Tái cơ cấu ngành công thương để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế

Nhiều năm qua, hoạt động tái cơ cấu ngành công thương đã được thực hiện theo Quyết định số 2146/QĐ-TTg ngày 01/12/2014 của Thủ tướng Chính phủ và đem lại hiệu quả tích cực trong tăng trưởng sản xuất, xuất khẩu. Điều này được thể hiện ở các con số tăng trưởng qua từng năm, đóng góp quan trọng vào việc hoàn thành các mục tiêu kinh tế vĩ mô.

Tuy nhiên, để hoạt động tái cơ cấu ngành công thương hiệu quả hơn với mô hình quản trị ngành có tính thích ứng cao, đảm bảo phát triển nhanh và bền vững, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 165/QĐ-TTg ngày 28/02/2023 phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành công thương giai đoạn đến năm 2030. Đề án đặt mục tiêu tái cơ cấu ngành công thương nhằm thực hiện chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế, nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh; tạo lập các động lực tăng trưởng mới gắn với chuyển biến về chất.

Thông tin này đã được các chuyên gia thảo luận tại Toạ đàm với chủ đề: “Ngành công thương Việt Nam- Tái cơ cấu để phát triển bền vững” do Báo Công Thương tổ chức ngày 12/5, tại Hà Nội.

Tại tọa đàm, ông Nguyễn Văn Hội - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương) chia sẻ, thành tựu đạt được 10 năm qua quan trọng nhất là đưa nền công nghiệp lên tầm cao mới, phát triển cả về chiều rộng, chiều sâu với tốc độ tăng trưởng tương đối nhanh 8-9%/năm. Công nghiệp đã thực sự trở thành trụ cột của nền kinh tế; trong đó có đóng góp lớn nhất cho ngân sách và tổng ngân sách quốc nội (GDP) cả nước.

Đặc biệt, ngành công nghiệp trong suốt giai đoạn qua được tái cơ cấu đúng hướng theo đàm phán Hiệp định thương mại tự do (FTA) của Việt Nam với các đối tác. Tận dụng tối đa cơ hội và cam kết quốc tế, đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá. Từ đó đóng góp quan trọng cho nền kinh tế.

Dưới góc độ chuyên gia, ông Nguyễn Minh Phong- chuyên gia kinh tế cho rằng, tái cơ cấu ngành công thương là tái cấu trúc nền kinh tế. Thời gian qua, cùng với việc thực hiện Quyết định 2146/QĐ-TTg năm 2014 phê duyệt Đề án Tái cơ cấu ngành công thương phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển bền vững giai đoạn đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 do Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Theo đó, ngành đã thực sự đồng hành cùng với đất nước trong suốt quá trình đổi mới, cũng như trong quá trình tái cơ cấu hay nói cách khác mạnh hơn là tái cấu trúc nền kinh tế.

Do vậy, phải cụ thể hoá hơn nữa những nhiệm vụ cho từng giai đoạn, từng thời điểm nhưng phải gắn trong một sự đồng bộ giữa các cấp, ngành, địa phương; đồng bộ giữa giải pháp, lĩnh vực, các khía cạnh; đồng bộ trong từng đơn vị hành động.

Song song với phát triển công nghiệp, trong năm 2022, xuất nhập khẩu đã ghi nhận nhiều cột mốc lịch sử khi lần đầu tiên tổng kim ngạch thương mại vượt 700 tỷ USD, nhiều ngành hàng bước vào “câu lạc bộ tỷ USD và chục tỷ USD”.

Theo ông Nguyễn Văn Hội, tuy xuất khẩu đạt con số tương đối lớn nhưng vẫn tiềm ẩn rủi ro vì nhiều mặt hàng xuất khẩu xuất phát từ doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI). Giá trị gia tăng hay sự tham gia vào chuỗi cung ứng xuất khẩu của Việt Nam tương đối thấp.

Hơn nữa, doanh nghiệp FDI khi vào Việt Nam dù có cam kết nhưng thực hiện chuyển giao công nghệ tỷ lệ vô cùng thấp. Chính vì vậy, cần xây dựng quy định ràng buộc hơn nữa trong chuyển giao công nghệ và thực hiện các cam kết.

Liên quan đến nội dung này, TS. Nguyễn Minh Phong cho hay, xuất khẩu đã đa dạng hóa các sản phẩm với hàm lượng gia tăng, chất lượng cao và do đó giá trị, giá cả cũng cao lên. Bên cạnh đó, còn thể hiện ở sự đa dạng trong cơ cấu thị trường, cũng như sự chuyển đổi trong cơ cấu nội ngành và giữa các ngành.

