Chuyển mình vì không khí sạch - Bài 2: "Lên đời" xe xanh cần lộ trình phù hợp

Hà Nội – một sáng tháng 8. Trời nắng gắt, oi nồng. Trong con ngõ nhỏ phố Khâm Thiên, tiếng máy xe nổ giòn đều. Những người giao hàng hối hả chuyển từng gói bưu phẩm. Giữa vòng quay mưu sinh, câu chuyện về việc Hà Nội sẽ cấm xe máy xăng từ tháng 7/2026 vẫn đang là câu chuyện thời sự mà ai cũng nghe và bàn luận sôi nổi.

Anh Trần Mạnh Thắng, 31 tuổi, chạy giao hàng công nghệ, dựng chiếc xe Wave đã xỉn màu, cẩn thận gỡ thùng hàng, vừa cười vừa nói: "Mỗi ngày tôi chạy hơn trăm cây số. Xe điện thì sợ không tải nổi, mà loại mạnh thì đắt. Mức hỗ trợ vài triệu đồng như hiện giờ thì với chúng tôi, gần như không thấm".

Ngồi ngắm nghía chiếc xe Honda Sh với vẻ mặt buồn rầu, luyến tiếc, anh Trần Trung Kiên ở đường Âu Cơ nói: "Chiếc xe SH này đời 2018 mua hơn 75 triệu, chạy chưa được 3 vạn cây số, thử mang đi chuyển đổi xăng sang điện họ định giá 35 triệu, không biết cười hay khóc nữa"…

Chị Thu Hà, một công chức sống tại phố Nguyễn Công Trứ đang mở khóa chiếc xe tay ga cũ: "Gia đình tôi có ba xe xăng. Nếu đổi hết sang xe điện, kể cả có hỗ trợ thì cũng không đủ tiền mua mới. Tiền lương công chức như tôi, nghĩ đến việc đổi xe là toát mồ hôi".

Không chỉ có nỗi lo tài chính, người dân Thủ đô còn băn khoăn nhiều thứ: chỗ sạc, chỗ đỗ xe, bảo dưỡng, độ an toàn… Tại khu tập thể Thành Công, anh Lê Kiên, nhân viên văn phòng trăn trở: "Chung cư cũ chật chội, có chỗ để xe đã khó, lắp trạm sạc thì không tưởng. Mà xe điện thì cần sạc mỗi ngày. Chung cư thì cấm sạc vì lo cháy nổ. Đây là nỗi băn khoăn của những người sống chung cư như chúng tôi".

Câu chuyện của ông Trần Văn Minh (65 tuổi, hưu trí, xã Ba Đình) càng khiến người nghe phải suy ngẫm: "Xe xăng cũ thì tôi đang dùng vẫn ổn. Nếu không thực sự cần, ai cũng muốn dùng tiếp. Phải có lộ trình chuyển đổi thuyết phục, để người dân như chúng tôi có sự chuẩn bị".

Ngay sau khi Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường được ban hành, Hà Nội đã đề xuất mức hỗ trợ chuyển đổi từ 3 – 5 triệu đồng/xe điện tùy đối tượng, miễn lệ phí trước bạ và phí đăng ký biển số. Chính sách áp dụng đến năm 2030, mỗi người dân được hỗ trợ một lần.

Trong khi người dân còn loay hoay, các doanh nghiệp xe điện đã chủ động "kéo khoảng cách" bằng những chương trình giảm giá sâu, hỗ trợ tài chính mạnh. Yadea Việt Nam tung gói "Đổi xăng lấy điện" chỉ từ 9,99 triệu đồng, giảm giá trực tiếp, tặng thưởng, thu mua xe cũ. VinFast thì triển khai gói vay lãi suất thấp, trả trước chỉ 10%, miễn phí sạc toàn quốc đến tháng 5/2027, đồng thời hợp tác với 12 ngân hàng lớn để triển khai vay trả góp, ưu đãi lệ phí trước bạ và chiết khấu lên tới 10%.

"Không chỉ bán xe, chúng tôi muốn mang tới giải pháp tổng thể", ông Liu Jia, Tổng giám đốc Yadea Việt Nam chia sẻ. Còn ông Nguyễn Việt Quang, Tổng giám đốc Vingroup – khẳng định: "Chúng tôi muốn đồng hành với chính quyền và người dân trong hành trình chuyển đổi xanh".

Chuyển sang xe điện không chỉ là đổi xe, mà là thay cả một hệ sinh thái di chuyển: Sạc ở đâu, bảo trì thế nào, chi phí có hợp lý không…? Những câu hỏi mà nhiều người dân vẫn băn khoăn.

