Bước tiến mới

Quang cảnh bên ngoài Điện Kremlin ở Moskva, Nga. Ảnh: THX/TTXVN

Trong một bình luận đầu tiên sau đàm phán, đặc phái viên của Tổng thống Nga về đầu tư và hợp tác kinh tế với các nước ngoài Kirill Dmitriev đã viết trên mạng X chỉ một từ ngắn ngủi: “Lịch sử!”. Hầu như ngay sau khi điện đàm kết thúc, Điện Kremlin đã ra tuyên bố về kết quả.

Nổi bật nhất là Nga đồng ý với sáng kiến ngừng bắn 30 ngày vào cơ sở năng lượng và hạ tầng đã được Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodimyr Zelensky nhất trí trước đó. Thậm chí mệnh lệnh cho quân đội về việc này được Tổng thống Vladimir Putin đưa ra ngay tại điện đàm. Tuy không nhắc đến trực tiếp, nhưng chắc chắn cơ sở hạ tầng năng lượng quan trọng nhất ở đây là nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia mà nhà lãnh đạo Mỹ nhắc đến trước điện đàm. Nhà máy này đóng vai trò rất quan trọng trong hệ thống năng lượng, trong nền kinh tế của Ukraine và là một trong những mục tiêu mà Kiev muốn giành lại.

Mục đích nhân đạo là cái đích chung của hai tổng thống. Cuộc đối thoại thứ hai này diễn ra trong bối cảnh vị thế đàm phán của Moskva được củng cố mạnh mẽ sau những bước tiến của lực lượng Nga tại tỉnh biên giới Kursk, nơi quân đội Ukraine mở cuộc tấn công từ tháng 8 năm ngoái và kiểm soát nhiều thị trấn, làng mạc. Sau khi đồng ý với Tổng thống Trump về việc bảo toàn tính mạng cho tù binh tại Kursk khi ra hàng, Tổng thống Putin đã thông báo thêm về kế hoạch trao đổi tù binh, đồng thời trao trả cho Ukraine 23 thương binh nặng như một cử chỉ thể hiện thiện chí cụ thể.

Nhà lãnh đạo Nga cũng phản hồi mang tính xây dựng đối với ý tưởng của ông Donald Trump về việc thực hiện sáng kiến nổi tiếng liên quan đến an toàn vận chuyển ở Biển Đen. Đây là tuyến đường xuất khẩu quan trọng đặc biệt không chỉ đối với Nga mà còn cho nông sản Ukraine.

Về tương lai thoả thuận ngừng bắn, sau khi khẳng định cam kết cơ bản đối với giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột, Tổng thống Putin tuyên bố sẵn sàng hợp tác với Mỹ để tìm hiểu kỹ lưỡng các cách thức khả thi nhằm đạt được một giải pháp toàn diện, bền vững và lâu dài. Và tất nhiên, đàm phán này phải tính đến yêu cầu loại bỏ nguyên nhân gốc rễ của khủng hoảng, và bảo đảm lợi ích hợp pháp của Nga trong lĩnh vực an ninh.

Quang cảnh bên ngoài Nhà Trắng ở Washington, D.C., Mỹ. Ảnh: THX/TTXVN

Tại điện đàm, Tổng thống Putin một lần nữa nêu rõ và khẳng định điều kiện quan trọng để ngăn chặn sự leo thang của cuộc xung đột và hướng tới giải quyết xung đột thông qua các biện pháp chính trị và ngoại giao là phải chấm dứt hoàn toàn viện trợ quân sự nước ngoài và cung cấp thông tin tình báo cho Kiev.

Một sự đồng thuận cao nữa đạt được trong điện đàm là tầm quan trọng của việc bình thường hóa quan hệ Nga-Mỹ. Theo tuyên bố của Điện Kremlin, hai bên nhắc đến trách nhiệm đặc biệt của Nga và Mỹ trong việc đảm bảo an ninh và ổn định trên thế giới. Hai bên nhất trí nỗ lực chung nhằm ổn định tình hình ở các khu vực khủng hoảng và thiết lập hợp tác về các vấn đề không phổ biến vũ khí hạt nhân và an ninh toàn cầu. Kinh tế và năng lượng được nhắc đến như hai trong số nhiều lĩnh vực rộng mà hai nước có thể hợp tác.

