Nhiều bất cập trong phân loại, xử lý chất thải rắn sinh hoạt

Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, quy định phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, mở ra kỳ vọng thay đổi thói quen xử lý rác và giảm áp lực chôn lấp. Tuy nhiên, trong 8 tháng qua, ngoài một số kết quả đạt được thì việc thực thi quy định này gặp nhiều bất cập, đặc biệt là đối với thu gom, phân loại và xử lý chất thải rắn sinh hoạt ở các khu đô thị lớn, trong đó có Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

 

 Phát sinh khoảng 69,4 nghìn tấn chất thải rắn sinh hoạt/ngày

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến ngày 30/6, tổng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trong cả nước khoảng 69,4 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 91%; trong đó, khu vực đô thị phát sinh khoảng 37,25 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 97,28%; khu vực nông thôn phát sinh khoảng 32,15 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 80,5%, tỷ lệ chôn lấp khoảng 59,32% (giảm 30% so với năm 2012). Riêng lượng chất thải tại Hà Nội phát sinh khoảng 7.300 tấn/ngày và chất thải tại TP. Hồ Chí Minh phát sinh khoảng 14.000 tấn/ngày, tổng lượng chất thải của 2 thành phố chiếm khoảng 23% lượng rác thải của cả nước.

Đối với việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt, hiện nay các địa phương chủ yếu dừng ở quy mô nhỏ, thí điểm. Tại một số địa phương, chất thải rắn sinh hoạt nông thôn được một số hộ gia đình tự xử lý bằng hình thức như làm thức ăn chăn nuôi, làm chất độn chuồng hoặc chôn lấp, đốt thủ công trong vườn nhà. Một số địa phương đã thực hiện thí điểm việc thu giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã được phân loại (như tại Hội An tỉnh Quảng Nam cũ , Phú Quốc tỉnh Kiên Giang cũ). Bên cạnh đó, một số tỉnh, thành phố ban hành đơn giá tạm thời đối với một số công tác thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị trên địa bàn thành phố Pleiku nay là phường Pleiku (tỉnh Gia Lai); giá cụ thể đối với dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt (Thành phố Hồ Chí Minh).

Tại Hà Nội, thành phố đã chỉ đạo các quận, huyện, thị xã (nay là các phường, xã) bố trí mặt bằng điểm tập kết, trung chuyển chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại đáp ứng yêu cầu kỹ thuật về phân loại, thu gom, vận chuyển; Thành phố đã chỉ đạo triển khai thí điểm mô hình phân loại rác thải tại nguồn trên địa bàn 5 quận cũ từ tháng 6/2024: Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Nam Từ Liêm. Ngoài 5 quận này được UBND thành phố giao triển khai thí điểm công tác phân loại rác thải tại nguồn, một số quận, huyện cũ cũng đã chủ động triển khai thí điểm các mô hình để làm cơ sở đánh giá, nhân rộng trên toàn địa bàn các quận, huyện cũ như Long Biên, Đông Anh, Gia Lâm, Ba Vì.

Tại Thành phố Hồ Chí Minh, hiện nay, chất thải rắn sinh hoạt được xử lý bằng các hình thức: chôn lấp hợp vệ sinh, đốt không thu hồi năng lượng, sản xuất compost (phân hữu cơ),... Để thực hiện chỉ tiêu đến năm 2025, tỷ lệ xử lý rác thải sinh hoạt bằng công nghệ mới hiện đại (đốt phát điện) và tái chế đạt ít nhất 80% (hướng tới 2030 đạt 100%).

Nhiều khó khăn, vướng mắc

Theo Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Hồ Kiên Trung, việc phân loại, xử lý chất thải rắn sinh hoạt còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc do hạ tầng kỹ thuật không đồng bộ từ phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu hạ tầng kỹ thuật cho việc thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại, đặc biệt là thiếu hạ tầng, công nghệ để tái chế, xử lý chất thải thực phẩm, chất thải hữu cơ chiếm tỷ lệ lớn (khoảng 50-60% tổng khối lượng chất thải) để biến thành năng lượng sinh khối (mùn, phân compost, điện sinh khối,…) hoặc chế biến thành thức ăn gia súc, gia cầm.

Cùng với đó, các cơ chế huy động nguồn lực trong xã hội cho công tác thu gom, phân loại, tái chế, xử lý chất thải đã có nhưng việc triển khai còn nhiều hạn chế nên nguồn lực huy động chưa đáp ứng được nhu cầu. Nguyên tắc “Người gây ô nhiễm phải trả chi phí xử lý” chưa được áp dụng triệt để, đặc biệt là việc chưa thu đủ giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý nên chưa thúc đẩy được nguồn lực tư nhân đầu tư về thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt. 

Ngoài ra, nhận thức và ý thức trách nhiệm của một số cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể và người dân chưa đầy đủ về tầm quan trọng của việc phân loại chất thải để biến chất thải thành tài nguyên; Công tác tuyên truyền, vận động hộ gia đình, cá nhân nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm về phân loại chất thải rắn sinh hoạt chưa đủ sức lan tỏa, chưa tạo thành thói quen, nếp sống của người dân.

