Chứng khoán Việt Nam - “cá lớn trong ao nhỏ” ở thị trường cận biên

Theo PHS, tỷ trọng cổ phiếu Việt Nam hiện đang dẫn đầu trong các bộ chỉ số thị trường cận biên của các tổ chức xếp hạng FTSE và MSCI. Nâng hạng thị trường từ cận biên lên mới nổi được xem là “nút thắt” quan trọng nhất để thị trường chứng khoán Việt Nam có thể bước vào giai đoạn tăng trưởng bền vững, qua đó phát huy vai trò là kênh huy động vốn hiệu quả cho nền kinh tế.

Việc nâng hạng sẽ giúp có thêm nhiều nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận được thị trường chứng khoán Việt Nam, thông qua các các quỹ ETF (quỹ hoán đổi danh mục) và quỹ tương hỗ đang đầu tư tại thị trường mới nổi.

Tuy nhiên, có sự khác biệt đáng kể về biến động chỉ số thị trường giữa việc nâng hạng lên thị trường mới nổi bởi FTSE và MSCI.

Cụ thể, với đánh giá nâng hạng của FTSE, các chỉ số thị trường thường sẽ không có nhiều biến động trong giai đoạn từ thời điểm thông báo đến lúc thị trường chính thức được nâng hạng.

Điển hình như trường hợp của Qatar (9/2015 - 9/2016) giảm 8,9% hay Kuwait (9/2017 - 9/2018) giảm 2,2%. Trong khi đó, với đánh giá nâng hạng của MSCI, các chỉ số thị trường thường sẽ có đợt sóng tăng giá khá mạnh. Qatar và các tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống nhất đã tăng lần lượt 39% và 43% trong vòng 1 năm kể từ thời điểm thông báo sẽ được nâng hạng.

Còn Kuwait cũng ghi nhận mức tỷ suất sinh lời 35% gần 3 năm sau khi MSCI thông báo nâng hạng. Một báo cáo của tạp chí CFA Institute Financial Analyst Journal cũng chỉ ra rằng, chỉ số MSCI đại diện cho các thị trường được nâng hạng sẽ ghi nhận mức tăng trung bình 23,2% từ ngày thông báo đến ngày có hiệu lực hoặc khi việc phân loại lại diễn ra.

Quy mô thị trường mới nổi của MSCI lớn hơn rất nhiều so với quy mô thị trường mới nổi của FTSE. Do đó, dòng vốn đổ vào do việc nâng hạng bởi MSCI cũng sẽ vượt trội.

Thị trường chứng khoán Việt Nam đã được thêm vào danh sách theo dõi nâng hạng lên thị trường mới nổi loại hai của FTSE từ tháng 9/2018. Theo đó, Việt Nam đã đáp ứng được 7 tiêu chí nâng hạng. Tuy nhiên, vẫn còn 2 tiêu chí chưa đáp ứng được là Chu kỳ thanh toán (DvP) và Thanh toán – Tỷ lệ giao dịch thất bại hiếm gặp.

Ngoài ra, trong kỳ đánh giá mới nhất vào tháng 9/2023, tổ chức này cũng yêu cầu Việt Nam cải thiện thêm quy trình đăng ký mở tài khoản, cũng như đưa ra cơ chế có hiệu quả nhằm tạo thuận lợi cho giao dịch giữa các nhà đầu tư nước ngoài giao dịch các chứng khoán đã chạm hoặc gần chạm mức giới hạn tỷ lệ sở hữu nước ngoài.

Hệ thống giao dịch mới KRX vận hành là điều kiện cần để giải quyết tiêu chí nâng hạng của FTSE.

Hiện tại, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã trình Bộ Tài chính để có các đề xuất sửa đổi, bổ sung một số văn bản, trước tiên là không yêu cầu ký quỹ 100% của các nhà đầu tư nước ngoài.

Cơ chế bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán (CCP) dự kiến sẽ được triển khai sau khi hệ thống KRX được vận hành. Đây là điều kiện đủ để đáp ứng tiêu chí Chu kỳ thanh toán (DvP).

Cơ chế CCP được Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) quản lý sẽ giúp thay đổi tỷ lệ ký quỹ trước khi mua. Thay vì phải có đủ 100% tiền ký quỹ trước khi mua, nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ theo yêu cầu của thành viên bù trừ (dự kiến từ 10 - 20%).

Điều này cũng có rủi ro sẽ phát sinh giao dịch thất bại trong một số trường hợp, qua đó có cơ sở để đánh giá tiêu chí “Thanh toán – Tỷ lệ giao dịch thất bại hiếm gặp”.

Tuy nhiên, theo quan điểm của PHS, lộ trình nâng hạng lên thị trường mới nổi loại hai của FTSE có thể sẽ không sớm như kỳ vọng trước đó.

Cụ thể, trong một năm, FTSE sẽ có 2 kỳ đánh giá. Kỳ đánh giá tháng 9 hàng năm sẽ là thời điểm thay đổi chính thức đối với việc nâng hay hạ hạng của các thị trường.

Trong khi đó, kỳ đánh giá tháng 3 hàng năm – được gọi là kỳ đánh giá tạm thời thường sẽ đưa ra những nhận định về danh sách theo dõi nâng hạng đã được công bố trong báo cáo tháng 9 của năm liền trước đó.

Trong trường hợp thuận lợi nếu sớm đáp ứng được các tiêu chí nâng hạng, FTSE Russell sẽ đưa ra thông báo nâng hạng ngay trong kỳ đánh giá tháng 3 này và sẽ chính thức được nâng hạng vào kỳ tháng 9 cùng năm.

