Lời giải cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp - Bài 1: Những "lỗ hổng" pháp lý

Nhằm gỡ khó cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp, Chính phủ vừa ban hành Nghị định 08/2023/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung và ngưng hiệu lực thi hành một số điều tại Nghị định 65/2002/NĐ-CP quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế (Nghị định 08/2023/NĐ-CP). Nghị định được đánh giá là giải pháp tình thế để bình ổn những vấn đề cấp thiết trong ngắn hạn đối với thị trường trái phiếu nói riêng và thị trường tài chính nói chung sau những vi phạm phát hành trái phiếu doanh nghiệp khiến hàng loạt lãnh đạo doanh nghiệp bị khởi tố và những “lỗ hổng” trong quản lý, giám sát thị trường này.

Những động thái của cơ quan quản lý, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ cho thấy quyết tâm lành mạnh hóa thị trường trái phiếu doanh nghiệp trên phương châm “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ”, được Thủ tướng Chính phủ nhắc lại nhiều lần trong các cuộc họp với nhà đầu tư, cộng đồng doanh nghiệp. Thực tế, những điểm mới trong Nghị định 08/2023/NĐ-CP cũng hướng về phương châm này.

Nhằm làm rõ những vấn đề liên quan nói trên tới độc giả, Bnews/TTXVN xin giới thiệu loạt 4 bài với tiêu đề: Lời giải cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Bài 1: Những "lỗ hổng" pháp lý

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp được hình thành từ những năm 2000 và phát triển nhanh từ năm 2017 – 2021, trở thành một kênh huy động vốn rất hiệu quả cho doanh nghiệp. Mặc dù hành lang pháp lý luôn được sửa đổi, nhưng hiện vẫn trên đà “hoàn thiện” và còn những “lỗ hổng” pháp lý tiềm ẩn rủi ro cho nhà đầu tư và an ninh, tài chính tiền tệ.

Giai đoạn 2017 - 2021, tốc độ phát triển bình quân của thị trường trái phiếu doanh nghiệp khoảng 46%, riêng trong năm 2021, con số này là 56%. Giá trị phát hành mới trái phiếu doanh nghiệp trong năm 2021 là  658 nghìn tỷ đồng, trở thành nguồn cấp vốn mới lớn thứ 2 trong năm của thị trường tài chính cho nền kinh tế. Giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành mới trong năm 2021 đã tương đương 53% tổng tín dụng cấp mới trong năm.

Sang 3 tháng đầu năm 2022, tốc độ tăng trưởng của thị trường rất cao, nhưng đến tháng 4 đã sụt giảm mạnh; trong đó, trái phiếu doanh nghiệp bất động sản gần như "vắng bóng".

So với tiềm năng và tương quan với thị trường trong khu vực thì quy mô của thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam còn khá khiêm tốn. Hiện dư nợ của thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở mức trên 15% GDP.

Theo Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc, Chiến lược phát triển tài chính đến năm 2030, Chính phủ đã đặt mục tiêu đến năm 2025, dư nợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp tối thiểu đạt 20% GDP và đến năm 2030 tối thiểu đạt 25% GDP. Như vậy, thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn còn cách khá xa so với mục tiêu mà Chính phủ đề ra.

Đối với các nước có thị trường vốn phát triển, dư nợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp đều duy trì ở mức cao và riêng trong khu vực Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều một số nước như: Malaysia (56% GDP), Singapore (38% GDP), Thái Lan (25% GDP)…

Về tổng thể, vốn huy động qua thị trường chứng khoán hiện chiếm khoảng 26% tổng lượng vốn cung ứng ra nền kinh tế; trong đó, trái phiếu doanh nghiệp chiếm khoảng 22,7% và cổ phiếu chiếm khoảng 3,5%.

Thực tế, sau giai đoạn “bùng nổ”, vào nửa cuối năm 2022, thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ đảo chiều khi chịu tâm lý tiêu cực, những “e ngại” của nhà đầu tư lan rộng vì chứng kiến các vụ việc xảy ra tại Tập đoàn Tân Hoàng Minh và Vạn Thịnh Phát.

Niềm tin của nhà đầu tư vốn đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng lại càng khó “vực dậy” khi thanh khoản dòng tiền trả nợ trái phiếu của nhiều doanh nghiệp gặp bế tắc.

Trong năm 2022, có 420 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, với trị giá xấp xỉ 244.565 tỷ đồng, chiếm 96% tổng giá trị phát hành và giảm tới 66% so với cùng kỳ năm 2021.

Việc huy động vốn qua thị trường trái phiếu trở nên khó khăn với các doanh nghiệp, trong bối cảnh lãi suất ngân hàng tăng cao đã tăng thêm áp lực về vốn đầu tư, duy trì sản xuất kinh doanh, thanh khoản của nhiều doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp trong lĩnh vực bất động sản, doanh nghiệp có khối lượng trái phiếu đáo hạn lớn sụt giảm nghiêm trọng, cùng với việc doanh thu và lợi nhuận kinh doanh giảm mạnh càng gây thêm khó khăn cho doanh nghiệp.

Trước những khó khăn của thị trường, vào tháng 4/2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã chủ trì Hội nghị phát triển thị trường vốn an toàn, minh bạch, hiệu quả, bền vững nhằm ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế. 

Tại hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã giao Bộ Tài chính phối hợp với các bộ, ngành liên quan rà soát lại cơ chế, chính sách, tập trung sơ kết, tổng kết để đề xuất các cấp có thẩm quyền sửa đổi hành lang pháp lý như Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp, khẩn trương sửa Nghị định 153/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế và Nghị định 155/2020/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Chứng khoán để nâng cao tiêu chuẩn, điều kiện phát hành trái phiếu doanh nghiệp góp phần lành mạnh, minh bạch hóa thị trường.

