Trung Quốc khác đang tìm kiếm dư địa tăng trưởng ở thị trường nước ngoài. “Đây rõ ràng là một lối thoát hợp lý cho các doanh nghiệp đốt rác”, Giáo sư Du Huanzheng của Đại học Đồng Tế Thượng Hải, chuyên nghiên cứu về kinh tế tuần hoàn, nhận xét.

Theo Giáo sư Du, nhu cầu đặc biệt lớn đến từ Đông Nam Á. Ông cho biết nhiều quốc gia trong khu vực này về cơ bản đang trải qua giai đoạn mà Trung Quốc từng trải qua cách đây khoảng 20 năm. “Sau giai đoạn tăng trưởng kinh tế nhanh, lượng rác bùng nổ nhưng chưa có giải pháp xử lý hiệu quả”, ông nói.

Từng nhập khẩu công nghệ xử lý rác từ châu Âu cách đây vài thập kỷ, để giải quyết vấn đề ô nhiễm trong nước, Trung Quốc hiện đã trở thành nhà cung cấp cạnh tranh trong lĩnh vực này, đặc biệt đối với các nền kinh tế châu Á khác. Không chỉ có chi phí thấp hơn so với các giải pháp tương đương của phương Tây, công nghệ đốt rác của Trung Quốc còn được đánh giá là phù hợp hơn với loại rác “phát sinh từ cấu trúc chế độ ăn uống phương Đông”, nhờ quá trình tiếp thu và cải tiến công nghệ kéo dài nhiều thập kỷ.

Một minh chứng cho bước tiến của Trung Quốc trong lĩnh vực này là danh sách rút gọn 24 nhà thầu tham gia đấu thầu dự án xây dựng 7 nhà máy đốt rác phát điện mới tại Indonesia (In-đô-nê-xi-a), được Danantara Indonesia công bố vào tháng 11/2025, trong đó có tới 20 doanh nghiệp Trung Quốc.

Các nhà máy này, dự kiến khởi công vào đầu năm 2026, là giai đoạn đầu trong kế hoạch đầy tham vọng của Indonesia nhằm xây dựng các cơ sở đốt rác phục vụ 33 thành phố, với tổng vốn đầu tư ước tính khoảng 91.000 tỷ rupiah (tương đương 5,46 tỷ USD).

Trong một báo cáo nghiên cứu công bố cùng tháng, công ty chứng khoán Soochow Securities nhận định quá trình đấu thầu này mở ra “cơ hội thị trường rất lớn” cho chuỗi ngành công nghiệp xử lý rác thải rắn của Trung Quốc – vốn đã đạt trình độ cao về công nghệ, thiết bị và kinh nghiệm vận hành – để mở rộng ra thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, Giáo sư Du cũng cảnh báo con đường “ra biển lớn” của các doanh nghiệp Trung Quốc đi kèm không ít thách thức. Các doanh nghiệp không chỉ phải điều chỉnh công nghệ cho phù hợp với thành phần rác thải khác nhau ở từng quốc gia, mà còn phải thích nghi với các quy định môi trường và chính sách trợ cấp địa phương – những yếu tố có thể quyết định khả năng sinh lời của dự án.

Nhà máy đốt rác để tạo ra điện năng Reppie tại Addis Ababa, thủ đô Ethiopia (Ê-ti-ô-pi-a), là một ví dụ cảnh báo. Dự án này do một liên danh quốc tế, trong đó có Công ty Kỹ thuật Điện Quốc gia Trung Quốc, phát triển nhưng được cho là không đạt được các cam kết về hiệu quả kinh tế và môi trường.

Nhà máy, đi vào hoạt động từ năm 2018, được thiết kế để xử lý 1.400 tấn rác sinh hoạt mỗi ngày. Tuy nhiên, trên thực tế chỉ xử lý được tối đa khoảng 650 tấn, một phần do sự không tương thích giữa công nghệ đốt và dòng rác có hàm lượng hữu cơ cao, độ ẩm lớn tại châu Phi, theo báo cáo công bố tháng 11/2025 của Liên minh Toàn cầu về Giải pháp Thay thế Lò đốt.

Trong khi đó, các doanh nghiệp đốt rác Trung Quốc vẫn đang gặp khó khăn ngay tại thị trường nội địa. Theo Giáo sư Du, về cơ bản, chiến lược “vươn ra toàn cầu” có thể cải thiện lợi nhuận cho các công ty môi trường, nhưng không thể giải quyết triệt để tình trạng dư thừa công suất trong nước – vốn đã bị “khóa chặt” trong các tài sản cố định đã được xây dựng.

Dù tình hình khác nhau giữa các địa phương, giới chuyên gia nhìn chung cho rằng tỷ lệ vận hành trung bình của các lò đốt rác tại Trung Quốc hiện chỉ ở mức khoảng 60%.

Một ví dụ điển hình là nhà máy tại thành phố Vị Nam, tỉnh Thiểm Tây, với công suất thiết kế 219.000 tấn mỗi năm nhưng trong năm 2024 chỉ xử lý được 53.730 tấn, tương đương tỷ lệ sử dụng vỏn vẹn 24% công suất, theo số liệu của Cục Sinh thái và Môi trường địa phương.