"Đường băng" mới của xuất khẩu số Việt Nam

Thương mại điện tử đang chuyển dịch từ vai trò kênh bán lẻ nội địa sang hạ tầng mở rộng biên độ thị trường cho xuất khẩu, tạo ra một “đường băng số” nơi doanh nghiệp có thể cất cánh trực tiếp đến người mua toàn cầu mà không bị khóa chặt bởi các chuỗi phân phối truyền thống.

Khi quy mô xuất nhập khẩu Việt Nam đạt gần 920 tỷ USD năm 2025, cơ hội để thương mại điện tử đóng góp vào kim ngạch này không còn là câu chuyện tiềm năng lý thuyết, mà là bài toán tăng tốc năng lực thực thi để biến kênh số thành động lực tăng trưởng mới.

Nhận định về dư địa của thị trường số nội địa, ông Trần Văn Trọng, Tổng Thư ký Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) cho rằng: Thương mại điện tử Việt Nam còn khoảng trống tăng trưởng rất lớn khi “so sánh với các nền kinh tế phát triển, nơi thương mại điện tử chiếm 40 - 50% tổng mức bán lẻ”, trong khi Việt Nam mới đạt khoảng 12%.

Tuy nhiên, ở góc nhìn chiến lược xuất khẩu, ông Trần Văn Trọng nhấn mạnh: Điều quan trọng hơn: Vai trò của thương mại điện tử trong tăng trưởng xuất khẩu vẫn chưa được đặt đúng vị trí chiến lược bởi kênh này mới chỉ ở giai đoạn khởi động.

Theo các chuyên gia, nhìn từ lăng kính phân tích, nhận định này hàm chứa cảnh báo về nghịch lý chuyển hóa Việt Nam có thị trường online sôi động, có lợi thế sản phẩm ở các ngành như nội thất, may mặc… nhưng lại thiếu lớp năng lực vận hành để biến lưu lượng và hiện diện sản phẩm thành kim ngạch bền vững.

Hơn nữa, khi doanh nghiệp hiểu xuất khẩu số đơn thuần là đăng hàng lên sàn, giá trị tạo ra chỉ dừng ở hiện diện, không phải thâm nhập thị trường, một khoảng cách tư duy khiến tăng trưởng số trong nước chưa thể trở thành lực kéo xuất khẩu.

Các chuyên gia chỉ ra rằng, bối cảnh mới của thương mại toàn cầu mang nhiều biến động, đòi hỏi phát triển xuất nhập khẩu trực tuyến phải gắn với phát triển sản xuất, không gây tổn hại môi trường, bảo đảm việc làm, an sinh xã hội và lợi ích cho các thế hệ tương lai.

Nhận định này mở ra trục phân tích quan trọng rằng thương mại điện tử muốn trở thành động lực xuất khẩu phải bền vững từ gốc, bởi tăng trưởng kim ngạch thiếu kiểm soát chất lượng, thiếu tiêu chuẩn xanh hóa sẽ tạo ra vòng đời ngắn, dễ đứt gãy khi mở rộng thị trường.

Điều này càng quan trọng khi xuất khẩu số đang cạnh tranh trong môi trường mà các nền tảng toàn cầu đã dùng AI, dữ liệu lớn để tối ưu toàn bộ hành trình mua hàng và kiểm soát tiêu chuẩn nhà bán.

Bà Lê Hoàng Oanh - Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số nhấn mạnh, chưa năm nào thấy số lượng nghị quyết của Bộ Chính trị và chỉ đạo của Chính phủ lại nhiều như vậy, với yêu cầu giám sát, báo cáo thường xuyên, thậm chí hàng ngày.

Theo bà Lê Hoàng Oanh, khung quản lý mới phải theo kịp các mô hình thương mại số như livestream, đa nền tảng, mạng xã hội và đặc biệt là thương mại điện tử xuyên biên giới. Việt Nam đang tăng tốc hoàn thiện thể chế để định danh lại kênh số trong thương mại quốc tế, nhưng thách thức nằm ở tốc độ thực thi liên thông, hạ tầng logistics xuyên biên giới và năng lực doanh nghiệp làm chủ dữ liệu, những yếu tố có thể khiến chính sách đúng nhưng hiệu ứng chậm nếu thiếu hệ sinh thái đồng bộ.

Thống kê cho thấy, trong năm 2025 ghi nhận nhiều kết quả tích cực, trong đó quy mô thương mại điện tử của Việt Nam đã đạt khoảng 31 tỷ USD, tăng trưởng 25,5%.

“Đây là một con số hết sức ấn tượng, chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ. Đồng thời, con số này cũng phản ánh, dù ở mức độ còn khiêm tốn, sự đóng góp của thương mại điện tử vào kết quả xuất khẩu chung của Việt Nam, thể hiện qua kết quả xuất siêu trong năm 2025”, bà Lê Hoàng Oanh khẳng định.

