TP. Hồ Chí Minh chuyển đổi công nghệ xử lý rác theo hướng tuần hoàn​

Sau khi hợp nhất, TP. Hồ Chí Minh trở thành siêu đô thị lớn nhất cả nước với quy mô dân số gần 15 triệu người. Điều này đặt ra thách thức không nhỏ cho hạ tầng xử lý chất thải đô thị, đặc biệt là chất thải rắn sinh hoạt, trong bối cảnh nhu cầu xử lý ngày càng tăng và yêu cầu chuyển đổi sang mô hình tuần hoàn, thân thiện môi trường.

Theo Sở Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh, tổng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên toàn địa bàn vào khoảng 14.000 tấn/ngày. Trong đó, khu vực TP. Hồ Chí Minh cũ chiếm khoảng 10.500 tấn/ngày, khu vực Bình Dương cũ khoảng 2.400 tấn/ngày và khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu cũ khoảng 1.100 tấn/ngày.

Tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt hiện đạt gần 99%, nhưng trong đó, chỉ khoảng 40% được xử lý bằng công nghệ đốt, ủ phân compost hoặc tái chế; phần còn lại vẫn được chôn lấp hợp vệ sinh. Hiện thành phố có 4 khu xử lý chất thải tập trung đang hoạt động, tổng diện tích trên 1.670 ha gồm: Khu liên hợp xử lý chất thải rắn Tây Bắc, Đa Phước, Nam Bình Dương và Tóc Tiên.

Dù đạt nhiều kết quả tích cực xong việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt vẫn tồn tại những khó khăn. Việc nâng cấp, cải tạo các trạm trung chuyển rác cần thời gian và kinh phí để đáp ứng yêu cầu kỹ thuật mới. Đồng thời, cơ chế đấu thầu thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt gặp trở ngại do nhiều đơn vị thu gom dân lập chưa đủ năng lực tài chính, phương tiện kỹ thuật, khiến việc đáp ứng tiêu chuẩn môi trường còn hạn chế...

Nguồn kinh phí đầu tư cho hạ tầng môi trường cũng chưa tạo được đột phá, đặc biệt là trong lĩnh vực thoát nước, xử lý nước thải đô thị và chất thải rắn. Hệ quả là tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt và nước thải được xử lý chưa đạt kỳ vọng, gây áp lực lên hệ sinh thái đô thị.

Tại khu vực phía Bắc TP. Hồ Chí Minh (Bình Dương cũ), công tác xử lý chất thải đang được triển khai tại Khu liên hợp xử lý chất thải Bình Dương. Đây là một trong những cơ sở xử lý chất thải có quy mô lớn và hiện đại nhất cả nước, do Chi nhánh Xử lý chất thải thuộc Tổng Công ty Nước - Môi trường Bình Dương (BIWASE) vận hành.

Trước năm 2023, rác thải sinh hoạt tại khu vực này chủ yếu được chôn lấp tại các bãi rác ven sông Đồng Nai. Tuy nhiên, tốc độ phát triển công nghiệp cùng với gia tăng dân số cơ học đã tạo áp lực lớn lên hệ thống hạ tầng môi trường. Từ đó, địa phương từng bước chuyển sang mô hình xử lý hiện đại, giảm thiểu chôn lấp.

Theo ông Nguyễn Văn Thiền, Chủ tịch Hội đồng quản trị BIWASE, từ hơn 20 năm trước, tỉnh Bình Dương cũ đã quy hoạch 100 ha đất tại Chánh Phú Hòa để đầu tư khu liên hợp xử lý chất thải, với tầm nhìn phục vụ nhu cầu xử lý trong nhiều thập niên. Khu liên hợp được trang bị các dây chuyền xử lý chất thải rắn sinh hoạt, chất thải nguy hại, chất thải y tế và chất thải công nghiệp. Từ ngày 1/8/2023, toàn bộ lượng rác sinh hoạt tiếp nhận tại đây đã chuyển sang xử lý bằng công nghệ đốt, thay thế hoàn toàn phương pháp chôn lấp.

Hiện nay, đơn vị này được thiết kế với công suất mỗi ngày xử lý hơn 6.560 tấn chất thải các loại, gồm khoảng 3.500 tấn rác sinh hoạt, 1.200 tấn rác công nghiệp thông thường, 1.700 tấn chất thải nguy hại và 160 tấn chất thải xây dựng. Trong số này, một phần rác hữu cơ được sử dụng để sản xuất phân compost; các thành phần khác được tái chế hoặc đốt để thu hồi năng lượng.

Ông Ngô Chí Thắng, Giám đốc Công ty Biwase ETS, cho biết hệ thống hiện đã vận hành nhà máy đốt rác phát điện công suất 5 MW, cùng 4 dây chuyền phân loại và tái chế công suất 2.520 tấn/ngày. Sau xử lý, các sản phẩm được thu hồi gồm điện năng, gạch xây dựng (gạch nung, không nung, gạch tự chèn), vật liệu san lấp và phân bón hữu cơ mang thương hiệu “Con Voi Bình Dương”. Ngoài ra, hệ thống còn bao gồm 2 nhà máy xử lý nước rỉ rác với tổng công suất 1.000 m3/ngày, 2 nhà máy đốt rác y tế công suất 16 tấn/ngày và 4 nhà máy đốt rác hỗn hợp, tổng công suất 500 tấn/ngày. Trong đó, một nhà máy công suất 200 tấn có thu hồi nhiệt để phát điện.

Tuy nhiên, khó khăn lớn hiện nay là việc phân loại rác tại nguồn chưa được triển khai hiệu quả. Ông Ngô Chí Thắng nhận định, đa số người dân chưa thực hiện phân loại rác tại hộ gia đình, khiến công nhân tại nhà máy phải phân loại lại toàn bộ khối lượng tiếp nhận, ảnh hưởng đến hiệu quả vận hành. Ông cho rằng, kinh nghiệm từ nhiều quốc gia phát triển và các nước châu Âu cho thấy, không có công nghệ xử lý nào phát huy hiệu quả tối ưu nếu thiếu phân loại từ đầu nguồn.

Để hỗ trợ triển khai đồng bộ phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn, đơn vị vận hành khu liên hợp sẽ tiếp tục phối hợp với địa phương cung cấp trang thiết bị, thùng rác phân loại và phương tiện vận chuyển phù hợp, từng bước hình thành thói quen phân loại trong cộng đồng.

Thực hiện yêu cầu của Luật Bảo vệ môi trường, phường Bình Dương (TP. Hồ Chí Minh) cũng đang tích cực triển khai các biện pháp thúc đẩy phân loại rác tại nguồn. Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Bình Dương Võ Chí Thành cho biết, phường đã tổ chức tập huấn kỹ thuật phân loại cho khoảng 100 cán bộ phường, khu phố và tổ tự quản bảo vệ môi trường. Nội dung tập huấn tập trung vào nhận biết, phân loại rác có khả năng tái sử dụng, tái chế và chất thải thực phẩm.

Địa phương cũng đang hoàn thiện hệ thống thu gom, xử lý chất thải theo hướng đảm bảo kỹ thuật, đồng thời đào tạo lực lượng thu gom đáp ứng yêu cầu. Phường cũng sẽ phát huy vai trò Ban công tác Mặt trận và tổ tự quản tại các khu phố trong tuyên truyền, giám sát việc phân loại rác tại nguồn.