Giữ trọn "lá phổi xanh” Đồng Tháp

Vườn Quốc gia Tràm Chim, thuộc xã Tràm Chim là một trong những khu vực đất ngập nước nội địa quý giá còn sót lại của vùng Đồng Tháp Mười xưa, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển du lịch sinh thái bền vững. Được Công ước Ramsar công nhận là khu Ramsar thứ 2.000 của thế giới vào năm 2012, và là khu Ramsar thứ 4 của Việt Nam, cho đến nay, vẻ đẹp của Vườn Quốc gia Tràm Chim là nơi trở lại của các loài chim di cư, cùng với hệ sinh thái trên cạn và dưới nước phong phú. Vì vậy, bảo tồn Vườn Quốc gia Tràm Chim song hành với phát triển du lịch sinh thái, tôn vinh vẻ đẹp thiên nhiên trở thành chiến lược phát triển kinh tế song song bảo vệ môi trường của tỉnh Đồng Tháp.

Chung tay bảo tồn hệ sinh thái

Vườn Quốc gia Tràm Chim là một mẫu chuẩn sinh thái đất ngập nước tiêu biểu của vùng Đồng Tháp Mười ở Đồng bằng sông Cửu Long với diện tích vùng lõi hơn 7.300 ha.

Theo Tiến sĩ Dương Văn Ni, Nguyên Giám đốc Mạng lưới các Trường đại học đất ngập nước khu vực sông Mekong, đa dạng sinh học của Vườn Quốc gia Tràm Chim khá cao, nhiều nghiên cứu đã xác định được 349 loài phiêu sinh thực vật, 161 loài khuê tảo bám, 139 loài thực vật bậc cao, 102 loài và nhóm loài phiêu sinh động vật, 44 loài động vật đất, 67 loài cá, 40 loài lưỡng cư bò sát, 104 loài chim, 12 loài thú.

Ngoài ra còn có 110 loài thực vật ngoại lai, trong đó có 7 loài thực vật ngoại lai xâm hại có tên trong Thông tư 35/2018/TT của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 6 loài động vật ngoại lai. Ngoài vùng lõi, Vườn Quốc gia Tràm Chim có diện tích vùng đệm là hơn 16.800 ha. Vườn quốc gia Tràm Chim được ví như lá phổi xanh của vùng đất này, và ngày càng được phát triển mạnh, trở thành một trong các điểm du lịch sinh thái ở Đồng Tháp.

Theo ông Đoàn Văn Nhanh, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn và Hợp tác Quốc tế Vườn Quốc gia Tràm Chim, để bảo tồn hệ sinh thái Vườn Quốc gia Tràm Chim, UBND tỉnh Đồng Tháp đã tổ chức lấy ý kiến của các nhà chuyên gia, khoa học nhằm đưa ra kế hoạch phục hồi hệ sinh thái Vườn quốc gia Tràm Chim thuộc đề án bảo tồn sếu đầu đỏ. Theo dự thảo kế hoạch của Vườn Quốc gia Tràm Chim, mục tiêu giai đoạn 1 (2024 - 2025) phục hồi ít nhất 50 ha sinh cảnh cỏ năng kim tạo nguồn thức ăn cho sếu đầu đỏ; 30 ha lúa ma thuần loài khoảng 70% từ nguồn gen còn lại; 20 ha hoa hoàng đầu ấn và tác động ít nhất 430 ha tại các phân khu A1, A4, A5 để cải tạo đất. Giai đoạn 2 (2026 - 2032) sẽ nâng diện tích các khu sinh cảnh cần phục hồi lên gấp nhiều lần giai đoạn 1, mục tiêu đến năm 2032 có ít nhất 1.500 ha sinh cảnh được tác động nhằm cải tạo và phục hồi sinh thái, tạo nguồn thức ăn cho sếu.

Bên cạnh đó, tỉnh Đồng Tháp cũng quy hoạch khu vực vùng đệm với diện tích 1.623 ha sẽ sản xuất lúa theo hướng hữu cơ. Mô hình thực hiện 3 giai đoạn từ năm 2023 - 2025, tổng diện tích thực hiện 200 ha, kinh phí trên 13,6 tỷ đồng. Qua cách làm lúa hữu cơ thân thiện với môi trường và giảm chi phí, hầu hết những nông dân trong khu vực vùng đệm của Vườn Quốc gia Tràm Chim đều rất ủng hộ. Chỉ cần có đầu ra được bao tiêu ổn định và đảm bảo lợi nhuận là nông dân sẵn sàng mở rộng diện tích trồng.

