Chuyển đổi số trong quản lý, vận hành công trình thuỷ lợi

Mặc dù vậy, thực tế tại nhiều địa phương việc chuyển đổi còn gặp khó khăn về cơ sở vật chất và cả nhân lực. Đây là nội dung được nhiều các chuyên gia chia sẻ tại Diễn đàn "Khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong quản lý, vận hành công trình thủy lợi thực hiện theo Nghị quyết 57" do Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh, ngày 17/10.

*Hiệu quả thực tế

Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Trưởng phòng Quản lý vận hành và tưới tiêu, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi thông tin, thời gian qua ngành thủy lợi đã có nhiều bước tiến đáng ghi nhận trong đổi mới sáng tạo. Các hệ thống giám sát, điều hành được tích hợp cảm biến, kết nối dữ liệu thời gian thực giúp nâng cao hiệu quả quản lý, tiết kiệm chi phí và nhân lực.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực thủy lợi đã giúp hình thành các bản tin dự báo nguồn nước, chất lượng nước định kỳ, hỗ trợ địa phương chủ động kế hoạch tưới tiêu, giảm rủi ro hạn hán, xâm nhập mặn, nâng cao hiệu quả sử dụng nước. Đây cũng là tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW, coi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là đột phá quan trọng hàng đầu để nâng cao năng lực quản trị và phát triển kinh tế - xã hội.

Chia sẻ về việc ứng dụng AI vào tối ưu hóa độ chính xác trong dự báo dòng chảy và xâm nhập mặn tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, Tiến sĩ Lê Ngọc Hiếu, Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cho biết: Việc đưa thông tin cảnh báo lên các nền tảng số (app, web) từ năm 2020 là một bước tiến tích cực, góp phần giảm thiểu thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp thông qua việc bố trí mùa vụ hợp lý và cung cấp thông tin chỉ đạo điều hành.

Theo Tiến sĩ Lê Ngọc Hiếu, dự báo theo mùa được xem là yếu tố then chốt, giúp xác định được thời gian xuất hiện mặn, xuất hiện nước ngọt. Hiện nay, nhờ ứng dụng cơ chế truyền tin hiện đại qua app, hệ thống của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam đã phục vụ cho chính quyền hai cấp trong việc tra cứu rủi ro mặn, ranh giới xâm nhập mặn theo thời gian thực; cập nhật vị trí và quy mô các công trình thủy lợi tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Tại TP. Hồ Chí Minh, từ năm 2005 đến nay, ngành thủy lợi bước vào giai đoạn ứng dụng mạnh mẽ khoa học và công nghệ hiện đại, nổi bật là việc xây dựng và mở rộng hệ thống điều khiển vận hành tự động (SCADA). Theo ông Nguyễn Văn Đam, Giám đốc Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.Hồ Chí Minh (IMC), hệ thống này cho phép giám sát và điều hành tưới tiêu trực quan, chính xác hơn, chuyển từ phương thức quản lý định tính sang định lượng rõ ràng, tối ưu hóa nguồn nước và tiết kiệm chi phí.

Song song đó, đơn vị phát triển cơ sở dữ liệu công trình thủy lợi và các chương trình phần mềm chuyên dùng trên nền tảng dữ liệu số, IoT và SCADA. Không chỉ đảm bảo việc thu thập, lưu trữ thông tin đầy đủ, chính xác, hệ thống còn kết nối trực tiếp với cơ sở dữ liệu dùng chung của thành phố và các tỉnh, tạo thành mạng lưới dữ liệu quản lý nước liên thông.

"Nhờ các công cụ điều khiển tự động, thời gian vận hành được rút ngắn, hiệu suất lao động tăng lên đáng kể. Các trạm quan trắc SCADA cập nhật dữ liệu mực nước, triều cường liên tục, giúp đơn vị quản lý chủ động xây dựng kịch bản vận hành, cảnh báo sớm, hạn chế tối đa thiệt hại về người và tài sản", ông Nguyễn Văn Đam đánh giá.

*Hướng tới hệ sinh thái công nghệ

Mặc dù việc ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số đã phát huy hiệu quả, nhưng thực tế nhiều công trình thủy lợi vẫn vận hành theo phương thức thủ công, dữ liệu còn phân tán, thiếu đồng bộ và chưa được kết nối thời gian thực. Chia sẻ về thực trạng tại địa phương, ông Lê Xuân Thái, Chi Cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Khánh Hòa cho biết, tỉnh Khánh Hòa đã từng triển khai hệ thống điều khiển vận hành tự động (SCADA) tại một số hồ chứa lớn từ năm 2010-2012. Tuy nhiên, chỉ sau vài năm, nhiều thiết bị hư hỏng, hệ thống gần như không còn hoạt động, nguyên nhân chủ yếu do thiếu nguồn kinh phí bảo trì ổn định và định mức chi rõ ràng cho loại hình thiết bị này.