Ngay sau khi có chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, các cơ quan quản lý đã tích cực nghiên cứu, lấy ý kiến thành viên thị trường, trình Chính phủ và trình Chính phủ ban hành Nghị định 65/2022/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế (Nghị định 65/2002/NĐ-CP). Nghị định này đã được Chính phủ ban hành và có hiệu lực từ ngày 16/9/2022.

Dù được đánh giá cao trong việc lành mạnh hóa thị trường trái phiếu doanh nghiệp sau những vụ việc tiêu cực xảy ra tại một số tập đoàn, thế nhưng trong quá trình áp dụng vào thực tiễn, Nghị định 65/2022 lại cho thấy nhiều vướng mắc.

Sau khi Nghị định 65/2002/NĐ-CP có hiệu lực, trong tháng 10/2022 chỉ có một đợt phát hành thành công, thị trường trái phiếu doanh nghiệp cũng suy giảm mạnh khi lượng phát hành giảm 25% so với cùng kỳ trong 10 tháng năm 2022.

Trước thực tế trên, không ít ý kiến cho rằng, bên cạnh việc thắt chặt chính sách tiền tệ, Nghị định 65/2002/NĐ-CP cũng là một trong những nguyên nhân đang gây khó cho doanh nghiệp trong việc tiếp cận vốn.

Những thay đổi chung của Nghị định 65/2002/NĐ-CP hầu hết được cho là cần thiết, khi yêu cầu chuẩn hóa lại điều kiện phát hành trái phiếu riêng lẻ, hướng đến nhà đầu tư chuyên nghiệp là tổ chức và đặc biệt là siết lại tiêu chuẩn nhà đầu tư chuyên nghiệp tham gia sở hữu trái phiếu phát hành riêng lẻ… Tuy nhiên, quá trình áp dụng vào thực tiễn Nghị định cho thấy những vướng mắc, tạo áp lực lên hoạt động của các doanh nghiệp trong việc huy động nguồn vốn từ trái phiếu.

Trước những thực tế của thị trường, Bộ Tài chính cũng đã tổ chức cuộc họp lắng nghe các thành viên tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Sau cuộc họp này, Bộ Tài chính cho biết sẽ rà soát khung pháp lý kể cả Nghị định 65/2002/NĐ-CP, cũng như ghi nhận những góp ý của các doanh nghiệp về trạng thái thị trường. Trước đó, Thủ tướng Chính phủ cũng yêu cầu phải xem xét lại Nghị định 65 nếu cần thiết.

Với sự tích cực của các bộ, ngành liên qua, sự kịp thời trong chỉ đạo của Chính phủ, đến ngày 5/3/2023, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định số 08/2023/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung và ngưng hiệu lực thi hành một số điều tại các Nghị định quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế.

Nghị định 08/2023/NĐ-CP nhằm giải quyết những điểm bất cập của Nghị định 65 được ban hành cách đây không lâu, nhằm tiếp tục tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp hiện nay. Đây được coi là những giải pháp tình thế để bình ổn những vấn đề cấp thiết trong ngắn hạn đối với thị trường trái phiếu nói riêng và thị trường tài chính nói riêng.

Thực tế, không chỉ ký ban hành, sửa đổi nhiều nghị định, thông tư hướng dẫn để gỡ nút thắt trong phát hành trái phiếu và bảo vệ nhà đầu tư, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính còn yêu cầu các cơ quan quản lý tăng cường quản lý, giám sát việc doanh nghiệp phát hành trái phiếu.

Ngày 13/12/2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Công điện số 1163/CĐ-TTg về thị trường trái phiếu doanh nghiệp; trong đó, yêu cầu Bộ trưởng Bộ Tài chính khẩn trương có các biện pháp kịp thời, hiệu quả để chấn chỉnh, ổn định, thúc đẩy hoạt động của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, bảo đảm thị trường hoạt động công khai, an toàn, lành mạnh, minh bạch, hiệu quả và phát triển bền vững. Đồng thời có các biện pháp hiệu quả để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng của nhà đầu tư theo đúng quy định pháp luật.

Phát biểu chỉ đạo tại  phiên toàn thể cấp cao Diễn đàn Kinh tế Việt Nam lần thứ 5 với chủ đề "Tổng quan kinh tế Việt Nam năm 2022 và định hướng điều hành năm 2023" diễn ra ngày 17/12/2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho rằng, nhiều trái phiếu doanh nghiệp phát hành không có tài sản bảo đảm, lãi suất cao đi kèm rủi ro nhưng không tư vấn cho khách hàng... và chỉ đạo cần làm lành mạnh, bền vững các thị trường chứng khoán, trái phiếu… đi đúng bản chất, hài hòa lợi ích, rủi ro chia sẻ.

Trước đó, thông điệp “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ” được Thủ tướng Chính phủ nhắc lại nhiều lần trong các cuộc họp với các cộng đồng đầu tư, doanh nghiệp trong và ngoài nước. Thực tế, những nghị định được ban hành đã và đang được triển khai theo hướng hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và nhà đầu tư, nhà nước, đảm bảo phát triển thị trường trái phiếu lành mạnh, bền vững./.

Tài chính & Ngân hàng

Lời giải cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp - Bài 2: Đi tìm căn nguyên

Tài chính & Ngân hàng

Lời giải cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp - Bài 3: Chờ “cú hích” chính sách