Ông Nguyễn Văn Lâm, Giám đốc Vườn Quốc gia Tràm Chim chia sẻ, khi thực hiện bảo tồn hệ sinh thái Vườn Quốc gia Tràm Chim, và đảm bảo nơi trở về cho đàn sếu đầu đỏ, mực nước trong rừng là một trong những yếu tố then chốt và khó thực hiện. Vì vậy, ngay từ giai đoạn đầu, là điều tiết mực nước ổn định, thực hiện phương pháp xử lý riêng để cải tạo đồng cỏ khô nhằm phục hồi đồng cỏ năng kim và lúa ma.

Kết quả là, 2 năm qua, khi công tác phục hồi hệ sinh thái đạt kết quả khả quan, Vườn Quốc gia Tràm Chim bắt đầu phối hợp với một số doanh nghiệp, chủ thể OCOP, người dân địa phương xây dựng các tour, phát triển sản phẩm dịch vụ du lịch tăng cường tính trải nghiệm gắn với bảo tồn.

Ông Phạm Đức Hòa, Giám đốc Khu Du lịch Tràm Chim trực thuộc Vườn Quốc gia Tràm Chim khẳng định: “Việc phục hồi hệ sinh thái không chỉ có ý nghĩa về mặt khoa học, mà còn mang lại những giá trị tinh thần, văn hóa to lớn. Vườn Quốc gia Tràm Chim đang vươn mình trở thành mô hình sinh thái tổng hợp, kết hợp bảo tồn thiên nhiên, phát triển du lịch sinh thái và giáo dục môi trường. Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ là câu chuyện về bảo tồn loài động vật quý hiếm, minh chứng cho sự cam kết mạnh mẽ, quyết liệt của tỉnh Đồng Tháp. Đó là sự chủ động đầu tư ngân sách, vận động nguồn lực xã hội để cùng chung tay bảo tồn đa dạng sinh học”.

Kết hợp phát triển kinh tế bền vững

Chính hệ sinh thái đa dạng, Vườn Quốc gia Tràm Chim nổi tiếng từ lâu về du lịch nông nghiệp sinh thái. Khi khách du lịch đến đây không thể bỏ qua trải nghiệm đi xuồng ba lá len lỏi qua các cánh rừng tràm. Cảm giác lướt trên mặt nước, ngắm nhìn cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp và tận hưởng không khí trong lành sẽ mang đến cho du khách những phút giây thư giãn.

Thời điểm để chiêm ngưỡng Tràm Chim với khung cảnh đẹp nhất là vào mùa nước nổi, từ tháng 9 đến tháng 12 hàng năm. Lúc này, cảnh quan thiên nhiên tại Vườn Quốc gia Tràm Chim vô cùng bình yên, mộng mơ với nước ngập tràn các cánh đồng và rừng tràm, tạo nên một bức tranh sống động và đầy màu sắc.

Ông Phạm Đức Hoà thông tin, thời gian gần đây, sự hồi sinh của những thảm năng kim, rừng tràm, nguồn thủy sinh… là nền tảng để Vườn Quốc gia Tràm Chim xây dựng những sản phẩm du lịch sinh thái bền vững. Du lịch ở Vườn Quốc gia Tràm Chim không chỉ là cuộc dạo chơi, mà còn là bài học thực tế về môi trường. Để sản phẩm du lịch đa dạng, Vườn Quốc gia Tràm Chim đang xây dựng và phát triển thêm các sản phẩm du lịch mới như: Trải nghiệm mùa nước nổi, trải nghiệm một ngày cùng các anh kiểm lâm giữ rừng, đặt lọp đặt lưới mùa nước nổi… Vườn Quốc gia Tràm Chim cũng đang xây dựng một số sản phẩm quà tặng đặc sản gắn liền với nơi đây. Gần đây nhất là sự khởi động dự án “Nâng cao nhận thức phát triển du lịch trải nghiệm cho các hộ dân tại vùng đệm Vườn Quốc gia Tràm Chim” có liên kết với Quỹ Môi trường toàn cầu thông qua Chương trình tài trợ các dự án nhỏ (GEF SGP) của UNDP để giúp các hộ dân khu vực vùng đệm Vườn Quốc gia Tràm Chim kết hợp sản xuất kinh tế với làm du lịch sinh thái trong khu vực này.