“Những vấn đề nêu trên là những công việc cốt lõi, yếu tố tiên quyết, quyết định sự thành bại của công tác phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình, cá nhân, thuộc trách nhiệm của Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương”, ông Hồ Kiên Trung nhấn mạnh.

Tập trung các giải pháp tháo gỡ

Từ thực tế trên, ông Hồ Kiên Trung cho rằng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xác định một số giải pháp trước mắt và lâu dài cần tập trung đẩy mạnh thực hiện phân loại, xử lý chất thải rắn sinh hoạt

Đối với giải pháp trước mắt, trong năm 2025 và 2026, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tập trung rà soát những bất cập về quản lý chất thải rắn sinh hoạt trong Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định để đề xuất sửa đổi, hoàn thiện; ban hành Thông tư ban hành quy chuẩn kỹ thuật môi trường quốc gia về bãi chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt; Thông tư hướng dẫn một số nội dung trong hoạt động đầu tư theo phương thức đối tác công tư lĩnh vực xử lý chất thải rắn sinh hoạt,...

Các địa phương khẩn trương xây dựng, ban hành quy trình kỹ thuật, định mức kinh tế - kỹ thuật, ban hành giá tối đa và giá cụ thể, hình thức thu giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt  theo khối lượng hoặc thể tích chất thải rắn sinh hoạt phải xử lý theo từng loại theo yêu cầu của Luật Bảo vệ môi trường 2020.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đang tham mưu Chính phủ báo cáo Quốc hội thông qua Đoàn giám sát tối cao của Quốc hội “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành” để có 1 Nghị quyết của Quốc hội về nâng cao hiệu lực, hiệu quả việc ban hành và thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường, trong đó cho phép nghiên cứu cơ cấu lại các nhiệm vụ chi ngân sách cho bảo vệ môi trường theo hướng trọng tâm, trọng điểm, tập trung giải quyết các vấn đề môi trường tồn đọng kéo dài; đầu tư các công trình hạ tầng môi trường thiết yếu như hệ thống, hạ tầng thu gom, phân loại và xử lý chất thải rắn sinh hoạt; đồng thời yêu cầu các địa phương khẩn trương xây dựng kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026 – 2030, trong đó tập trung huy động toàn bộ các nguồn lực để xây dựng hạ tầng kỹ thuật thu gom, phân loại, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải đồng bộ, hiện đại, áp dụng các công nghệ tiên tiến, thân thiện môi trường.

Bộ cũng đang tham mưu để trình Chính phủ ban hành Nghị Quyết về “Đẩy mạnh phong trào toàn dân bảo vệ môi trường, tập trung phân loại, thu gom, tái chế, xử lý rác thải vì một Việt Nam sáng - xanh - sạch - đẹp” nhằm đạt được mục tiêu duy trì, lan tỏa phong trào toàn dân bảo vệ môi trường, tập trung phân loại, thu gom, xử lý rác thải vì một Việt Nam sáng - xanh - sạch - đẹp. Theo dự thảo Nghị quyết, Chính phủ yêu cầu các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cần cụ thể hóa, xây dựng kế hoạch cụ thể và tổ chức thực hiện các nhiệm vụ: Đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý rác thải; Đầu tư, hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật đồng bộ về phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý rác thải sau phân loại; Đa dạng hóa nguồn lực đầu tư cho hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế và xử lý rác thải.

Về lâu dài, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục đồng hành cùng với các bộ, ngành, địa phương trong việc tiếp tục tăng cường tuyên truyền, vận động, hướng dẫn nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về quản lý, phân loại lý chất thải rắn sinh hoạt thông qua các chương trình truyền hình, truyền thông cộng đồng, mô hình điểm, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về ý thức, xây dựng lối sống thân thiện với môi trường của người dân; huy động, tìm kiếm các dự án quốc tế để xây dựng năng lực, hạ tầng kỹ thuật cho các địa phương thực hiện hiệu quả thu gom, phân loại, tái chế và xử lý chất thải;  đẩy mạnh việc thực thi chính sách trách nhiệm của tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu trong việc thu hồi, tái chế, xử lý chất thải từ các sản phẩm, bao bì do doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu phát sinh (chính sách trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu – EPR) nhằm huy động trách nhiệm và nguồn lực của doanh nghiệp trong việc thu gom, phân loại, tái chế và xử lý chất thải.

Các địa phương cần triển khai ngay việc đầu tư hạ tầng kỹ thuật đồng bộ từ phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại đồng bộ, phù hợp với quy hoạch của tỉnh sau hợp nhất ngay khi Quốc hội, Chính phủ ban hành các dự án đầu tư công trung hạn 2026 – 2030; tiếp tục đẩy mạnh, thường xuyên, lâu dài công tác tuyên truyền, huy động sự tham gia của toàn xã hội về bảo vệ môi trường, trong đó Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên như Đoàn Thanh niên, Hội phụ nữ, Hội Cựu chiến binh, Hội Nông dân, Liên đoàn Lao động đóng vai trò nòng cốt trong tổ chức, hướng dẫn, giám sát thực hiện giảm thiểu phát sinh, phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế xử lý lý chất thải rắn sinh hoạt.