Bầu cử Quốc hội liên bang Đức sớm: Kịch bản khó đoán

Sự tan rã của liên minh cầm quyền hồi tháng 11/2024 sau nhiều tháng tranh cãi về ngân sách và việc giải tán quốc hội ngày 27/12/2024 đã đưa nước Đức đến cuộc bầu cử liên bang sớm trước thời hạn lần thứ tư trong lịch sử để bầu ra 630 thành viên Quốc hội Liên bang Đức (Bundestag).

Theo số liệu của Cơ quan Thống kê liên bang Đức (Destatis), 59,2 triệu người Đức đủ điều kiện bỏ phiếu trong cuộc bầu cử Bundestag lần thứ 21 này, thấp hơn so với 61,2 triệu cử tri trong cuộc tổng tuyển cử năm 2021, chủ yếu do những thay đổi về nhân khẩu học và thống kê dân số được điều chỉnh sau cuộc tổng điều tra dân số năm 2022. Số cử tri lần đầu đến tuổi đi bầu cử khoảng 2,3 triệu người, chiếm 3,9% tổng số cử tri đủ điều kiện, trong khi nhóm cử tri trên 70 tuổi chiếm tới 23,2%, tỷ lệ cao nhất trong các nhóm tuổi.

Do cuộc bầu cử được đẩy sớm lên 7 tháng so với kế hoạch ban đầu, chiến dịch tranh cử của các đảng diễn ra trong thời gian ngắn nhưng đầy tranh cãi, trong đó có một điều rõ ràng là mong muốn một thay đổi cơ bản. Như ứng cử viên thủ tướng của Liên minh Dân chủ/Xã hội Cơ đốc giáo (CDU/CSU) bảo thủ, ông Friedrich Merz, đã phát biểu trước đảng Dân chủ Xã hội trung tả (SPD) và đảng Xanh bảo vệ môi trường, hai đảng trong chính phủ liên minh đã cùng cầm quyền ở Đức với đảng Dân chủ Tự do (FDP) kể từ năm 2021: "Chính phủ liên minh của các ngài đã cố gắng trong 3 năm để thực hiện các chính sách cánh tả nhưng giờ không thể tiếp tục điều đó nữa”.

Kết quả thăm dò cử tri mới nhất cho thấy đảng Xanh có thể giành được số phiếu bầu tương đương với năm 2021, nhưng SPD và FDP đều có thể xuống hạng nghiêm trọng. FDP thậm chí có thể không vượt qua được "rào cản 5%" số phiếu cần thiết để có được đại diện trong Bundestag. SPD có vẻ sẽ phải chịu một thất bại cay đắng khi thăm dò cử tri cho thấy đảng này chỉ được 14% tín nhiệm, cùng đứng vị trí thứ 3 với đảng Xanh, và nếu kết quả chung cuộc đạt dưới 20% số phiếu thì sẽ là kết quả tồi tệ nhất của đảng này trong bầu cử liên bang lịch sử hậu Thế chiến thứ hai của Đức. Với kịch bản này, Thủ tướng Olaf Scholz sẽ trở thành nhà lãnh đạo chính phủ có nhiệm kỳ ngắn nhất trong 50 năm qua, và là thủ tướng SPD duy nhất không được tái đắc cử.

Cũng theo các cuộc thăm dò cử tri, ông Merz có cơ hội lớn nhất để trở thành thủ tướng Đức. Liên minh trung hữu của ông là lực lượng đối lập lớn nhất trong quốc hội năm 2021, sau 16 năm cầm quyền dưới thời cựu Thủ tướng Angela Merkel.

Đứng ở vị trí thứ hai trong các cuộc thăm dò là đảng cực hữu Sự lựa chọn vì nước Đức (AfD), nhận được 20% tín nhiệm của cử tri, cao gấp đôi so với cuộc bầu cử năm 2021.

Cuộc bầu cử Bundestag lần thứ 21 diễn ra trong bối cảnh nước Đức đang bộn bề khó khăn và tình hình chính trị trên thế giới có nhiều biến động lớn.

Ứng cử viên Friedrich Merz cho rằng kinh tế đang là vấn đề nan giải nhất của Đức. Theo ông, kinh tế Đức đã tụt hậu so với Liên minh châu Âu (EU). Khoảng 50.000 doanh nghiệp đã phá sản, khoảng 100 tỷ euro (105 tỷ USD) vốn công ty mỗi năm chảy ra nước ngoài. Kinh tế Đức đang suy thoái năm thứ ba liên tiếp, điều chưa từng xảy ra trước đây trong lịch sử hậu chiến của Đức.

Trong chiến dịch tranh cử, ông Merz luôn tăng cường tấn công trong khi Thủ tướng đương nhiệm Scholz ngày càng ở thế phòng thủ. Mặc dù có vẻ đã quyết liệt hơn so với những năm gần đây, ông Scholz vẫn đang phải vật lộn để bảo vệ và biện minh cho các hành động của chính phủ đương nhiệm, vốn là chính phủ không được lòng dân nhất trong lịch sử Đức sau Thế chiến thứ hai.