Cũng theo dự án này, hơn 30.000 hộ dân sinh sống trong khu vực vùng đệm sẽ được hướng dẫn các phương pháp làm tinh tế trong khu vùng đệm như: đặt và dỡ chà chuột (bắt chuột), đặt và dỡ chà cá, nuôi và nhân giống cá linh tạo nguồn thuỷ sản trong mùa nước nổi. Bên cạnh đó, dự án còn giúp người dân phát triển nhiều nghề khác như: nuôi ong mật, hoặc các dịch vụ đi kèm phục vụ khách du lịch. Dự án có ý nghĩa rất lớn về sinh kế bền vững, vừa góp phần giảm nghèo, ổn định cuộc sống cho cộng đồng cư dân trong dự án sinh sống tại vùng đệm Vườn quốc gia.

Bà Bùi Minh Nguyệt, đại diện Công ty WildTour cho biết, thời gian qua, WildTour phối hợp với Vườn Quốc gia Tràm Chim trong việc xây dựng các tour du lịch gắn với công tác bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ. Ngoài các hoạt động tham quan hệ động, thực vật đặc trưng, chúng tôi còn thiết kế nhiều sản phẩm trải nghiệm như “Một ngày làm nông dân”, giúp du khách, đặc biệt là các em học sinh, hiểu được ý nghĩa của việc bảo tồn sếu, vì sao sản xuất nông nghiệp xung quanh Vườn Quốc gia Tràm Chim phải đi theo hướng xanh, bền vững.

Để có được những sản phẩm du lịch độc đáo và hướng sinh kế xanh cho người dân, Vườn Quốc gia Tràm Chim thực hiện một chiến lược bài bản. Thông tin từ Ban Quản lý Vườn Quốc gia Tràm Chim, trong 2 năm qua, Vườn Quốc gia Tràm Chim phục hồi gần 100 ha năng kim. Đây không chỉ là con số diện tích, mà còn là chất lượng khi năng kim cho củ tốt, làm nguồn thức ăn ưa thích của sếu đầu đỏ. Rừng tràm cũng hồi sinh sau vụ cháy năm 2024. Sự điều tiết nước theo mùa là yếu tố then chốt giúp rễ tràm ăn sâu, cây phát triển bền vững. Quản lý nước ở Tràm Chim đang đi đúng hướng. Nhờ đó, nhiều loài chim quý hiếm quay trở lại sinh sản như: Cà kheo, giang sen, vịt mồng, le khoang cổ… Đặc biệt, năm 2024, Vườn Quốc gia Tràm Chim chào đón 7 cá thể sếu đầu đỏ trở lại, tín hiệu đáng mừng cho cả một hệ sinh thái.

Ông Phạm Quốc Huy, Trưởng Khoa Nông nghiệp và Môi trường, trường Đại học Đồng Tháp chia sẻ: Phát triển kinh tế với du lịch sinh thái hiện đang là mô hình phát triển kinh tế gấp 2 đến 3 lần so với làm kinh tế đơn thuần. Khi làm kinh tế kép, bà con nông dân có thể  được tập huấn nâng cao kiến thức và kĩ năng sản xuất cá linh giống, dỡ chà cá, chà chuột, vừa giúp nâng cao thu nhập, vừa nâng cao năng lực quản lý, cũng như xây dựng một kế hoạch dẫn tour, đón khách. Những hoạt động này có tác động kép để phát triển kinh tế và bảo vệ mùa màng của bà con nông dân. Để tạo điều kiện cho các hộ dân nâng cao kỹ năng làm kinh tế kết hợp với du lịch sinh thái, trường Đại học Đồng Tháp sẽ phối hợp đưa sinh viên thuộc các nhóm ngành xã hội đến trải nghiệm. Đồng thời, thông qua lực lượng khách tham quan là sinh viên, nông dân có thể quảng bá các mô hình này lên các kênh mạng xã hội như TikTok, Facebook, Instagram, hay kênh vừa mới ra đời là Thread.