Bài toán hóc búa cho Cần Thơ: Phường xã "kẹt cứng" dịch vụ đô thị

Hàng loạt vấn đề từ kinh phí, đơn giá dịch vụ cho đến cơ chế ký kết hợp đồng thu gom rác, chiếu sáng, cây xanh đang khiến nhiều phường, xã lúng túng. Trước thềm Tết Nguyên đán 2026 và Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, tại cuộc họp với các xã, phường về công tác chỉnh trang đô thị ngày 12/12, lãnh đạo UBND thành phố Cần Thơ yêu cầu các địa phương phải chủ động, không để bộ mặt đô thị trở nên nhếch nhác hay gián đoạn các dịch vụ công ích thiết yếu phục vụ người dân.

Địa phương "than khó" vì nợ đọng, thiếu cơ sở pháp lý

Báo cáo tại cuộc họp về công tác chỉnh trang đô thị, vệ sinh môi trường và chiếu sáng, ông Nguyễn Đăng Khoa, Phó Giám đốc Sở Xây dựng thành phố Cần Thơ cho biết, thời gian qua, Sở đã tích cực tham mưu cho UBND thành phố ban hành các văn bản phân công, phân cấp quản lý hệ thống hạ tầng kỹ thuật. Cụ thể, sau khi thực hiện sáp nhập và tổ chức chính quyền địa phương, thành phố đã ban hành quyết định phê duyệt danh mục giao quản lý tài sản kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ, đường đô thị về cho các xã, phường quản lý theo địa giới hành chính.

Tuy nhiên, quá trình chuyển giao này đang gặp không ít vướng mắc. Theo ông Khoa, qua làm việc với các phường trung tâm như Ninh Kiều, Cái Khế, Tân An, Cái Răng... vào ngày 10/12/2025, Sở Xây dựng ghi nhận các địa phương đang gặp khó khăn lớn về giá dịch vụ thu gom rác mới chưa được ban hành dù năm 2025 sắp kết thúc. Hệ quả là các địa phương buộc phải đề xuất cho phép gia hạn thêm các hợp đồng thu gom rác đang thực hiện đến hết Quý I/2026 để tránh gián đoạn dịch vụ.

Vấn đề nan giải nhất hiện nay là sự chênh lệch về nguồn vốn bố trí. Ông Nguyễn Đăng Khoa dẫn chứng trường hợp của UBND phường Hưng Phú và phường Cái Răng (được thành lập từ quận Cái Răng trước đây). Các đơn vị này nhận được kinh phí chỉ bằng 1/3 so với kinh phí của cấp quận trước đây, trong khi khối lượng công việc và chi phí vận hành các dịch vụ công ích thực tế lại nhiều hơn trước. Tình trạng bố trí vốn chưa phù hợp với nhu cầu thực tế cũng diễn ra tại nhiều phường trung tâm khác.

Để giải quyết tình thế trước mắt phục vụ cho Tết Nguyên đán và Đại hội Đảng, Sở Xây dựng đã phối hợp với các đơn vị liên quan khảo sát và thống nhất phương án chỉnh trang tại các nút giao trọng điểm. Cụ thể, đối với nút giao IC3 và các tuyến đường cửa ngõ như Võ Văn Kiệt, Quang Trung, Sở Xây dựng đề xuất UBND thành phố thuận chủ trương giao cho các phường thực hiện, đồng thời Sở Tài chính bố trí vốn sự nghiệp để triển khai ngay các giải pháp cấp bách. Bên cạnh đó, Sở Xây dựng cũng đề nghị các nhà mạng viễn thông phải chịu trách nhiệm chỉnh trang, bó cáp và thu hồi cáp cũ để đảm bảo mỹ quan đô thị, giải quyết tình trạng "mạng nhện" gây mất an toàn và thẩm mỹ.

Phản ánh từ cơ sở cho thấy sự lúng túng của cấp phường khi tiếp nhận khối lượng công việc lớn từ cấp huyện cũ nhưng thiếu nguồn lực tương xứng.

Lãnh đạo UBND phường Phú Lợi cho biết, năm 2025 phường đang đối mặt với khó khăn lớn về tài chính khi đang nợ tiền dịch vụ công ích. Đặc biệt, đối với công tác thu gom, vận chuyển và xử lý rác, đến nay phường vẫn chưa ký được hợp đồng mới với đơn vị công ích cho giai đoạn sau ngày 1/7. Việc xác nhận khối lượng công việc hàng tháng vẫn diễn ra nhưng chưa được bổ sung kinh phí để thanh toán, đẩy đơn vị cung ứng dịch vụ vào thế khó.

Về kế hoạch năm 2026, Phường Phú Lợi cho rằng dự toán được giao (khoảng 4 tỷ đồng cho sự nghiệp môi trường và 5 tỷ đồng cho sự nghiệp kinh tế) là chưa đáp ứng được nhu cầu rất lớn của địa phương. Đại diện phường kiến nghị cấp thẩm quyền sớm ban hành định mức giá dịch vụ. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng nhất để xây dựng dự toán và tổ chức lựa chọn nhà thầu. Nếu không có định mức này, công tác lựa chọn nhà thầu cho năm 2026 sẽ tiếp tục lâm vào bế tắc và thiếu cơ sở pháp lý. Đồng thời, phường cũng mong muốn sớm xác định nguồn lực cụ thể cho việc chỉnh trang phục vụ hai sự kiện lớn là Đại hội Đảng lần thứ XIV và Tết Nguyên Đán diễn ra sát nhau.