Anh Nguyễn Văn Tài, công nhân khu công nghiệp Bắc Thăng Long thật thà: "Tôi ở trọ, muốn sạc cũng không có ổ điện. Vác xe lên tầng thì không khả thi. Để sân thì lại sợ mất".

Đó là lý do vì sao các chuyên gia khuyến nghị: Truyền thông chính sách cần đi trước một bước. Rõ ràng, dễ hiểu, đến tận người dân. Không chỉ dừng ở văn bản, mà phải có đội ngũ hướng dẫn tại cơ sở.

Chị Vũ Thị Lan, nội trợ tại khu vực Thanh Xuân cho biết: "Truyền thông có nói chính sách hỗ trợ xe điện, nhưng không nói cụ thể khi nào sẽ thực hiện. Từ lúc nghe thông tin đến nay, tôi vẫn chưa hiểu mình liệu có thuộc diện được hỗ trợ không và sẽ được hỗ trợ ở mức nào?".

Ông Hoàng Linh, chuyên gia giao thông đô thị cho rằng: "Nếu đến tháng 7/2026 mới cấm xe xăng thì có vẻ hơi gấp gáp. Nên có lộ trình cụ thể: 50% vào cuối 2026 và 100% vào năm 2027 chẳng hạn. Như vậy sẽ có thời gian để cả chính quyền, doanh nghiệp và người dân thích nghi". 

Ông cũng đề xuất xây dựng Quỹ hỗ trợ đổi xe, hỗ trợ vay tín dụng xanh, miễn bảo trì năm đầu, giảm thuế tiêu thụ đặc biệt. Bài học từ Trung Quốc, Thái Lan đã chứng minh: Khi chính sách đồng bộ, thị trường xe điện sẽ phát triển.

Theo các chuyên gia trong ngành, từ chỉ đạo của Chính phủ đến hành động cụ thể của thành phố và doanh nghiệp, chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện đang là xu hướng tất yếu. Nhưng xu hướng sẽ không thành hiện thực nếu thiếu sự đồng thuận từ người dân.

Chính sách cần thiết nhưng chưa đủ. Phải có cách tiếp cận phù hợp, lấy người dân làm trung tâm. Khi người dân thấy lợi ích rõ ràng, chi phí hợp lý, hạ tầng đầy đủ và thủ tục rõ ràng, họ sẽ tự nguyện tham gia.

Trước đó, tại Tọa đàm "Quyết liệt bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe người dân Thủ đô" do Cổng Thông tin Chính phủ vừa tổ chức, ông Dương Đức Tuấn, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội cho biết, để triển khai Chỉ thị 20 của Thủ tướng Chính phủ, thành phố sẽ nghiên cứu những chương trình, kế hoạch, biện pháp, giải pháp hết sức cụ thể. Theo đó, chắc chắn Hà Nội phải nghiên cứu một cơ chế chính sách để hỗ trợ chuyển đổi phù hợp nhất cho nhân dân, đặc biệt là người sử dụng phương tiện chạy bằng xăng dầu trong khu vực vành đai 1, trung tâm của Thủ đô.

Bên cạnh đó cũng khuyến khích người dân ở khu vực ngoài vành đai 1 theo lộ trình năm 2026, 2028, 2030, kể cả trong Thủ đô và giao diện với Thủ đô cũng thụ hưởng chính sách khuyến khích chuyển đổi. Luật Thủ đô cũng khuyến khích việc chuyển đổi này, thậm chí các phương tiện xanh, sạch đăng ký thì miễn phí gần như 100% lệ phí trước bạ, đăng ký.

Không chỉ dừng ở hỗ trợ tài chính, thành phố còn xác định đầu tư công vào hệ thống trạm sạc là nhiệm vụ ưu tiên, song song với việc chuẩn hóa lại quy hoạch hạ tầng kỹ thuật phục vụ giao thông xanh. UBND thành phố Hà Nội cũng sẽ trình HĐND thành phố các nghị quyết chuyên đề xử lý các vấn đề này và dự kiến đến tháng 9/2025 sẽ trình theo đúng lộ trình mà Chỉ thị 20 yêu cầu.

Không dễ dàng, nhưng rõ ràng Hà Nội đã chọn bước đi chủ động vào cuộc để cải tạo nền tảng giao thông, hướng tới một tương lai bền vững hơn, sạch hơn cho những thế hệ mai sau.