Đòn bẩy cho thương mại hóa sáng chế

Thương mại hóa sáng chế là quá trình đưa sáng chế vào thực tiễn sản xuất kinh doanh để tạo ra giá trị kinh tế và xã hội. Hiện thương mại hóa sáng chế được chia thành 2 hướng chính là tự khai thác sáng chế hoặc chuyển giao cho bên khác.

Trong một số trường hợp, sáng chế có thể được khai thác gián tiếp dưới dạng vốn góp bằng giá trị sáng chế hay sáng chế được thương mại hóa thông qua hợp đồng nghiên cứu và phát triển (R&D), liên kết giữa doanh nghiệp và viện, trường.

Tại Việt Nam, thời gian qua, số lượng sáng chế tăng nhanh nhưng tỷ lệ thương mại hóa còn khiêm tốn, nhiều tài sản trí tuệ chưa được phát huy giá trị, đòi hỏi phải có khung pháp lý mạnh hơn, để sở hữu trí tuệ không chỉ được bảo hộ mà được khai thác và thương mại hóa.

* Vấn đề "đầu tiên"

Ông Phạm Tuấn Hiệp, Giám đốc đầu tư của BK Holdings cho rằng: Từ sáng chế để đến thương mại hóa, các nhóm nghiên cứu phải hoàn thiện kết quả ở mức ứng dụng, xây dựng nguyên mẫu, thử nghiệm trong phòng thí nghiệm và môi trường thực tế, đồng thời chuẩn hóa quy trình, tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn. Giai đoạn này rất cần đến vấn đề tài chính.

Song song đó, cần đầu tư hạ tầng như phòng thí nghiệm trọng điểm, xưởng pilot, trung tâm kiểm định và đo lường để hỗ trợ quá trình nâng TRL (Technology Readiness Level-Mức độ sẵn sàng công nghệ). TRL được sử dụng rộng rãi trên thế giới, là chỉ số đánh giá mức sẵn sàng của công nghệ từ giai đoạn hình thành ý tưởng cho đến khi có thể thương mại hóa và ứng dụng, chuyển giao, mua bán, góp vốn… của hàng hóa công nghệ trên thị trường.

Ông Nguyễn Quốc Anh, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và chính sách kinh tế-tài chính (Bộ Tài chính) cho biết: Để thương mại hóa đi vào thực tiễn thì vấn đề tài chính có vai trò quan trọng, vì vậy thời gian qua, Bộ Tài chính cũng đã hoàn thiện các chính sách tài chính để thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ như Thông tư số 37/2024/TT-BTC ngày 16/5/2024 của Bộ Tài chính ban hành chuẩn mực thẩm định gi

á Việt Nam về thẩm định giá tài sản vô hình (tài sản trí tuệ thuộc nhóm tài sản vô hình).

Cùng với đó, các chính sách tài chính được ban hành cũng góp phần thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ như: Chính sách thuế, phí; thuế thu nhập doanh nghiệp; thuế thu nhập cá nhân; thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu; thuế giá trị gia tăng...

Đặc biệt, chính sách giá, quản lý giá thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ theo Luật Giá 2023 đã quy định Danh mục hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá, trong đó bao gồm: Tiền bản quyền khi khai thác, sử dụng tài sản sở hữu trí tuệ; tiền đền bù đối với quyền sử dụng sáng chế được chuyển giao theo quyết định bắt buộc trong trường hợp người được chuyển giao quyền sử dụng sáng chế và người nắm độc quyền sử dụng sáng chế không thỏa thuận được… Đối với tài sản trí tuệ không thuộc đối tượng định giá của Nhà nước được thực hiện theo các pháp luật liên quan như: xác định giá tài sản trí tuệ khi bán, thanh lý, cho thuê, liên doanh, liên kết, chuyển giao là tài sản công thì thực hiện theo pháp luật về tài sản công…