Về định hướng năm 2026, bà Lê Hoàng Oanh cho biết, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số tập trung vào sáu nhóm nhiệm vụ trọng tâm; trong đó, ưu tiên ban hành Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Thương mại điện tử; triển khai Kế hoạch phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026 - 2030; tăng cường quản lý, kiểm tra, hậu kiểm và xây dựng cơ sở dữ liệu thương mại điện tử, từng bước ứng dụng AI phục vụ giám sát; đẩy mạnh chuyển đổi số ngành công thương theo hướng quản lý dựa trên dữ liệu; thu hẹp khoảng cách phát triển thương mại điện tử giữa các vùng, miền và thúc đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới gắn với xuất khẩu.

Đặc biệt, năm 2026 được xác định là năm rất nặng về hợp tác quốc tế, với mục tiêu hoàn tất ký kết Hiệp định khung ASEAN về kinh tế số vào tháng 10/2026, kết thúc đàm phán chương thương mại điện tử trong Hiệp định ASEAN - Canada, khởi động đàm phán ASEAN - Hàn Quốc và nâng cấp chương thương mại điện tử trong Hiệp định CPTPP.

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân, năm 2025, thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục khẳng định vai trò trụ cột của kinh tế số, với quy mô thị trường ước đạt khoảng 31 tỷ USD, tăng trưởng 25,5% so với năm trước. Thương mại điện tử chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng của cả nước, đồng thời đóng góp khoảng 2/3 giá trị của nền kinh tế số.

Việt Nam tiếp tục duy trì vị thế trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử nhanh nhất thế giới. Những kết quả này đã đóng góp quan trọng vào thành tựu chung của toàn ngành trong năm 2025, với kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước đạt mức kỷ lục khoảng 920 tỷ USD.

Bước sang năm 2026 - năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân nhấn mạnh, đây là năm có ý nghĩa quan trọng, tạo nền tảng cho giai đoạn phát triển mới của đất nước. Trong bối cảnh đó, thương mại điện tử và kinh tế số tiếp tục được xác định là lĩnh vực tiên phong, là động lực then chốt thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, chuyển đổi xanh và tăng trưởng bền vững.

Để đáp ứng yêu cầu đặt ra, Thứ trưởng đề nghị toàn ngành cần khẩn trương tổ chức triển khai hiệu quả Luật Thương mại điện tử; xây dựng và trình cấp có thẩm quyền ban hành Nghị định hướng dẫn Luật, bảo đảm Luật sớm đi vào cuộc sống. Đồng thời, triển khai hiệu quả Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026 - 2030, theo định hướng xanh, bền vững, cân bằng và bao trùm.

Cùng với đó, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cần tiếp tục khẳng định vai trò là đầu mối tham mưu, tổ chức triển khai chuyển đổi số, chính phủ điện tử, chính phủ số trong phạm vi quản lý của Bộ Công Thương. Việc thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 57-NQ/TW cần được đẩy mạnh, qua đó lan tỏa mạnh mẽ việc ứng dụng công nghệ tới tất cả các lĩnh vực quản lý của Bộ.

Song song với đó là nâng cấp, hoàn thiện hệ thống cung cấp dịch vụ công trực tuyến, hệ thống quản lý văn bản điện tử và hệ thống quản lý, điều hành của Bộ Công Thương.

Một nhiệm vụ quan trọng khác được Thứ trưởng nhấn mạnh là tham mưu nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng ứng dụng, đồng thời đẩy mạnh xây dựng và hoàn thiện các cơ sở dữ liệu dùng chung. Việc bảo đảm kết nối, liên thông, chia sẻ dữ liệu giữa các hệ thống có ý nghĩa then chốt trong việc chuyển sang mô hình quản lý nhà nước dựa trên dữ liệu.

Trong bối cảnh thị trường số phát triển nhanh, Thứ trưởng yêu cầu tăng cường quản lý thị trường thương mại điện tử, đẩy mạnh đấu tranh chống hàng giả, hàng kém chất lượng, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng. Bên cạnh đó, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực được xác định là yếu tố then chốt cho sự phát triển bền vững của thương mại điện tử và kinh tế số.

Đặc biệt, mở rộng hợp tác quốc tế, chủ động tham gia đàm phán, ký kết các hiệp định, thỏa thuận về thương mại điện tử và kinh tế số, cũng như các hiệp định thương mại tự do có nội dung liên quan đến lĩnh vực này.

Thương mại điện tử đang mở ra đường băng vĩ mô cho xuất khẩu số, nhưng tăng trưởng hiện diện chưa chuyển hóa thành kim ngạch nếu thiếu tư duy chiến lược. Bên cạnh sức ép hoàn thiện khung quản lý và giám sát dữ liệu đa nền tảng, giai đoạn 2026 là bản lề để thương mại điện tử tiên phong thúc đẩy xuất khẩu gắn với chuyển đổi số và xanh.

Khi logistics xuyên biên giới, nhân lực dữ liệu và marketing chuyển đổi được kết nối đồng bộ, thương mại điện tử sẽ trở thành lực đẩy quy mô quốc gia cho tăng trưởng xuất khẩu số bền vững.