Giữ hồn Trung Thu truyền thống: Bài cuối - Phục hồi con giống đồ chơi
Những con giống nặn bằng bột - món đồ chơi Trung Thu yêu thích một thời của trẻ em ngày xưa, sau mấy chục năm vắng bóng, tưởng đã thất truyền, nhưng nay đã được một nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu - người xã Xuân La, huyện Phú Xuyên, Hà Nội phục hồi, trở thành đồ chơi yêu thích của các bạn nhỏ trong dịp Tết Trung Thu này.
* Ngộ nghĩnh con giống bột
Những ngày Tết Trung Thu năm 2019, trước cửa số nhà 50 trên phố Hàng Mã xuất hiện một gian hàng nhỏ bày bán hàng trăm con giống ngộ nghĩnh các loại.
Từ những con vật quen thuộc quanh ta như lợn, gà, trâu, chó, dê, cá… cho đến những con vật ít được thấy như hổ, rồng, sư tử… Mỗi con một vẻ, mỗi con một màu sắc khác nhau, một tư thế nằm - ngồi khác nhau, nhưng con nào nhìn cũng rực rỡ, ngộ nghĩnh và đáng yêu.
Vừa ngồi bán hàng, nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu vừa tiếp tục nặn các con giống, những mâm ngũ quả đáng yêu để phục vụ tại chỗ cho những khách có nhu cầu. Bàn tay nghệ nhân trẻ cứ thoăn thoắt vê, nặn, vuốt… rồi cho ra đời những con giống, những mâm ngũ quả, những chú Cuội, chị Hằng hay ông Tiến sỹ vô cùng sinh động, đẹp mắt, giữa cái nhìn thán phục những người xung quanh.
Gian hàng nhỏ thu hút rất đông khách ghé thăm, đặc biệt là các em nhỏ. Em nào cũng tò mò, lạ lẫm trước tạo hình những con giống ngộ nghĩnh, đáng yêu hay những mâm ngũ quả xinh xắn. Không chỉ thu hút trẻ em, nhiều người lớn khi nhìn thấy gian hàng trưng bày những con giống của nghệ nhân Đặng Văn Hậu cũng bị hấp dẫn.
Bà Nguyễn Thị Cần, ở gần chợ Đồng Xuân, năm nay đã ngoài 60 tuổi cho biết, khi còn nhỏ, dịp Tết Trung Thu, bà thường được bố mẹ mua cho những con giống nặn bằng bột giống như thế này để chơi. Mấy chục năm qua, giờ bà mới lại nhìn thấy những đồ chơi quen thuộc với mình khi còn nhỏ.
Nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu cho biết, những con giống mà anh nặn bằng bột ngày xưa rất thịnh hành ở Hà Nội và các tỉnh phía Bắc, nhưng sau này hầu như không còn người nặn. Mấy năm gần đây, nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách, một Việt kiều rất tâm huyết với văn hóa truyền thống đã tìm về Việt Nam, tìm cách để phục hồi thú chơi con giống, một thú chơi truyền thống ngày xưa.
* Phục hồi thú chơi truyền thống
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách, trước những năm 1960, mỗi dịp Rằm tháng Tám là các con giống nặn bằng bột lại được bày bán khắp nơi ở Hà Nội và các tỉnh miền Bắc Việt Nam, như một thành phần không thể thiếu cho mâm cỗ Trung Thu.
Những con giống bằng bột này không chỉ hấp dẫn trẻ con, mà nhiều khi còn hấp dẫn cả người lớn.
Sau này, một số người Bắc di cư cũng đem theo truyền thống này vào miền Nam và nó tồn tại ở đây cho đến khoảng cuối thập niên 1980.
Nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho biết, những con giống bột anh phục hồi thời gian qua chủ yếu thuộc ba loại gồm: Con giống bột Trung Thu Đồng Xuân, thường là những con vật nuôi gần gũi với con người thời xưa như trâu, ngựa, dê, chó, gà, lợn (gọi chung là bộ lục súc).