Tương tự, đại diện phường Vị Tân cho biết khó khăn lớn nhất cũng nằm ở kinh phí thanh toán dịch vụ công ích. Theo số liệu từ địa phương này, hợp đồng đầu năm của thành phố Vị Thanh cũ là 45 tỷ đồng, trong đó riêng phần việc trên địa bàn Vị Tân chiếm khoảng 35 tỷ đồng. Nhu cầu thanh toán cho 6 tháng cuối năm 2025 là khoảng 12 tỷ đồng, nhưng đến nay nguồn này chưa được cấp đủ. Phường mới chỉ được tạm cấp 1 tỷ đồng, số tiền này chỉ vừa đủ để thanh toán tiền điện chiếu sáng, chưa thấm vào đâu so với nhu cầu thực tế.

Đối với năm 2026, phường Vị Tân lo ngại việc chưa có giá dịch vụ công ích sẽ khiến công tác lập dự toán gặp khó, nguy cơ bị vướng mắc kéo dài sang tận tháng 01/2026. Về công tác chỉnh trang đô thị, dù phường đã có kế hoạch chỉnh trang cây xanh các tuyến đường cửa ngõ và khu trung tâm như đường Lê Văn Phong, đường 3/2, nhưng dự toán sự nghiệp kinh tế được giao chỉ vỏn vẹn 3 tỷ đồng. Mức kinh phí này hoàn toàn không đủ để trang trí tạo sinh khí cho người dân trong dịp lễ lớn. Do đó, Phường Vị Tân tha thiết đề xuất lãnh đạo thành phố quan tâm, bố trí thêm kinh phí cho các phường vùng trung tâm cũ.

Chủ động giải pháp, đẩy mạnh xã hội hóa không để đô thị nhếch nhác

Kết luận tại cuộc họp, Phó Chủ tịch UBND thành phố Cần Thơ Nguyễn Văn Hòa nhấn mạnh tính cấp bách của công tác chỉnh trang đô thị trong bối cảnh hiện nay; đồng thời cảnh báo, nếu công tác nạo vét cống, thu gom rác không được thực hiện kịp thời thì khi mưa xuống sẽ gây ngập nghẹt, ứ đọng và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Trước những khó khăn của các địa phương, ông Nguyễn Văn Hòa yêu cầu các phường, xã phải chủ động rà soát và có giải pháp thực hiện kịp thời, không thụ động chờ đợi. Cụ thể, các địa phương cần rà soát lại các hợp đồng đã ký của cấp huyện trước đây. Đối với phần việc từ ngày 1/7 mà đơn vị công ích chưa làm thì đề nghị thực hiện ngay; phần nào đã thực hiện rồi thì tiếp tục tính toán để đưa vào dự toán cho năm 2026.

Phó Chủ tịch UBND thành phố Cần Thơ đặc biệt nhấn mạnh đến giải pháp "xã hội hóa" để giảm tải cho ngân sách. Các địa phương phải xác định rõ hạng mục nào cần sử dụng ngân sách, hạng mục nào có thể vận động nhân dân và doanh nghiệp cùng thực hiện. "Ví dụ cắt tỉa cây xanh trên địa bàn của doanh nghiệp, những khu vực đất trống của người dân, chấp hành vệ sinh môi trường, khi thu gom phải tập kết đúng nơi, đúng chỗ chứ không thể nào vứt bừa bãi ra đường rồi đổ trách nhiệm cho đơn vị thu gom", ông Hòa dẫn chứng.

Lãnh đạo thành phố đề nghị các phường, xã phải có cách làm tuyên truyền sáng tạo để tạo ra nhận thức chung, huy động doanh nghiệp, người dân và cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc. Theo lãnh đạo UBND thành phố, cái gì cũng xuất ngân sách ra thì nguồn lực rất lớn, không thể đáp ứng xuể.

Về vấn đề kinh phí và kỹ thuật, ông Nguyễn Văn Hòa chỉ đạo các địa phương cần xác định kinh phí cho rõ ràng, đối chiếu số liệu với các hợp đồng cũ để tính toán lại khối lượng công việc cho phù hợp với quy mô cấp phường, không thể áp dụng máy móc mô hình cấp huyện trước đây. Đồng thời, cần tăng cường quản lý trật tự đô thị, xử lý nghiêm tình trạng xây dựng lấn chiếm lề đường, buôn bán tự phát khiến bộ mặt đô thị "chỗ trồi ra, chỗ thụt vào", cây xanh không đồng nhất.

Ông Nguyễn Văn Hòa cũng chỉ đạo các đơn vị liên quan như Sở Công Thương kiểm tra an toàn lưới điện, đặc biệt tại những nơi thường xuyên ngập nước và nghiên cứu xây dựng đề án thay thế đèn cao áp bằng đèn tiết kiệm điện theo mô hình trả chậm mà thành phố Vị Thanh đã từng áp dụng hiệu quả.