Cũng theo ông Nguyễn Quốc Anh, hiện nay quy định về chính sách kế toán, kiểm toán cũng hỗ trợ thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ khi chuẩn mực và chế độ kế toán doanh nghiệp Việt Nam đã đầy đủ cơ sở pháp lý hướng dẫn hạch toán kế toán đối với các giao dịch liên quan đến tài sản trí tuệ của doanh nghiệp. Ngoài ra, các địa phương đã có hệ thống Quỹ bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa nên trong trường hợp lĩnh vực thương mại hóa tài sản trí tuệ được các cấp có thẩm quyền quy định trong danh mục các lĩnh vực được ưu tiên thì các doanh nghiệp nhỏ và vừa đầu tư lĩnh vực thương mại hóa tài sản trí tuệ cũng sẽ thuộc đối tượng được cấp bảo lãnh tín dụng tại Quỹ Bảo lãnh tín dụng tại địa phương.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh cho biết: Hệ thống tài chính – tín dụng dựa trên quyền sở hữu trí tuệ ngày càng phổ biến và chuyển mạnh trọng tâm từ bảo hộ sang khai thác và thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ để đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh tế đất nước. Tuy nhiên, trước thực tế sáng chế tăng nhanh nhưng tỷ lệ thương mại hóa còn khiêm tốn, Chính phủ đã giao Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, khẩn trương rà soát các quy định về sở hữu trí tuệ, kịp thời nghiên cứu, đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung quy định của Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành. Một trong các chính sách được đề xuất trong sửa đổi lần này là chính sách “Hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ” nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

* Thúc đẩy thị trường công nghệ

Ông Phạm Tuấn Hiệp, Giám đốc đầu tư của BK Holdings nhấn mạnh: Thương mại hóa sáng chế là một phần quan trọng để thúc đẩy phát triển thị trường công nghệ. Nói cách khác, chuyển nhượng sáng chế, cấp phép sử dụng, góp vốn vào doanh nghiệp bằng tài sản là sáng chế, thế chấp để vay vốn, đấu giá qua sàn giao dịch… là các giao dịch tiêu biểu của thị trường công nghệ. Trong thị trường công nghệ Việt Nam, các bên tham gia phía cung và cầu đa dạng sẽ tạo nên một hệ sinh thái phong phú.

Bên cung, bên cầu, các tổ chức trung gian, tổ chức tài phán và thể chế, chính sách tạo thành hệ sinh thái của thị trường công nghệ. Hệ sinh thái của thị trường công nghệ là tập hợp các tổ chức đóng vai trò kết nối giữa bên cung công nghệ (các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp sáng tạo) và bên cầu công nghệ (doanh nghiệp sản xuất, tổ chức ứng dụng). Trong hệ sinh thái này, sàn giao dịch và chợ công nghệ giữ vai trò trung tâm, nơi niêm yết, giới thiệu và đấu giá công nghệ để thương mại hóa và chuyển giao. Các tổ chức thẩm định, giám định và định giá công nghệ giúp đánh giá chất lượng, tính pháp lý và giá trị để tăng độ tin cậy…. Tất cả kết nối tạo thành một hệ sinh thái năng động, thúc đẩy giao dịch và lan tỏa công nghệ trong nền kinh tế.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh nhấn mạnh: Thị trường khoa học và công nghệ có vai trò then chốt trong việc tạo môi trường thúc đẩy hoạt động sáng tạo, đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực khoa học và công nghệ quốc gia. Trong khi đó, thương mại hóa sáng chế là phần quan trọng thúc đẩy thị trường công nghệ nhưng hoạt động còn rất hạn chế. Thực tế, hiện nay khung pháp lý hiện hành dù đã tạo nền tảng bảo hộ, nhưng chưa đủ mạnh để thúc đẩy ứng dụng và khai thác thương mại. Do đó, dự thảo sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này hướng đến khắc phục những bất cập, vướng mắc bằng cách mở rộng quyền định đoạt của chủ sở hữu tài sản trí tuệ, thiết lập cơ chế minh bạch cho hoạt động góp vốn, chuyển nhượng, định giá và thế chấp, đồng thời khuyến khích hình thành và phát triển các tổ chức trung gian như sàn giao dịch, văn phòng chuyển giao công nghệ, tổ chức định giá tài sản trí tuệ.

Tài sản trí tuệ tại Việt Nam đang ngày càng được quan tâm thông qua việc tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về sở hữu trí tuệ, đồng thời thúc đẩy thương mại hóa, khai thác tài sản trí tuệ cũng như góp phần nâng cao nhận thức của doanh nghiệp và người dân về giá trị của tài sản trí tuệ. Cùng với đó, sự tương tác giữa các bên cung – cầu, kết hợp với vai trò điều tiết của Nhà nước và các trung gian công nghệ sẽ tạo động lực cho sự phát triển thị trường công nghệ ở Việt Nam.