Bên cạnh đó, cũng còn có một số con vật, đồ vật thân quen với đời sống thường ngày như con cua, con cá vàng, đôi hài, mâm ngũ quả…
Một loại nữa là con giống của Phố Khách (các phố của người Tàu quanh khu phố cổ ngày xưa) thường cầu kỳ, tinh xảo hơn, chủ yếu là các con vật trong thần thoại như nghê hý châu, sư tử hý cầu, cá hóa long, con thiềm thừ…
Loại thứ ba là con giống bột của Phú Xuyên, thường được gọi là bánh chim cò, kiểu dáng không bị bó buộc mà thay đổi tuỳ theo bàn tay sáng tạo của từng thợ, được làm hoàn toàn bằng nguyên liệu từ thiên nhiên, sau khi chơi xong có thể hấp lên ăn được.
Trong ba loại con giống bằng bột đó, hai loại là con giống bột Trung thu Đồng Xuân và con giống Phố Khách gần như đã thất truyền vào đầu năm 90 và không còn ai làm.
Với mong muốn phục hồi những con giống cổ, nhà nghiên cứu Trịnh Bách nhớ lại hình dáng những con giống bột ngày xưa cha mẹ vẫn mua cho ông chơi, rồi vẽ phác họa lại.
Thấy Đặng Văn Hậu là người có tay nghề nặn tò he rất vững, đã được nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách mời cùng tham gia dự án phục hồi những con giống cổ.
Ông còn lặn lội tìm đến nghệ nhân Phạm Nguyệt Ánh (hiện ở Trung Hòa, Hà Nội), là người trước kia nặn con giống rất đẹp, thuyết phục nghệ nhân giúp đỡ phục hồi những con giống bằng bột.
Nghệ nhân Phạm Nguyệt Ánh nhiệt tình chỉ dạy, huấn luyện từ việc pha bột cho đến giai đoạn quang dầu…
Theo sự hướng dẫn của nghệ nhân Phạm Nguyệt Ánh, kết hợp với ký ức và những phác họa của nhà nghiên cứu Trịnh Bách, nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu đã từng bước phục hồi lại những con giống bằng bột như ngày xưa.
Từ con giống chợ Đồng Xuân, đến con giống Phố Khách, con giống Xuân La… và bày bán trên phố cổ Hà Nội, trưng bày tại các triển lãm Trung Thu truyền thống.
Không chỉ phục hồi con giống bằng bột cổ, Đặng Văn Hậu còn tự mình sáng tạo ra những nhân vật từ trong sách vở, trong truyện cổ tích như chú Cuội, chị Hằng, ông tiến sỹ và nặn rất sinh động.
Sau này, Đặng Văn Hậu lại có sáng kiến trộn một vài loại keo vào bột giúp cho con giống và màu sắc có thể tồn tại gần lâu như đồ gốm sứ và không bị mốc.
Nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho biết, năm 2019, nhà nghiên cứu Trịnh Bách và bạn của ông có gửi cho anh thêm một số bức ảnh chụp những con giống Trung Thu Phố Khách ngày xưa hiện đang được lưu giữ tại Viện bảo tàng của Pháp, trong đó có nhiều mẫu con giống rất lạ, anh cũng không biết đó là con gì.
Đến nay, anh đã dựa theo các mẫu con giống trong ảnh phục hồi được khoảng hơn chục mẫu mới như con anh vũ, thiềm thừ, rắn… những mẫu này vừa đưa ra khách đã mua ngay.
“Lúc đầu khi mới phục hồi, tôi cũng lo người dân không tiếp nhận, nhưng đến giờ, tôi rất mừng, bởi những con giống cổ phục hồi được bà con đón nhận.
Tôi hoàn toàn yên tâm và cũng có thêm động lực để tiếp tục nghiên cứu, phục hồi. Sau mùa Trung Thu, tôi sẽ dành thời gian tiếp tục nghiên cứu, phục hồi thêm các mẫu con giống để giới thiệu với khách”, nghệ nhân Đặng Văn Hậu chia sẻ./.