Phân tích mối tương quan giữa thị trường nội địa và xuất khẩu, TS. Nguyễn Văn Hội cho hay, trong Quyết định số 165/QĐ-TTg phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành công thương thể hiện rõ, mục tiêu tốc độ tăng trưởng lưu chuyển hàng hoá và dịch vụ tiêu dùng từ 13-15%/năm là hoàn toàn khả thi, con số này đã được duy trì trong suốt những năm qua. Thị trường trong nước với 100 triệu dân nhu cầu tiêu dùng tăng rất nhanh là thị trường nhiều tiềm năng.

Về mặt cơ chế cũng như bản thân doanh nghiệp đã có chiến lược thúc đẩy sản xuất, kinh doanh các mặt hàng phù hợp với thị trường nội địa. Muốn xuất khẩu ổn định bền vững thị trường nội địa cần được coi là nền tảng.

Bởi lẽ, một mặt thị trường nội địa là kết nối mở rộng với xuất khẩu; mặt khác thị trường nội địa tạo ra sức ép cạnh tranh sòng phẳng giữa hàng hoá xuất khẩu và hàng hoá trên thị trường nội địa.

Tại Tọa đàm, ông Tô Hoài Nam - Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam cho biết, cần phải hiểu tái cơ cấu là một trong nhiều cách thức tiến tới mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Vai trò của các doanh nghiệp “sếu đầu đàn” trong quá trình tái cơ cấu rất quan trọng.

Những năm gần đây đã xuất hiện một số doanh nghiệp đầu đàn trong ngành ô tô, thủy sản, dệt may… chủ yếu là doanh nghiệp ở khu vực tư nhân nhờ nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân. Tuy nhiên, muốn tái cơ cấu một ngành nói chung và từng doanh nghiệp riêng lẻ nói riêng thì chỉ một mình ngành công thương không làm được mà cần phải thực hiện đồng bộ.

Cùng đó, ông Tô Hoài Nam cũng chỉ ra về mặt tư duy, người làm chính sách vẫn chưa thể hiện tính phù hợp và lệch nhịp giữa chính sách và thực tế. Ngoài ra, điểm yếu nữa cho dù mục tiêu rõ, chính sách tốt nhưng thực thi kém.

Đáng lưu ý, về phát triển khoa học công nghệ đã có nhiều thay đổi tiến bộ, nhưng chưa thực sự đáp ứng yêu cầu; nỗi lo của doanh nghiệp là tiếp cận vốn và tiếp cận mặt bằng sản xuất vẫn còn muôn vàn khó khăn.

Tại tọa đàm, các chuyên gia nhấn mạnh, việc triển khai Đề án Tái cơ cấu ngành công thương phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá và phát triển bền vững sẽ tiếp tục được triển khai trên nền tảng những thành công đã đạt được và phải đối mặt cả với những tồn tại hiện có.

Nhận diện được thách thức để cùng nhau hóa giải thách thức đó, hiện thực hóa các mục tiêu được đề ra trong Đề án cần phải được triển khai có trọng tâm, trọng điểm, quyết liệt. Đây không chỉ là nhiệm vụ của ngành công thương mà còn cần sự tham gia của cả hệ thống chính trị, các cấp ủy, chính quyền Trung ương và địa phương, doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế.

Đề án tái cơ cấu ngành công thương nêu rõ, phải được thực hiện đồng bộ trong tổng thể cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, đảm bảo đồng bộ với tái cơ cấu các ngành, lĩnh vực trọng tâm khác của nền kinh tế.

Theo ông Nguyễn Minh Phong, quá trình tái cơ cấu cũng cần phải được nhìn nhận trong một tổng thể đồng bộ, vừa đồng thời thể hiện sự trọng tâm, trọng điểm, đặc thù và phải gắn kết với tính thực tiễn và tính hiệu quả của sự phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, sự phát triển đòi hỏi sự đồng bộ, sự toàn diện trong cơ cấu chính sách, bao gồm chính sách công nghiệp, tài chính, khoa học công nghệ, thị trường, nhân lực và chính sách hạ tầng. Tất cả phải dựa trên thực tế, bao gồm cả bề rộng, bề sâu cũng như lấy hiệu quả làm thước đo, làm mục tiêu để tạo ra sự bền vững trong quá trình tái cơ cấu, tránh những rủi ro.

TS. Nguyễn Văn Hội nhấn mạnh, thời gian tới cần hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, sớm xây dựng và ban hành Luật phát triển Công nghiệp; trong đó quan tâm đến các đối tượng, bao gồm cả doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Đặc biệt, Luật Thương mại năm 2005 phải nghiên cứu thay thế và bổ sung bởi bối cảnh phát triển thương mại đã có nhiều thay đổi.

Bên cạnh đó, xây dựng, sớm triển khai các quy hoạch và phải phù hợp với tất cả các quy hoạch ngành, quy hoạch quốc gia và các luật hiện hành.

Cuối cùng cần có chiến lược phát triển với ngành hàng cụ thể, đồng thời phù hợp với tổng thể của nền kinh tế để triển khai cơ chế chính sách và các biện pháp hỗ trợ./.