Canada đứng trước sức ép về kiểm soát xuất khẩu vũ khí. Ảnh: Reuters
Theo bài viết trên trang Global and Mail của tác giả Steven Chase, các đảng đối lập và các nhóm nhân quyền lần lượt yêu cầu chính phủ của Thủ tướng Justin Trudeau phải đình chỉ thương vụ xuất khẩu vũ khí trị giá 15 tỷ đô la Canada (CAD) cho Saudi Arabia trong thời gian giới chức liên bang tiến hành điều tra về việc quân đội nước này sử dụng xe bọc thép của Canada tấn công dân thường.
Loại xe được sử dụng là của công ty Terradyne Armored Vehicles, có trụ sở tại Newmarket, tỉnh Ontario. Các chuyên gia thiết bị quân sự nhận diện loại xe trên thông qua lớp vỏ giáp và tháp pháo vũ trang, giống của dòng xe bọc thép Gurkha RPV.
Trong tuyên bố nhằm trấn an dư luận, Ngoại trưởng Canada Chrystia Freeland bày tỏ "quan tâm sâu sắc" và cho biết đã ra lệnh điều tra hành vi của Saudi Arabia. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Canada khẳng định: "Nếu phát hiện vũ khí xuất khẩu của Canada được sử dụng để thực hiện các hành vi vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, Bộ trưởng sẽ hành động".
Đây là lần đầu tiên xuất hiện các bức hình và băng video cho thấy Saudi Arabia sử dụng các thiết bị phòng thủ của Canada tấn công người dân. Vụ việc này đã gây ra một cuộc tranh luận nảy lửa tại Canada về việc liệu Chính phủ của Thủ tướng Trudeau có vi phạm các quy định kiểm soát vũ khí xuất khẩu hay không.
Các quy định này yêu cầu hạn chế xuất khẩu vũ khí sang những nước có "hồ sơ nhân quyền nghèo nàn" hay "hồ sơ vi phạm nghiêm trọng nhân quyền". Nói cách khác, các lô hàng xuất khẩu vũ khí sẽ bị chặn lại nếu có nguy cơ chính phủ đặt mua chúng sử dụng chống lại chính người dân của họ.
Trong một bức thư gửi Ngoại trưởng Freeland, đảng Dân chủ mới (NDP) - đảng đối lập thứ hai trong Quốc hội - đã kêu gọi Chính phủ Tự do ngừng xuất khẩu lô hàng cho Saudi Arabia trong thời gian chờ xác minh.
Nhà phản biện các vấn đề đối ngoại của NDP Hélène Laverdière viết: "Các quy định xuất khẩu hiện nay đòi hỏi phải tiến hành ngay một cuộc đánh giá dựa trên thông tin mới này".
Bà Laverdiere còn trích dẫn cam kết trước đây của cựu Ngoại trưởng Stéphane Dion tại Hạ viện nói rằng ông "sẵn sàng đảo ngược quyết định" nếu phát hiện các thiết bị chiến đấu xuất khẩu của Canada được sử dụng trong các hoạt động vi phạm nhân quyền. Những thiết bị chiến đấu này do hãng General Dynamics có trụ sở ở thành phố London, tỉnh Ontario, sản xuất.
Cũng theo lời bà Laverdière, Chính phủ Trudeau cần phải hành động ngay lập tức trong hợp đồng vũ khí với Saudi Arabia, kể cả việc chấp thuận bồi thường cho các công nhân Canada sẽ bị mất việc làm do chấm dứt hợp đồng.
Bà nhấn mạnh: “Dựa trên cam kết rõ ràng này, Chính phủ Tự do phải có trách nhiệm thực sự, ngoài việc rà soát kỹ lưỡng việc thực hiện các cam kết trong nước và quốc tế, họ còn phải ngừng ngay quyết định cấp phép xuất khẩu các thiết bị quân sự”.
Nhà phê bình của đảng Bảo thủ Peter Kent cũng đưa ra sức ép tương tự với đảng Tự do nếu như có được “bằng chứng rõ ràng” về việc Saudi Arabia sử dụng xe bọc thép của Canada chống lại người thiểu số Shia.
“Nếu tìm được bằng chứng, chúng tôi mong đợi chính phủ sẽ hành động, đình chỉ và chấm dứt hợp đồng”, ông Kent nói. Đây cũng là quan điểm của Cesar Jaramillo, Giám đốc điều hành của Dự án Ploughshares, một tổ chức giải trừ quân bị thuộc biên chế của Hội đồng Giáo hội Canada.
Trong hơn một năm qua, dư luận tại Canada chủ yếu tập trung vào hợp đồng trị giá 15 tỷ CAD bán các loại xe bọc thép của hãng General Dynamics cho Riyadh.
Nhưng ngoài hợp đồng trên, một số nhà sản xuất xe thiết giáp khác của Canada, như Terradyne, cũng ký các hợp đồng riêng bán một số mặt hàng phòng thủ cho Saudi Arabia. Tuy nhiên, theo nhà lãnh đạo đảng Xanh Elizabeth May, rất ít người Canada biết về quy mô xuất khẩu vũ khí thực sự của nước này.