Tin liên quan
-
Kinh tế & Xã hội
Những người giữ hồn Trung Thu truyền thống: Bài 2- Giữ nghề làm mặt nạ giấy bồi
09:22' - 11/09/2019
Mặt nạ giấy bồi – một trong những đồ chơi Trung Thu mang đậm nét văn hóa truyền thống được vợ chồng nghệ nhân Nguyễn Văn Hòa - Đặng Hương Lan gìn giữ trong suốt 40 năm qua.
-
Đời sống
Giữ hồn Trung Thu truyền thống: Bài 1: Thiên nga bông – đồ chơi đậm nét Việt
06:48' - 11/09/2019
Đến nay, phố cổ Hà Nội chỉ còn lại duy nhất một gia đình gắn bó với nghề làm thiên nga bông – đó là gia đình bà Vũ Thị Thanh Tâm, ở phố Hàng Lược.
Tin cùng chuyên mục
-
Đời sống
Độ mặn trên sông Tiền đang giảm
16:49'
Nhờ độ mặn trên sông Tiền đang giảm nên cống Xuân Hòa tranh thủ thời cơ lấy thêm nước ngọt khi điều kiện cho phép (lấy gạn) bổ sung trữ trong nội đồng phục vụ phòng chống hạn.
-
Đời sống
MoMo lan tỏa văn hóa đọc trên môi trường số
15:15'
Đồng hành cùng “Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam”, MoMo mang đến chuỗi hoạt động đa dạng cho người yêu sách, các nhà xuất bản và nhà phát hành sách.
-
Đời sống
Giỗ Tổ Hùng Vương - nét đẹp văn hóa trong tâm thức người Việt
09:57'
Những ngày này, người Việt ở Việt Nam nói riêng, ở khắp năm châu nói chung đều thành kính hướng về Đất Tổ, nhớ đến ngày Giỗ Tổ 10 tháng 3.
-
Đời sống
Nắng nóng kéo dài, mực nước các ao, hồ ở Bình Phước xuống thấp
08:07'
Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Bình Phước cho biết, nắng nóng kéo dài trên địa bàn tỉnh khiến mực nước các ao, hồ chứa tiếp tục xuống thấp, một số hồ đã cạn kiệt.
-
Đời sống
Chật vật nước sinh hoạt ở vùng cao Lai Châu
17:41' - 17/04/2024
Thiếu nước sinh hoạt không chỉ ảnh hưởng tới đời sống sinh hoạt của người dân mà còn ảnh hưởng tới việc học tập, sinh hoạt của các cháu học sinh.
-
Đời sống
4 khu dã ngoại quanh Hà Nội cho kỳ nghỉ lễ 30/4 và 1/5
15:28' - 17/04/2024
Dịp lễ 30/4 và 1/5 này, bạn có thể cùng gia đình hay bạn bè "đi trốn" ở những điểm vui chơi gần Hà Nội dưới đây.
-
Đời sống
Đếm ngược 100 ngày tới Olympic Paris 2024
10:38' - 17/04/2024
Tối 16/4, chiếc đồng hồ đếm ngược tới Olympic Paris 2024 bắt đầu hiển thị con số 100, đánh dấu còn 100 ngày nữa là Thế vận hội mùa Hè lần thứ 33 sẽ chính thức được khai màn tại thủ đô của nước Pháp.
-
Đời sống
Vì sao giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10/3 Âm lịch?
10:20' - 17/04/2024
Giỗ Tổ Hùng Vương là nghi lễ truyền thống được tổ chức hàng năm vào mùng 10/3 âm lịch tại Đền Hùng, TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ và được người dân Việt Nam trên toàn thế giới kỷ niệm.
-
Đời sống
Thêm nhiều nước châu Phi thu hồi siro trị ho của Johnson & Johnson
09:55' - 17/04/2024
Cơ quan quản lý dược phẩm tại Tanzania, Rwanda và Zimbabwe đã thông báo thu hồi siro trị ho dành cho trẻ em của hãng Johnson & Johnson (Mỹ) trên các thị trường này.