Xung đột Nga-Ukraine bắt đầu từ tháng 2/2022 đã dẫn đến một cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng và lạm phát cao. Ông Scholz cho biết: "Nền kinh tế đã phải vật lộn với nhiều hậu quả kể từ đó". Đề cập đến sự thay đổi chính sách của chính quyền mới của Mỹ, ông Scholz cảnh báo rằng sẽ còn nhiều thời điểm khó khăn phía trước: "Gió mạnh đang thổi. Và sự thật là, điều đó sẽ không thay đổi cơ bản trong những năm tới".

Khắc phục nền kinh tế đang suy yếu được coi là một trong những vấn đề chính của chiến dịch tranh cử. Tuy nhiên, sau vụ tấn công bằng dao gây chết người, do một người Afghanistan bị từ chối đơn xin tị nạn thực hiện tại thành phố Aschaffenburg, bang Bavaria (Bayern), chủ đề nhập cư bắt đầu thống trị các cuộc tranh luận chính trị. Đặc biệt là ngay sau khi xảy ra vụ việc, ông Merz đã cố gắng thắt chặt chính sách tị nạn của Đức, kể cả phải “tận dụng” số phiếu thuận của đảng cực hữu AfD trong quốc hội, một điều cấm kị trên chính trường Đức, nơi các đảng lớn truyền thống không chấp nhận hợp tác với phe cực hữu.

Các nhà lập pháp AfD đã vui mừng khi vào cuối tháng 1/2025, đề xuất không ràng buộc của ông Merz nhằm siết chặt chính sách tị nạn đã giành được đa số phiếu tại Bundestag với sự giúp đỡ của AfD. Ông Bernd Baumann, lãnh đạo nhóm nghị viện AfD đã thốt lên: "Một kỷ nguyên mới đang bắt đầu ngay tại đây và ngay bây giờ. Chúng tôi đang dẫn đầu".

Sau cuộc bỏ phiếu tại Bundestag về chính sách nhập cư, hàng trăm nghìn người đã biểu tình trên toàn quốc phản đối sự dịch chuyển sang cánh hữu trên chính trường Đức, trong khi ông Scholz và đảng của ông cáo buộc CDU và AfD có ý định thành lập chính phủ liên minh sau cuộc bầu cử.

Trong những ngày và tuần tiếp theo, ông Merz đã phải tận dụng mọi cơ hội để loại trừ khả năng hợp tác và thành lập liên minh cầm quyền với AfD trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

Hệ thống bầu cử của Đức được thiết kế thuận theo hướng để có các chính phủ liên minh giữa các đảng. CDU/CSU sẽ không thể một mình cầm quyền vì mặc dù có thể có được số phiếu nhiều nhất nhưng vẫn không đạt quá bán. Sau cuộc bầu cử, họ sẽ cần tìm ít nhất một đối tác liên minh nhằm đạt được đa số cần thiết để thông qua luật. Càng có nhiều đảng trong Bundestag, việc thành lập chính phủ càng khó khăn. Vì vậy, điều quan trọng là liệu đảng cánh tả Xã hội chủ nghĩa, Liên minh dân túy Sahra Wagenknecht (BSW) và FDP có giành được đủ 5% số phiếu để được có đại diện trong Quốc hội hay không.

Đối với một liên minh hai đảng, CDU/CSU có thể chuyển sang hợp tác với SPD hoặc đảng Xanh. Tuy nhiên, việc dung hòa các nguyên tắc chính sách sẽ không dễ dàng vì SPD đặt chính sách xã hội lên hàng đầu trong chương trình nghị sự, còn đối với Đảng Xanh lại là bảo vệ khí hậu.

Nếu các đảng nhỏ lọt vào Quốc hội, có thể cần 3 đảng để tạo nên số lượng thành viên cho một chính phủ ổn định.

Cho đến nay, AfD, mặc dù đứng thứ hai trong các cuộc thăm dò cử tri, đang bị cô lập vì tất cả các đảng khác đều tuyên bố không hợp tác với họ. Nhưng ứng cử viên hàng đầu của AfD, bà Alice Weidel cho biết điều này sẽ không ngăn cản họ lên nắm quyền. Theo bà, "sự thay đổi" chính trị đang đến và chỉ đang bị "trì hoãn không cần thiết" mà thôi.

Ông Merz nhấn mạnh rằng chính phủ mới sẽ là "một trong những cơ hội cuối cùng" để thu hẹp vùng đất sinh sôi của AfD. Nếu không, chủ nghĩa dân túy cánh hữu sẽ còn phát triển mạnh hơn nữa ở Đức, chứ không dừng lại ở tỷ lệ tín nhiệm 20% như hiện nay. Tuy nhiên, cục diện chính trường Đức khiến kịch bản trở nên khó đoán và tiềm ẩn những bất trắc.