Cuộc điện đàm đã nhận được những ý kiến đánh giá tích cực tại Nga. Người đứng đầu Ủy ban các vấn đề quốc tế của Đuma quốc gia (Hạ viện) Nga, lãnh đạo đảng Dân chủ tự do Nga (LDPR), Leonid Slutsky, cho rằng, kết quả cuộc đối thoại giữa tổng thống Nga và Mỹ được cả thế giới mong đợi và có thể trở thành lời mở đầu cho hòa bình. Theo ông, với điều kiện then chốt được đưa ra để ngăn chặn leo thang, đường nét của một giải pháp hòa bình đã được phác thảo trong khuôn khổ của một cuộc đối thoại “tôn trọng lẫn nhau, nơi các bên lắng nghe nhau". Còn Phó Chủ tịch Hội đồng liên bang (Thượng viện) Nga Konstantin Kosachev thì nhận xét, cuộc điện đàm đã thực sự mang tính chất đối thoại, không phải hai cuộc độc thoại, trong đó Nga được tôn trọng, còn Mỹ nhắm đến kết quả.

Trong phản ứng đầu tiên, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhấn mạnh rằng Ukraine sẵn sàng ủng hộ các đề xuất ngừng bắn vào cơ sở năng lượng được đưa ra trong cuộc điện đàm giữa hai tổng thống Nga và Mỹ, nhưng lưu ý mọi chi tiết thỏa thuận giữa các bên cần được công khai.

Về phía Washington, trên nền tảng mạng xã hội Truth Social, Tổng thống Mỹ Donald Trump mô tả cuộc điện đàm là “rất tốt và hiệu quả”, đồng thời tiết lộ: “Nhiều yếu tố của một thỏa thuận hòa bình đã được thảo luận". Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff xác nhận Mỹ và Nga sẽ tiếp tục có cuộc đàm phán quan trọng vào ngày 23/3 tới về tình hình xung đột tại Ukraine ở thành phố Jeddah của Saudi Arabia.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: ndtv.com/TTXVN

Trong khi đó, các nhà lãnh đạo châu Âu đã bày tỏ hoan nghênh kết quả cuộc điện đàm, đánh giá tích cực "tiến triển” đã đạt được. Tuy nhiên, họ cũng lưu ý rằng tiến triển này cần dẫn đến “một nền hòa bình công bằng và lâu dài cho Ukraine”. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Olaf Scholz hoan nghênh việc ngừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng, khẳng định đây có thể là "bước đầu tiên quan trọng" hướng tới một nền hòa bình công bằng và lâu dài cho Ukraine. Bước tiếp theo cần phải là “ngừng bắn hoàn toàn và càng nhanh càng tốt".

Giới chuyên gia quốc tế tỏ ra khá thận trọng. Bà Susan Colbourn, chuyên gia về các vấn đề an ninh châu Âu tại Trường Chính sách Công Sanford thuộc Đại học Duke, nhận định thỏa thuận ngừng bắn có giới hạn phản ánh mong muốn của chính quyền ông Trump bình thường hóa quan hệ với Nga. Bà Maria Snegovaya, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho biết lệnh ngừng bắn đối với các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng có thể có lợi cho Nga, vì lực lượng Ukraine đã tấn công hiệu quả vào các nhà máy lọc dầu của Nga.

Nếu nhìn toàn diện, cuộc điện đàm ngày 18/3 cũng để lộ ra nhiều “góc khuất”. Thứ nhất, lãnh đạo Nga và Mỹ đàm phán về cuộc xung đột Ukraine mà vẫn không có đại diện của Kiev, dù từ khi xuất hiện thông tin kêu gọi đàm phán, Kiev đã tuyên bố “không thể có (đàm phán) về Ukraine mà không có mặt Ukraine”. Và khả năng Kiev chấp nhận những thoả thuận đạt được “không có mặt Ukraine” này vẫn là dấu hỏi.

Thứ hai, cuộc đàm phán kéo dài 148 phút này không hề nhắc đến vấn đề mà cả Nga và Ukraine đều tuyên bố là “lằn ranh đỏ”, đó là lãnh thổ. Không nhắc đến chủ quyền với 4 vùng Nga sáp nhập, với Crimea, cho dù hai tổng thống đã “chọn” điện đàm đúng vào ngày nhà lãnh đạo Nga ký hiệp ước công nhận Crimea là một phần của LB Nga 11 năm trước.

Dẫu vậy, đàm phán Nga - Mỹ đang dần hội tụ quan điểm hai bên. Thoả thuận duy trì liên lạc thường xuyên có nghĩa là quan hệ song phương sẽ ấm lên. Để đi tiếp đến thỏa thuận cuối cùng còn nhiều khó khăn, phải giải quyết nhiều xung đột quan điểm. Nhưng Nga và Mỹ đang cho thấy họ nhắm đến đối thoại thực chất, cụ thể và chi tiết. Xu hướng là tích cực, dù chắc chắn không thể tiến nhanh.