Với tình hình hiện tại, khi hệ thống KRX còn trong giai đoạn thử nghiệm, các chuyên gia cho rằng sẽ thị trường Việt Nam sẽ khó rơi vào trường hợp thuận lợi này. Thay vào đó, có thể FTSE sẽ đưa thông báo kết quả nâng hạng cho thị trường Việt Nam vào kỳ tháng 9/2024 và thời điểm chính thức nâng hạng sẽ là một năm sau đó, tương ứng với kỳ tháng 9/2025.

Với MSCI, tiêu chí đánh giá xếp hạng của tổ chức này có phần khắt khe hơn nhiều so với FTSE. Tại kỳ đánh giá mới nhất vào tháng 6/2023, Việt Nam có đến 9 tiêu chí nâng hạng chưa đạt được.

Bên cạnh việc cần phải có hệ thống thanh toán bù trừ để giải quyết vấn đề ký quỹ trước giao dịch - Prefunding, MSCI đặc biệt chú trọng vào các tiêu chí liên quan đến giới hạn sở hữu và các quyền lợi đối với nhà đầu tư nước ngoài.

MSCI cũng chỉ ra 2 điểm khác cần cải thiện là quy trình đăng ký mở tài khoản cho nhà đầu tư nước ngoài và việc công bố thông tin doanh nghiệp bằng tiếng Anh để nhà đầu tư có thể tiếp cận và nắm bắt kịp thời.

Để giải quyết những tiêu chí này, thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ cần có những sự cải thiện về mặt pháp lý. Thực tế hiện nay, Bộ Tài chính đang lấy ý kiến về dự thảo Thông tư sửa đổi 4 thông tư hỗ trợ công tác nâng hạng thị trường chứng khoán.

Thông tư này bao gồm Thông tư số 96/2020/TT-BTC của Bộ Tài chính: Hướng dẫn công bố thông tin trên thị trường chứng khoán; Thông tư 119/2020/TT-BTC Quy định hoạt động đăng ký, ưu ký, bù trừ và thanh toán gỉao dịch chứng khoán; Thông tư số 120/2020/TT-BTC quy định giao dịch cổ phiếu niêm yết, đăng ký giao dịch và chứng chỉ quỹ, trái phiếu doanh nghiệp, chứng quyền có bảo đảm niêm yết trên hệ thống giao dịch chứng khoán; Thông tư 121/2020/TT-BTC quy định về hoạt động của công ty chứng khoán do Bộ trưởng Bộ Tài chính ban hành.

Việc sửa đổi tập trung vào việc gỡ bỏ yêu cầu ký quỹ 100% đối với nhà đầu tư nước ngoài, cùng đó là công bố các thông tin bằng tiếng Anh. Trong trường hợp khả quan khi các thông tư sửa đổi sớm được thông qua trong năm nay, PHS kỳ vọng MSCI có thể cân nhắc thêm Việt Nam vào danh sách theo dõi nâng hạng vào kỳ đánh giá tháng 6/2025. Sớm nhất trong vòng 2 năm sau khi được thêm vào danh sách theo dõi, Việt Nam mới có thể được chính thức nâng hạng lên thị trường mới nổi của MSCI, tương ứng với kỳ đánh giá tháng 6/2027.

Qua đó dự báo sẽ có khoảng 1,41 tỷ USD từ các quỹ ETF giải ngân vào thị trường chứng khoán Việt Nam tại thời điểm nâng hạng. Trong khi đó, dòng vốn chủ động từ các quỹ tương hỗ sẽ đổ vào thị trường sớm hơn, ngay tại thời điểm công bố kết quả nâng hạng.

Thực tế, những “nút thắt” về nâng hạng thị trường đang được cơ quan quản lý “rốt ráo” thực hiện. Mới đây, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Vũ Thị Chân Phương đã chủ trì buổi tiếp, làm việc và trao đổi thông tin với đoàn công tác của các tổ chức xếp hạng FTSE và MSCI về việc nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam.

Đại diện Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và đoàn công tác của FTSE và MSCI đã trao đổi thảo luận để đại diện các tổ chức xếp hạng hiểu rõ thêm về nội dung dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của các Thông tư quy định về giao dịch chứng khoán trên hệ thống giao dịch chứng khoán, bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán, hoạt động của công ty chứng khoán và công bố thông tin trên thị trường chứng khoán (trong đó có nội dung liên quan đến ký quỹ trước giao dịch) mà Bộ Tài chính đang xây dựng, lấy ý kiến rộng rãi bằng văn bản và các phương tiện thông tin đại chúng.

Theo thông tin chia sẻ từ đoàn công tác của FTSE và MSCI , các khách hàng lớn của các tổ chức này đều có phản hồi tích cực và đánh giá cao về những quyết tâm, nỗ lực của Chính phủ Việt Nam, cũng như của cơ quan quản lý nhà nước về chứng khoán, thị trường chứng khoán Việt Nam đã thực hiện trong thời gian qua nhằm đạt mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi.

Trước đó, vào cuối tháng 2/2024, tại Hội nghị Triển khai nhiệm vụ phát triển thị trường chứng khoán năm 2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu khẩn trương triển khai các biện pháp cần thiết để nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ thị trường cận biên lên mới nổi.

Thủ tướng chỉ đạo các bộ, ngành, đơn vị liên quan phải tập trung giải quyết các khó khăn, vướng mắc để đáp ứng tiêu chí nâng hạng với tinh thần "đã nói là làm, đã cam kết là phải thực hiện, có sản phẩm, hiệu quả cân đong đo đếm được".

"Chúng ta quyết tâm nâng hạng thị trường Chứng khoán Việt Nam từ cận biên lên mới nổi trong năm 2025" - Thủ tướng nhấn mạnh.