Một khó khăn khác cũng được nêu ra là tình trạng thiếu đồng bộ trong thiết kế phần mềm, thiết bị khi hợp nhất các tỉnh hoặc triển khai nhiều gói đầu tư. Hiện nay, chỉ riêng Khánh Hòa đã có hơn 10 ứng dụng khác nhau trên màn hình giám sát, mỗi hệ thống dùng một phần mềm riêng, gây rối cho công tác vận hành, quản lý.

Từ thực tế đó, Chi cục Thủy lợi tỉnh Khánh Hòa kiến nghị các cơ quan chuyên môn sớm xây dựng định mức bảo trì riêng cho các hệ thống điều khiển tự động, đồng thời ban hành quy trình mẫu về lập kế hoạch bảo trì, bố trí kinh phí hằng năm, nhằm giúp địa phương có căn cứ pháp lý và tài chính để duy trì hiệu quả hệ thống. Bên cạnh đó, cần thiết lập bộ khung chuẩn chung toàn quốc, để các đơn vị đầu tư, tư vấn, thi công cùng tuân thủ, từ đó tạo thuận lợi trong khai thác, quản lý nhà nước, và giảm gánh nặng cho địa phương.

Ông Nguyễn Thanh Tùng, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Cà Mau thông tin, để ứng dụng chuyển đổi số, tỉnh đã thành lập Trung tâm Quan trắc, tích hợp dữ liệu từ các lĩnh vực thủy lợi và thủy sản, hướng tới xây dựng hệ thống xử lý và sử dụng dữ liệu dùng chung toàn ngành. Tuy nhiên, trong quá trình vận hành, địa phương gặp nhiều khó khăn do sự không tương thích giữa các thiết bị.

"Một số thiết bị do các tổ chức quốc tế tài trợ sau một thời gian sử dụng đã xuống cấp, hư hỏng đầu dò, buộc phải nhập khẩu linh kiện thay thế với chi phí bảo trì cao. Ngoài ra, sự khác biệt giữa thiết bị trong nước và quốc tế khiến việc đồng bộ, tích hợp dữ liệu gặp nhiều trở ngại. Để hệ thống vận hành ổn định, nhiều hạng mục buộc phải thay thế hoàn toàn bằng thiết bị ngoại, làm tăng đáng kể chi phí đầu tư", ông Nguyễn Thanh Tùng nêu vấn đề.

Do đó, địa phương kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường hỗ trợ nâng cấp các cống, âu thuyền của tỉnh, đồng thời đầu tư đồng bộ hạ tầng kỹ thuật để tích hợp và vận hành hiệu quả hệ thống điều khiển vận hành tự động (SCADA). Đây là điều kiện quan trọng giúp tỉnh Cà Mau vừa cải thiện năng lực quản lý nguồn nước, nâng cao hiệu quả sản xuất, phù hợp với mục tiêu của Đề án phòng chống sạt lở, sụt lún vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Ông Nguyễn Tùng Phong, Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi nhấn mạnh, để xây dựng được hệ sinh thái chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ vào quản lý, vận hành hệ thống thuỷ lợi, cần tăng cường năng lực và nhận thức về chuyển đổi số trong toàn ngành; nâng cao độ tin cậy và tính chính xác của công tác dự báo, nhất là trong biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp.

Cùng với đó, phải chuyển đổi mạnh mẽ từ tư duy dự báo sang hành động cụ thể. Việc ứng dụng công nghệ vào hệ thống công trình như SCADA hay các hệ thống đóng, mở cống tự động cần đi đôi với công tác vận hành, quản lý để đảm bảo khả năng chống chịu và thích ứng với thiên tai.

Về hạ tầng, lãnh đạo Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi cho rằng, đầu tư phát triển thủy lợi thông minh phải gắn với mục tiêu đa chức năng: phục vụ sản xuất nông nghiệp, cấp nước sinh hoạt, phòng chống thiên tai và bảo vệ môi trường. Quá trình này không chỉ dừng ở đầu tư ban đầu mà còn phải được duy trì sau đầu tư, đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả. Song song đó, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đào tạo đội ngũ kỹ sư, cán bộ vận hành có kỹ năng số.